Słowa kluczowe
Kościół
kultura lokalna
inkulturacja chrześcijaństwa
królestwa nubijskie
Jak cytować
Abstrakt
Artykuł jest próbą określenia relacji między chrześcijaństwem a lokalną kulturą Nubii na podstawie analizy kultury nubijskich królestw Nobadii i Makurii. Wykorzystując teorię kryteriów inkulturacji, autorka przybliża sytuację Kościoła w Nubii w okresie od VI do początku XVI wieku, w świetle badań archeologicznych. Misja Kościoła musi być realizowana w określonej wspólnocie Ludu Bożego, a także w jego strukturze administracyjnej i lokalnej hierarchii. Zadaniem Kościoła jest wypełnianie jego misji uświęcającej, prorockiej i nauczycielskiej, które realizuje się poprzez głoszenie Ewangelii, sprawowanie sakramentów, obrzędów pogrzebowych i nauczanie praktyk modlitewnych. Ze względu na brak odpowiednich źródeł pominięto prorockie zadanie tego Kościoła. Kościół, jak pokazują badania archeologiczne, przyczynił się także do rozwoju życia społecznego i kultury materialnej mieszkańców Doliny Środkowego Nilu.
Bibliografia
Adams W.Y., Nubia: Corridor to Africa, Princeton 1977.
Adams W.Y., The United Kingd om of Makuria and Nobadia. A Medieval Anomaly [in:] Egypt and Africa. Nubian from Prehistory to Islam, ed. W. Davies, London 1991, pp. 257-263.
Araszczuk S., Język i formy pobożności ludowej, “Seminare. Poszukiwania naukowe” 20 (2004), pp. 163-179.
Azis A.S., History of Eastern Christianity, Notre Dame 1968.
Baczyński A., Zarys nauki o sakramentach w Kościele prawosławnym i rzymskokatolickim, „Elpis” 19 (2017), pp. 169-179.
Ballin C., The Christian community in Sudan in its Islamic context with special attention given to the era of the Mahdist Revelution (1881-1898), Roma 2007.
Bruyn de T., Greek amulets from Egypt invoking Mary as expressions of “lived religion”, “Journal of the Canadian Society for Coptic Studies” 3-4 (2012), pp. 55-69.
Costalunga M., L’organizzazzione in province e regioni ecclesiastiche, “Iius Canonicus” 22 (1982), pp. 749-762.
Cuoq J., Islamisation de la Nubie chrétienne: VIIe-XVIe siècle, Paris 1986.
Daley B.E., “At the hour of our death”. Mary’s Dormition and Christian dying in late patristic and early Byzantine literature, “Dumbarton Oaks Papers” 55 (2001), pp. 71-89.
Dijkstra J.H.F., Philae and the End of Ancient Egyptian Religion. A Region Study of Religious Transformation (298-642 CE), Leuven 2008.
Drzewiecki M., Mighty Kingdoms and their Forts. The Role of Fortified Sites in the Fall of Meroe and Rise of Medieval Realms in Upper Nubia, Warsaw 2016.
Godlewski W., Pachoras. The Cathedrals of Aetios, Paulos and Petros. The Architecture, Warsaw 2006.
Gołgowski T., Liturgia nubijska i problem jej rekonstrukcji, „Saecullum Christianum” 14 (2007) 1, pp. 43-51.
Haberland E., Feste im Kirchenjahr des Christlichen Äthiopiens, “Zeitschrift für Kulturaustausch” 1 (1973), pp. 56-58.
Iliffe J., Africans: The History of a Continent, Cambridge 1995.
Łajtar A., A Late Christian Pilgrimage Centre in Nubia. The Evidence of Wall Inscriptions in the Upper Church at Banganarti, Leuven 2020.
Łajtar A., Późnochrześcijańska Nubia widziana przez pryzmat inskrypcji z Banganarti, „Studia Źródłoznawcze” 8 (2009), pp. 79-100.
Łajtar A., Literatura biblijna w Nubii chrześcijańskiej, „Scripta Biblica et Orientalia” 7-8 (2015-2016), pp. 123-144.
Łajtar A., Anna, the first Nubian Saint Know to us?, “Bulletin de la Société d’archéologie copte” 56 (2017), pp. 91-110.
Łajtar A., Vliet der van J., Rich Ladies of Meinarti and their Churches. With an appended list of sources from Christian Nubia containing the expression “having the Church of so-and-so”, “The Journal of Juristic Papyrology” 28 (1998), pp. 35-53.
Łajtar A., Vliet der van J., Empowering the Dead in Christian Nubia. The Texts from a Medieval Funerary Complex in Dongola, Warsaw 2017.
Luzbetak L., Kościół a kultury. Nowe perspektywy w antropologii misyjnej, trans. S. Tokarski. Warsaw 1998.
Mich K.A., Znaczenie świątyni chrześcijańskiej w świetle osadnictwa w Makurii [in:] Sudan – archeologia i historia, eds. W. Cisło, J. Różański, M. Ząbek, Warsaw 2015, pp. 55-73.
Mich K.A., Problem zakorzenienia chrześcijaństwa w lokalnej kulturze Nubii a język liturgii Kościoła nubijskiego [in:] Sudan wojna, polityka, uchodźcy, eds. W. Cisło, J. Różański, M. Ząbek, Pelplin 2016, pp. 73-94.
Müller C.D.G., Grundzüge der Frommigkeit der nubische Kirche [in:] Études nubiennes. Colloque de Chantilly, 2-6 juillet 1975, eds. W.Y. Adams, P. Červíček, J. Leclant, Cairo 1978, pp. 209-224.
Obłuski A., The Monasteries and Monks of Nubia, trans. D. Dzierzbicka, Warsaw 2019.
Ochała G., The Nubian liturgical calendar. The evidence of the Nubian lectionaries, “Le Muséon” 128 (2015), pp. 1-48.
Oduyoye M., Hearing and Knowing: Theological Reflections on Christianity in Africa, Maryknoll 1986.
Pietrzak A., Modele ewangelizacji kultur i inkulturacji wiary w teologii latynoamerykańskiej, Lublin 2013.
Richter S.G., Studien zur Christianisierung Nubiens, Wiesbaden 2002.
Różański J., Inkulturacja Kościoła wśród ludów środkowego Sudanu, Poznań 2004.
Seignobos R., Les évêchés nubiens: nouveaux témoignages. La source de la liste de Vansleb et deux autres textes méconnus [in:] Nubian Voices II: New Texts and Studies on Christian Nubian Culture, eds. A. Łajtar, G. Ochała, J. van der Vliet, Warsaw 2015, pp. 151-229.
Shinnie P.L., Meroe: A Civilization of the Sudan. London 1967.
Török L., Late Antique Nubia: History and Archaeology of the Neighbour of Egypt in 4th--6th c. AD, Budapest 1988.
Welsby D.A., Medieval Kingdoms of Nubia. Pagans, Christians and Muslims along the Middle Nile, London 2002.
Welsby D.A., Observations on graves of the medieval period in the SARS concession at the Fourth Cataract [in:] Aegyptus et Nubia Christiana. The Włodzimierz Godlewski
Jubilee Volume on the Occasion of his 70th Birthday, eds. A. Łajtar, A. Obłuski, I. Zych, Warsaw 2016, pp. 613-628.
Werner R., Das Christentum in Nubien: Geschichte und Gestalt einer afrikanischen Kirche, Münster 2013.
Żurawski B., St Raphael Church I at Banganarti mid-sixth to mid-eleventh century. An introduction to the site and the epoch, Gdańsk 2012.
Selected source about Christian archeological site from Nubia mentioned in this text
Adams W.Y., Meinarti II. The Early and Classic Christian Phases, London 2001.
Adams W.Y., Meinarti III: The Late and Terminal Christian Phases, London 2002.
Adams W.Y., Meinarti IV: The Church and the Cemetery. Meinarti; V: The History of Meinarti: an Interpretive Overview, London 2003.
Adams W.Y., Qasr Ibrim. The Earlier Medieval Period, London 2010.
Adams W.Y., Qasr Ibrîm. The Late Mediaeval Period, London 1996.
Aldsworth F., Qasr Ibrim. The Cathedral Church, London 2010.
Castiglione L. et al., Abdallah Nirqi 1964: The Hungarian Excavation in Egyptian Nubia, Budapest 1979.
Fouilles sur l’île de Saï (Soudan) 2005-2010, ed. D. Florence, D. Devauchelle, Lille 2011-2012.
Godlewski W., Tungul – archaeological guide, Warsaw 2013.
Michałowski K., Faras. Fouilles Polonaises 1961, Varsavie 1962.
Michałowski K., Faras. Fouilles Polonaises 1961-1962, Varsavie 1965.
Moorsel van P., Jacquet J., Diederik H., The Central Church at Abdallah Nirqi, Leiden 1975.
Obłuski A., Ochała G., La redécouverte d’un monastère nubien: premiers résultats des fouilles polonaises à Ouadi el-Ghazali [in:] Actes de la seizième Journée d’études coptes, Genève 19-21 juin 2013, eds. A. Boud’hors, C. Louis, Paris 2016, pp. 63-80.
Żurawski B., St Raphael Church II at Banganrti, mid-eleventh to mid-eigthteeth century, Warsaw 2014.