Abstrakt
Dziewiętnastowieczna popularność oraz wieloznaczność rozmaitych wariantów motywu nieokreśloności Rosji przyczyniły się do upowszechnienia poglądu o nieusuwalnym jej niedopasowaniu do Zachodu. Na kanwie tego typu wyobrażeń długo narastały przesłanki niechęci pomiędzy obiema przestrzeniami kulturowymi. Na tym tle widać częściowo, dlaczego w stosunkach Rosjan z narodami Europy, mimo nie tak znów rzadkiej, wzajemnej fascynacji, wielokrotnie górę brały konflikty interesów, animozje i zakłopotanie związane z niełatwą przeszłością oraz dystans kulturowy.
Wszystkie wymienione bariery – w powiązaniu z gwałtownym przyspieszeniem procesów historycznych, w tym z intensyfikacją kontaktów międzynarodowych – sprzyjały i nadal sprzyjają kreowaniu strachu, nieufności, niefortunnych wypowiedzi, urażonej dumy, a niekiedy nawet wzgardy i chęci odwetu.
Bibliografia
Andrusiewicz A. (1994), Mit Rosji, t. 2, Wydawnictwo Wyższej Szkoły Pedagogicznej, Rzeszów.
Baszkiewicz J. (2009), Świat wartości i świat symboli, w: idem, Państwo – rewolucja – kultura polityczna, oprac. H. Olszewski, Wydawnictwo Poznańskie, Poznań.
Berlin I. (2003), Rosja i rok 1848, w: idem, Rosyjscy myśliciele, Prószyński i S-ka, Warszawa.
Bezwiński A. (1980), Czaadajew i Schelling. O korespondencji dwóch filozofów, „Studia Filologiczne. Filologia rosyjska. Zeszyty Naukowe WSP”, z. 7.
Bezwiński A. (1983), Prawosławie czy katolicyzm? Próba odpowiedzi Piotra Czaadajewa i Iwana Kiriejewskiego, „Studia Filologiczne. Filologia rosyjska. Zeszyty Naukowe WSP”, z. 18.
Bierdiajew M. (1999), Rosyjska idea, Biblioteka Frondy, Warszawa.
Chojnicka K. (1983), Konserwatysta w służbie rewolucji, „Tu i Teraz”, nr 50.
Chomiakow A., Стихотворения, http://az.lib.ru/h/homjakow_a_s/text_0010.shtml.
Christoff P. K. (1972), An Introduction to Nineteenth-Century Russian Slavophilism, vol. 2 (I. V. Kireevskij), The Hague, Mouton.
Czaadajew P. (1961), Brak historii jako nieszczęście Rosji, w: Filozofia i myśl społeczna rosyjska 1825–1861, oprac. A. Walicki, PWN, Warszawa.
Czaadajew P. (1992), Listy, przeł. M. Leśniewska i L. Suchanek; wstęp L. Suchanek, Uniwersytet Jagielloński, Kraków.
Czaadajew P., Философические письма, „Biblioteka Maksyma Moszkowa”, http://az.lib.ru/c/chaadaew_p_j/text_0010.shtml.
Czaadajew P. J. (1991), Полное собрание сочинений и избранные писма, t. 1–2, Изд-во: Наука, Moskwa.
Czaadajew, Apologia obłąkanego, tłum. J. Dobieszewski, http://historia.upjp2.edu.pl/pro_instytut/zasoby/files/apologia_oblakanego_czaadajew.pdf.
de Custine A. (1995), Rosja w roku 1839, t. 1–2, Warszawa 1995.
de Lazari A. (1995), Mesjanizm/misjonizm, kolektywizm, w: idem, Mentalność rosyjska. Słownik, Śląsk, Katowice.
de Lazari A. (1996), Czy Moskwa będzie Trzecim Rzymem? Studia o nacjonalizmie rosyjskim, Śląsk, Katowice.
de Lazari A. (red.) (2004), Dusza polska i rosyjska od Adama Mickiewicza i Aleksandra Puszkina do Czesława Miłosza i Aleksandra Sołżenicyna. Materiały do katalogu nieufności Polaków i Rosjan, Polski Instytut Spraw Międzynarodowy, Warszawa.
Dobieszewski J. (1986), Filozofia społeczna Piotra Czaadajewa, „Studia Filozoficzne”, nr 7.
Dobieszewski J. (1986), Przeciwieństwo między Rosją a Europą jako teoria, „Studia Filozoficzne”, nr 8.
Dobrolubow M., От Москвы до Лейпцига. И. Бабста, w: idem, Рецензии, http://az.lib.ru/d/dobroljubow_ n_a/text_0760.shtml.
Drozdowicz Z. (1991), Główne nurty w nowożytnej filozofii francuskiej, Wydawnictwo Naukowe UAM, Poznań.
Figes O. (2002), Taniec Nataszy. Z dziejów kultury rosyjskiej, Wydawnictwo Magnum, Warszawa.
Grudzińska-Gross I. (2000), Piętno rewolucji. Custine, Tocqueville, Mickiewicz i wyobraźnia romantyczna, PWN, Warszawa.
Hercen A. (1966), Eseje filozoficzne, t. 2: Rosja i stary świat, PWN, Warszawa.
Herling-Grudziński G. (1989), Dziennik pisany nocą 1971–1972, cyt. za: A. de Custine (1989), Listy z Rosji. Rosja w 1839 roku, Aramis, Kraków.
Kiriejewski I., Нечто о характере поэзии Пушкина, http://az.lib.ru/k/kireewskij_i_w/text_0070.shtml.
Kiriejewski P. (1998), Писмо к Н. М. Языкову (отрывок), w: В. Чернецов, П. Я. Чаадаев: pro et contra, Издательство Русского Христианского Гуманитарного Института, Sankt Petersburg.
Leontjew K., Византизм и славянство, http://az.lib.ru/l/leontxew_k_n/text_0100.shtml.
Massaka I. (2001), Eurazjatyzm. Z dziejów rosyjskiego misjonizmu, Fundacja na Rzecz Nauki Polskiej, Wrocław.
McNally R. (1971), Chaadaev and his Friends: An Intellectual History of Peter Chaadaev and His Russian Contemporaries, Diplomatic Press, Tallahassee.
Miłosz Cz. (2010), Rosja, w: idem, Rosja. Widzenia transoceaniczne, t. I, „Zeszyty Literackie”, Warszawa.
Mitzner P. (2012), Droga do Rosji, Oficyna Wydawnicza Errata, Warszawa.
Mucha B. (1995), W kręgu rosyjskich katolików i filokatolików, Wydawn. Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź.
Muhlstein A. (2001), Astolphe de Custine: The Last French Aristocrat, Duckworth, London.
Nikitienko A. (1998), Дневник (отрывок), w: В. Чернецов, П. Я. Чаадаев: pro et contra, Издатель-ство Русского Христианского Гуманитарного Института, Sankt Petersburg.
Première lettre philosophique adressée à une dame, w: „La bibliothèque des introuvables: linguistique générale et slave, et autres merveilles”, http://www2.unil.ch/slav/ling/textes/ChaadaevPremlettrephilo. html.
Przebinda G. (1997), Apologia obłąkanego Piotra Czaadajewa, „Acta Polono-Ruthenica II”.
Przebinda G. (1998), Od Czaadajewa do Bierdiajewa. Spór o Boga i człowieka w myśli rosyjskiej (1832–1922), PAU, Kraków.
Przebinda G. (2003), Narodziny filozofa w Rosji. Czaadajew przed 1828 rokiem; Czaadajew – ojciec prowidencjalizmu w Rosji, w: idem, Między Moskwą a Rzymem. Myśl religijna w Rosji XIX i XX wieku, Universitas, Kraków.
Walicki A. (1970), Filozofia a mesjanizm. Studia z dziejów filozofii i myśli społeczno-religijnej romantyzmu polskiego, PIW, Warszawa.
Walicki A. (2002), W kręgu konserwatywnej utopii. Struktura i przemiany rosyjskiego słowianofilstwa, PWN, Warszawa.
Walicki A. (2005), Zarys myśli rosyjskiej. Od Oświecenia do Renesansu religijno-filozoficznego, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków.
Гершензон М. O. (1908), П. Я. Чаадаев: Жизнь и мышление, Тип. М. М. Стасюлевича, Sankt Petersburg.
Де Кюстин А. (1996), Россия в 1839 году, Изд-во им. Сабашниковых, Moskwa.
Доклад следственной комиссии от 28 ноября 1836 г. (заключителная часть), w: В. Чернецов, П. Я. Чаадаев: pro et contra, Издательство Русского Христианского Гуманитарного Инс-титута, Sankt Petersburg.
Кожинов В., Маркиз де Кюстин как восхищённый созерцатель России, http://www.patriotica.ru/enemy/kozh_kustin.html.
Мильчина В., Несколько слов о маркизе де Кюстине, его книге и ее первых русских читателях, http://www.hrono.ru/libris/lib_k/kus_prim1.php.
Мяло К., Хождение к варварам или вечное путешествие маркиза де Кюстина, http://www.pseudology.org/Literature/HozhdenieMyalo.htm.
Сапов В. (1991), Литература о П. Я. Чаадаеве (Избранная библиография), w: П. Я. Чаадаев, Полное собрание сочинений и избранные письма, t. 2, Изд-во: Наука, Мoskwa.
Чернецов В. (1998), П. Я. Чаадаев: pro et contra, Издательство Русского Христианского Гумани-тарного Института, Sankt Petersburg.