Słowa kluczowe
Age of Enlightenment’s epos
dispute over epic poetry
Jagiellonida
Pułtawa
Classicism
Jak cytować
Abstrakt
Literary polemics are a very characteristic phenomenon of eighteenth century culture. Some of the polemics refer to the essential problems of culture, while others, such as the analysed discussion on “Jagiellonida” and “Pułtawa”, are critical in nature. The reviewers criticise the two unsuccessful epics, however, they also touch upon the important issues concerning this genre. Who should be the protagonist in epic literature? How to combine realism with fantasy fiction? Which classical authors should be imitated? The answers to these questions are sought by the theoreticians of Enlightenment literature and the participants in this argument. A reconstruction and juxtaposition of their opinions are presented in this article.
Bibliografia
A. C. [Chrząszczewski Antoni] (1819), Odpowiedź na „Uwagi nad ≪Jagiellonidą≫” umieszczone w numerze pierwszym „Pamiętnika Warszawskiego” roku 1819, „Pamiętnik Warszawski”, t. 14, s. 273-295.
[Anonim] (1792a), Fajerka pełna ognia miłości ku ojczyźnie na osuszenie zbyt mokrego kropidła przez K. J.F. W.R. P.L. sporzadzona, [b.m].
[Anonim] (1792b), Odpowiedź XX. kamedułow na cygańską notę, [b.m].
[Anonim] (1792c), Sekundant bezbronny między Cyganem z gandzarą a Księdzem z kropidłem na placu z perswazją przyjacielską, Warszawa.
[Anonim] (1784), List Podolanki wychowanej w stanie natury do swojej przyjaciołki, [b.m.].
[Anonim] (1789), Uwagi z przyczyny Zakusu nad zaciekami Wszechnicy Krakowskiej, [b.m].
[Anonim] (1970), Sylena dydaski o przywarach rządu krajowego i poprawie, czyli Nauki tegoż z okoliczności praw stanowić się mających, [b.m.].
Billip Witold (1962), Mickiewicz w oczach wspołczesnych. Dzieje recepcji na ziemiach polskich w latach 1818-1830. Antologia, Ossolineum, Wrocław.
Brzostowski Paweł Ksawery (1786), Wieśniaczka, [b.m.].
Buczyński Wincenty (1817), Nad Uwagami Jana Styczyńskiego o „Pułtawie” poemacie bohatyrskim. Uwagi księdza Wincentego Buczyńskiego S. J., „Dziennik Wileński”, nr 5, s. 610-648.
Dmochowski Franciszek Ksawery (1788), Sztuka rymotworcza, Warszawa.
Dmochowski Franciszek Ksawery (1789), Zakus nad zaciekami Wszechnicy Krakowskiej, czyli Uwagi nad niektorymi tej Akademii dysertacjami, Warszawa.
D. W.A. (1818), Rozbior wiadomości pomieszczonych w recenzjach poematu „Pułtawa”, Połock.
Fijałkowski Marcin (1790), O geniuszu, guście, wymowie i tłumaczeniu, Kraków.
Florczak Zofia, Pszczołowska Lucylla, oprac. (1958), Ludzie Oświecenia o języku i stylu, t. 1, red. Reneta Mayenowa, PIW, Warszawa.
Golański Filip Neriusz (1784), List Sandomierzanki do Podolanki w stanie natury wychowanej, Kraków.
Golański Filip Neriusz (1786), O wymowie i poezji, [Warszawa].
Goliński Zbigniew, oprac. (1984), Abyśmy o ojczyźnie naszej radzili. Antologia publicystyki doby stanisławowskiej, PIW, Warszawa, s. 356-360.
Górski Onufry (1806-1807), Wybor rożnych gatunkow poezji z rymotworcow polskich, [Warszawa].
Grześkowiak-Krwawicz Anna, oprac. (1992), Za czy przeciw ustawie rządowej. Walka publicystyczna o Konstytucję 3 maja. Antologia, Wydawnictwo IBL, Warszawa.
Guzek Andrzej Krzysztof (1991), Polemiki literackie, w: Słownik literatury polskiego oświecenia, red. Teresa Kostkiewiczowa, Ossolineum, Wrocław, s. 443-447.
Jezierski Jacek (1789), Respons na list Plebana pod płaszczykiem kanonika, [b.m.].
Kołłątaj Hugon (1790a), Uwagi nad pismem, ktore wyszło w Warszawie, z drukarni Duforowskiej, pod tytułem: Seweryna Rzewuskiego, hetmana polnego koronnego, O sukcesji tronu w Polszcze rzecz krotka, Warszawa.
Kołłątaj Hugon (1790b), Uwagi nad pismem „Myśli o krolach”, Warszawa.
Konopczyński Władysław (1950), Wśrod błędow, „Przegląd Powszechny”, nr 7/8, s. 12-17.
Kostkiewiczowa Teresa, Goliński Zbigniew, red. (1993), Oświeceni o literaturze. Wypowiedzi pisarzy polskich 1740-1800, t. 1, PWN, Warszawa.
Kostkiewiczowa Teresa, Goliński Zbigniew, red. (1995), Oświeceni o literaturze. Wypowiedzi pisarzy polskich 1740-1800, t. 2, PWN, Warszawa.
Krajewski Michał Dymitr (1784a), Odpis męża Podolanki na list Sandomierzanki, Warszawa.
Krajewski Michał Dymitr (1784b), Podolanka wychowana w stanie natury, życie i przypadki swoje opisująca, Warszawa.
Krajewski Michał Dymitr (1785), Dialog, czyli Rozmowa Podolanki z mężem. Dzieło ostatnie, Warszawa.
Krasicki Ignacy (1803), O rymotworstwie i rymotworcach, Warszawa.
Krasiński Adam Stanisław (b.r.), List w materii sukcesji tronu do przyjaciela, pisany dnia 9 stycznia roku 1790, [b.m.].
Leśnodorski Bogusław (1949), Wstęp, w: Kuźnica Kołłątajowska. Wybór źródeł, oprac. Bogusław Leśnodorski, Ossolineum, Wrocław, s. V-LXXXII, [BN I 130].
Libera Zdzisław (1994), Rozważania o wieku tolerancji, rozumu i gustu, PIW, Warszawa.
Maciejewski Marian (1990), Epos [hasło], w: Słownik literatury polskiego oświecenia, red. Teresa Kostkiewiczowa, Zbigniew Goliński, Ossolineum, Warszawa, s. 67-73.
Mickiewicz Adam (1819), Uwagi nad „Jagiellonidą” Dyzmasa Bonczy Tomaszewskiego, drukowaną w Berdyczowie r. 1818, „Pamiętnik Warszawski”, t. 13, s. 213-257.
Mikulski Tadeusz (1933), Rod Zoilow. Rzecz z dziejow staropolskiej krytyki literackiej, Kraków.
Morski Tadeusz (1790), Uwagi nad pismem Seweryna Rzewuskiego, hetmana polnego koronnego, „O sukcesji tronu w Polszcze”, Warszawa.
Muśnicki Nikodem (1803), Pułtawa, Połock.
Osiński Ludwik (1818-1830), Wykład literatury porownawczej, Warszawa.
Pisma rozmaite (1826), Warszawa.
Potocki Stanisław Kostka/ Krasiński Zygmunt (1790), Refleksje nad pismem wydanym pod imieniem Imci Pana Rzewuskiego, hetmana polnego koronnego, [b.m.].
Potocki Stanisław Kostka (1811), Rozprawa o krytyce, Warszawa.
Przybylski Jacek Idzi (1789), Heautoumastix, czyli Bicz na siebie samego, Kraków.
Przybylski Ryszard (1974), Zmierzch rozumnego heroizmu, czyli prolegomena do romantycznego bohaterstwa, w: Problemy polskiego Romantyzmu, seria 2, red. Maria Żmigrodzka, Ossolineum, Wydawnictwo PAN, Wrocław.
Przybylski Ryszard, Witkowska Alina (1996), Romantyzm, PWN, Warszawa.
Rzewuski Seweryn (1789), O sukcesji tronu w Polszcze rzecz krotka, Amsterdam [Drezno lub Kraków].
Rzewuski Seweryn (1790), Odpis na list przyjaciela względem listu J. M. Ks. Krasińskiego, biskupa kamieńskiego, Warszawa–Lwów.
Skarszewski Wojciech (1788), List Plebana do Kospondenta Warszawskiego, [b.m.].
[Skarszewski W.?] (1789), Odpowiedź Plebana na nowe zarzuty przeciw duchowieństwu polskiemu, [b.m.].
Słowacki Tomasz Euzebiusz (1826), O poezji w ogolności, Wilno.
Styczyński Jan (1817a), „Jagiellonida”, poemat Dyzmy Bończy Tomaszewskiego; w treści i wyjątkach z rękopismu przez Jana Gwalberta Styczyńskiego, „Dziennik Wileński”, t. VI, nr 36, s. 113-143.
Styczyński Jan (1817b), Odpowiedź Jana G. Styczyńskiego księdzu Wincentemu Buczyńskiemu S. J. co do krytyki poematu księdza Muśnickiego pod tytułem „Pułtawa”, „Dziennik Wileński”, t. VI, nr 36, s. 610-633.
Styczyński Jan (1817c), Uwagi nad Pułtawą poematem bohaterskim, „Dziennik Wileński”, t. VI, nr 26, s. 168-202.
Suchodolski Bogdan (1948), Idee społeczne doby stanisławowskiej, Trzaska, Evert i Michalski, Warszawa.
Surowiecki Karol (1792), Gandzara prawdy niecnotliwego Cygana chłoszcząca, czyli Na paszkwil pt. Cygan cnotliwy, gandzarą prawdy nieład chłoszczący, odpowiedź dedykowana temuż Cyganowi przez U. N. P. P. S., [b.m].
Surowiecki Karol (b.r.), Ksiądz z kropidłem na Cygana z gandzarą, [b.m].
Taszycki Gabriel (b.r.), Cygan cnotliwy gandziarą prawdy nieład chłoszczący, [b.m.].
Tomaszewski Dyzma Bończa (1818), Jagiellonida, Berdyczów.
Trzciński Andrzej (1789a), Rozbior „Uwag Szkoły Matematycznej nad propozycjami fizycznymi”, gdzie mieści się usprawiedliwienie obwinionego od tej Szkoły, żądanie jego i rozsądek nad nowym pismem, ktorego tytuł „Urywek z Bicza kręconego w Krakowie”, przez Przyjaciela Prawdy, Warszawa.
Trzciński Andrzej (1789b), Rozbior „Zakusu nad zaciekami Wszechnicy Krakowskiej” przez Przyjaciela Prawdy, Warszawa.
Trzciński Andrzej (1811), Uwagi nad Rozprawą o krytyce, Kraków.
Turski Wojciech (1790a), Myśli o krolach, o sukcesji, o przeszłym i przyszłym rządzie, Warszawa.
Turski Wojciech (1790b), Odpowiedź na dzieło ks. Hugona Kołłątaja referendarza W. X.Lit.: Uwagi nad pismem „Myśli o krolach”, Warszawa.
Witkowska Alina (1972), Sławianie, my lubim sielanki, Ossolineum, Warszawa.
Woliński Janusz, Michalski Jerzy, Rostworowski Emanuel, oprac. i przygotowali do druku (1955), Materiały do dziejow Sejmu Czteroletniego, t. 1, Ossolineum, Wrocław.
Wolski Konstanty (b.r.), Pilnik na ogładzenie chropowatej fajerki, [b.m.].
Wolski Konstanty (1792), Python lipsko-warszawski diabeł. Kontr-tragednia na tragedią „Saul” wyjętą z Pisma Świętego, grana przez aktorow tamtego świata, a w roku 1792, światu ziemskiemu objawiona, [b.m.].
Woźnowski Wacław (1971), Z pogranicza satyry i krytyki literackiej. Poeci stanisławowscy w świetle pamfletu i paszkwilu, „Roczniki Komisji Historycznoliterackiej”, t. 9, s. 55-71.
Żmigrodzka Maria (1974), Historia i romantyczna epika, w: Problemy polskiego romantyzmu, seria 1, Ossolineum, Wydawnictwo PAN, Wrocław.
Licencja
Autorzy
Autorzy tekstów przyjętych do publikacji w czasopiśmie „Poznańskie Studia Polonistyczne. Seria Literacka” są zobowiązani do wypełnienia, podpisania i odesłania na adres redakcji umowy o udzielenie nieodpłatnej licencji do utworów, z zobowiązaniem do udzielania sublicencji CC.
Zgodnie z umową, autorzy tekstów opublikowanych w czasopiśmie „Poznańskie Studia Polonistyczne. Seria Literacka” udzielają Uniwersytetowi im. Adama Mickiewicza w Poznaniu niewyłącznej i nieodpłatnej licencji oraz zezwalają na użycie sublicencji Creative Commons Attribution-NoDerivatives 4.0 International (CC BY-ND 4.0).
Autorzy zachowują prawa do dalszego, swobodnego rozporządzania utworem.
Użytkownicy
Zainteresowani użytkownicy internetu uprawnieni są do korzystania z utworów opublikowanych od 2016 roku w „Poznańskich Studiach Polonistycznych. Serii Literackiej” pod następującymi warunkami:
- uznanie autorstwa – obowiązek podania wraz z rozpowszechnionym utworem, informacji, o autorstwie, tytule, źródle (odnośniki do oryginalnego utworu, DOI) oraz samej licencji;
- bez tworzenia utworów zależnych – utwór musi być zachowany w oryginalnej postaci, nie można bez zgody twórcy rozpowszechniać np. tłumaczeń, opracowań.
Do wszystkich tekstów opublikowanych przed 2016 r. prawa autorskie są zastrzeżone.
Inne
Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu zachowuje prawo do czasopisma jako całości (układ, forma graficzna, tytuł, projekt okładki, logo itp.).