Słowa kluczowe
antropologia
paleoantropologia
hominizacja
antropogeneza
religijność pierwotna
kryteria człowieczeństwa
Jak cytować
Abstrakt
Spotkanie katolickiej protologii z odkryciami nauk szczegółowych w zakresie początków świata i człowieka było w przeszłości przyczyną wielu kontrowersji. Wydaje się jednak, że napięć tego rodzaju można uniknąć, budując integralną narrację protologiczną, uwzględniającą zarówno perspektywę wiary, jak i dorobek nauk empirycznych. Obecnie wydaje się konieczna próba zbudowania takiej narracji w zakresie antropogenezy i najdawniejszych dziejów człowieka, która uwzględniałaby zarówno najważniejsze aspekty antropologii teologicznej, jak i obecny stan badań paleoantropologii i paleoarcheologii. Może to zaowocować interesującymi wnioskami w kwestiach koncepcji osoby ludzkiej i kryteriów, jakie wyróżniają człowieka ze świata zwierzęcego.
Bibliografia
Anderwald A., St. John Paul II’ Ideas of Dialogue Between the Church and Science, “Roczniki Teologiczne” 63 (2016), no. 9, pp. 81–89. https://doi.org/10.18290/rt.2016.63.9-5 DOI: https://doi.org/10.18290/rt.2016.63.9-5
Anderwald A., Teologia a nauki przyrodnicze. Rola wiedzy przyrodniczej w dociekaniach teologicznych, Opole 2007.
Bartnik C.S., Dogmatyka katolicka, vol. I, Lublin 2009.
Basiuk M., Człowiek – obraz Boga. Rdz 1,26–27 w kontekście Starego i Nowego Testamentu, in: Genesis 1–3. Tekst, interpretacje, przemyślenia, red. Z. Pawłowski, Toruń 2009, pp. 52–59.
Boesch Ch., Boesch H., Tool Use and Tool Making in Wild Chimpanzees, “Folia Primatologica” 54 (1990), pp. 86–99. https://doi.org/10.1159/000156428 DOI: https://doi.org/10.1159/000156428
Buck L.T., Stringer C.B., Homo heidelbergensis, “Current Biology” 24 (2014), no. 6, pp. 214–215. https://doi.org/10.1016/j.cub.2013.12.048 DOI: https://doi.org/10.1016/j.cub.2013.12.048
Bugajak G., „Adamie, gdzie jesteś?”. Kilka uwag o istocie człowieczeństwa, in: Teologiczna, filozoficzna i naukowa wizja człowieka, red. P. Moskal, Lublin 2018, pp. 83–98.
Carbonell E., Mosquera M., The emergence of a symbolic behaviour: the sepulchral pit of Sima de los Huesos, Sierra de Atapuerca, Burgos, Spain, “Comptes Rendus Palevol” 5 (2006), no. 1–2, pp. 155–160. https://doi.org/10.1016/j.crpv.2005.11.010 DOI: https://doi.org/10.1016/j.crpv.2005.11.010
CCC = Catechism of the Catholic Church, https://www.vatican.va/archive/ENG0015/_INDEX.HTM [accessed 10.1.2022].
Czarnowski S., Kultura, Warszawa 1958.
Dediu D., Levinson S.C., Neanderthal language revisited: not only us, “Current Opinion in Behavioral Sciences” 21 (2018), pp. 49–55. https://doi.org/10.1016/j.cobeha.2018.01.001 DOI: https://doi.org/10.1016/j.cobeha.2018.01.001
Dei verbum = Second Vatican Council, Dogmatic Constitution on Divine Revelation “Dei verbum” (1965), https://www.vatican.va/archive/hist_councils/ii_vatican_council/documents/vat-ii_const_19651118_dei-verbum_en.html [accessed 10.1.2022].
Dębicki J., Favre J.-F., Grünewald D., Pimentel A.F., Historia sztuki. Malarstwo, rzeźba, architektura, tłum. J. Dębicki, Warszawa 1998.
Dunsworth H.M., Origin of the Genus Homo, “Evolution: Education and Outreach” 3 (2010), pp. 353–366, https://doi.org/10.1007/s12052-010-0247-8 [accessed 10.1.2022]. DOI: https://doi.org/10.1007/s12052-010-0247-8
Francis, Address of His Holiness Pope Francis on the Occasion of the Inauguration of the Bust in Honour of Pope Benedict XVI 27.10.2014, http://www.vatican.va/content/francesco/en/speeches/2014/october/documents/papa-francesco_20141027_plenaria-accademia-scienze.html [accessed 10.1.2022].
Francis, Encyclical Letter “Laudato si’” (2015), https://www.vatican.va/content/francesco/en/encyclicals/documents/papa-francesco_20150524_enciclica-laudato-si.html [accessed 10.1.2022].
Gaudium et spes = Second Vatican Council, Pastoral Constitution of the Church in the Modern World, “Gaudium et Spes” (1965), https://www.vatican.va/archive/hist_councils/ii_vatican_council/documents/vat-ii_const_19651207_gaudium-et-spes_en.html [accessed 10.1.2021].
Green R.E. et al., A Draft Sequence of the Neandertal Genome, “Science” 328[5979] (2010), pp. 710–722.
Hardy A.C., Was Man More Aquatic in the Past?, “New Scientist” 7[174] (1960), pp. 642–645.
Heller M., Nauka i Teologia – niekoniecznie tylko na jednej planecie, Kraków 2019.
Hofreiter M., Drafting Human Ancestry: What Does the Neanderthal Genome Tell Us about Hominid Evolution? Commentary on Green et al., “Human Biology” 83 (2011), no. 1, pp. 1–11. https://doi.org/10.3378/027.083.0101 DOI: https://doi.org/10.3378/027.083.0101
International Theological Commission, Communion and Stewardship: Human Persons Created in the Image of God (2004), https://www.vatican.va/roman_curia/congregations/cfaith/cti_documents/rc_con_cfaith_doc_20040723_communion-stewardship_en.html [accessed 10.1.2022].
Jaskóła P., Bóg rzekł i stało się. Zarys protologii, Opole 2018.
Jelonek T., Biblijna historia zbawienia, Kraków 2004.
Johansson S., Language Abilities in Neanderthals, “Annual Review of Linguistics” 1 (2015), pp. 311–332. https://doi.org/10.1146/annurev-linguist-030514-124945 DOI: https://doi.org/10.1146/annurev-linguist-030514-124945
John Paul II, Encyclical Letter “Fides et Ratio” (1998), https://www.vatican.va/content/johnpaul-ii/en/encyclicals/documents/hf_jp-ii_enc_14091998_fides-et-ratio.html [accessed 10.1.2022].
John Paul II, Message addressed to the members of Pontifical Academy of Sciences 22.10.1996, in: Papal Addresses to the Pontifical Academy of Sciences 1917–2002 and to Pontifical Academy of Social Sciences 1994–2002, Vatican City 2003, pp. 370–374.
Kaplan M., Million-year-old ash hints at origins of cooking. South African cave yields earliest evidence for human use of fire, “Nature (News)” 2.4.2012, https://doi.org/10.1038/nature.2012.10372 [accessed 10.1.2022]. DOI: https://doi.org/10.1038/nature.2012.10372
Kaszycka K.A., Pochodzenie i ewolucja człowieka, “Kosmos” 58 (2009), no. 3–4, pp. 559–570.
Katolicki Komentarz Biblijny, red. R.E. Brown, J.A. Fitzmyer, R.E. Murphy, tłum. K. Bardski et al., Warszawa 2004.
Kijas Z.J., Początki świata i człowieka, Kraków 2004.
King James Version [Bible], https://www.kingjamesbibleonline.org/1611-Bible/ [accessed 10.1.2022].
Ladaria L.F., Wprowadzenie do antropologii teologicznej, tłum. A. Baron, Kraków 1997.
Langkammer H., Komentarz teologiczno-pastoralny wszystkich listów św. Pawła Apostoła z okazji roku świętego Pawła, Legnica 2011.
Leder D. et al., A 51,000-year-old engraved bone reveals Neanderthals’ capacity for symbolic behaviour, “Nature Ecology & Evolution” 5 (2021), pp. 1273–1282, https://doi.org/10.1038/s41559-021-01487-z [accessed 10.1.2022]. DOI: https://doi.org/10.1038/s41559-021-01487-z
Lemański J., Księga Rodzaju. Rozdziały 1–11. Wstęp, przekład z oryginału, komentarz, Nowy Komentarz Biblijny. Stary Testament, vol. I, part 1, Częstochowa 2013.
Lovejoy C.O., The Origin of Man, “Science” 211[4480] (1981), pp. 341–350. https://doi.org/10.1126/science.211.4480.341 DOI: https://doi.org/10.1126/science.211.4480.341
Łach S., Księga Rodzaju. Wstęp, przekład z oryginału, komentarz, Poznań 1962.
Łukaszuk T.B., Związek dogmatu grzechu pierworodnego z monogenizmem w katolickiej teologii ostatniej doby, Warszawa 1976.
McPherron S.P. et al., Evidence for stone-tool-assisted consumption of animal tissues before 3.39 million years ago at Dikika, Ethiopia, “Nature” 466[7308] (2010), pp. 857–860. https://doi.org/10.1038/nature09248 DOI: https://doi.org/10.1038/nature09248
Międzynarodowy komentarz do Pisma Świętego. Komentarz katolicki i ekumeniczny na XXI wiek, red. W.R. Farmer et al., red. wyd. pol. W. Chrostowski, Warszawa 2000.
Milks A., Parker D., Pope M., External ballistics of Pleistocene hand-thrown spears: experimental performance data and implications for human evolution, “Scientific Reports” 9 (2019), art. no. 820, https://doi.org/10.1038/s41598-018-37904-w [accessed 10.1.2022]. DOI: https://doi.org/10.1038/s41598-018-37904-w
Mondal M., Bertranpetit J., Lao O., Approximate Bayesian computation with deep learning supports a third archaic introgression in Asia and Oceania, “Nature Communications” 10 (2019), art. no. 246,https://doi.org/10.1038/s41467-018-08089-7 [accessed 10.1.2022]. DOI: https://doi.org/10.1038/s41467-018-08089-7
Morgan E., The Aquatic Ape Hypothesis, London 2011.
Müller G.L., Dogmatyka katolicka, tłum. W. Szymona, Kraków 2015.
New American Bible Revised Edition (United States Conference of Catholic Bishops, 2011), https://bible.usccb.org/bible [accessed 10.1.2022].
Papieska Komisja Biblijna, Czym jest człowiek? Zarys antropologii biblijnej, tłum. H. Witczyk, Kielce 2020.
Pius XII, 30 November 1941 ‘God the Only Commander and Legislator of the Universe’ Address to the Plenary Session of the Academy, in: Papal Addresses to the Pontifical Academy of Sciences 1917–2002 and to Pontifical Academy of Social Sciences 1994–2002, Vatican City 2003, pp. 91–99.
Pius XII, Encyclical Letter “Humani Generis” (1950), http://www.vatican.va/content/pius-xii/la/encyclicals/documents/hf_p-xii_enc_12081950_humani-generis.html [accessed 10.1.2022].
Pomeroy E. et al., New Neanderthal remains associated with the ‘flower burial’ at Shanidar Cave, “Antiquity” 94 (2020), pp. 11–26. https://doi.org/10.15184/aqy.2019.207 DOI: https://doi.org/10.15184/aqy.2019.207
Przyszychowska M., Wszyscy byliśmy w Adamie. Jedność ludzkości w Adamie w nauczaniu ojców Kościoła, Poznań 2013.
Ratzinger J., Wprowadzenie do chrześcijaństwa, tłum. R. Biel, M. Górecka, [Opera Omnia IV], Lublin 2017.
Reich D. et al., Genetic history of an archaic hominin group from Denisova Cave in Siberia, “Nature” 468 (2010), pp. 1053–1060. https://doi.org/10.1038/nature09710 DOI: https://doi.org/10.1038/nature09710
Roebroeks W. et al., Use of red ochre by early Neandertals, “Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America” 6[109] (2012), pp. 1889–1894. https://doi.org/10.1073/pnas.1112261109 DOI: https://doi.org/10.1073/pnas.1112261109
Ryszkiewicz M., Homo sapiens. Meandry ewolucji, Stare Groszki 2013.
Salij J., Pochodzenie człowieka w świetle wiary i nauki, in: Kontrowersje wokół początków człowieka, red. G. Bugajak, J. Tomczyk, Katowice 2007, pp. 277–286.
Schwager R., Grzech pierworodny i dramat zbawienia w kontekście ewolucji, inżynierii genetycznej i Apokalipsy, tłum. J. Hanusz, Tarnów 2002.
Semaw S., Renne P., Harris J.W.K., 2.5-million-year-old stone tools from Gona, Ethiopia, “Nature” 385[6614] (1997), pp. 333–336. DOI: https://doi.org/10.1038/385333a0
Słomkowski A., Z przeszłości człowieka. Pewniki i dowolne przypuszczenia, “Teologia Praktyczna” 1 (1939), no. 3, pp. 187–198. DOI: https://doi.org/10.14746/tp.2001.1.24
Smithsonian National Museum of Natural History, Homo erectus, in: What does it mean to be human?, https://humanorigins.si.edu/evidence/human-fossils/species/homo-heidelbergensis [accessed 10.1.2022].
Smithsonian National Museum of Natural History, Homo habilis, in: What does it mean to be human?, https://humanorigins.si.edu/evidence/human-fossils/species/homo-habilis [accessed 10.1.2022].
Smithsonian National Museum of Natural History, Homo heidelbergensis, in: What does it mean to be human?, https://humanorigins.si.edu/evidence/human-fossils/species/homo-heidelbergensis [accessed 10.1.2022].
Sørensen B., Energy use by Eem Neanderthals, “Journal of Archaeological Science” 36 (2009: 10), pp. 2201–2205. https://doi.org/10.1016/j.jas.2009.06.003 DOI: https://doi.org/10.1016/j.jas.2009.06.003
Spikins P. et al., Living to fight another day: The ecological and evolutionary significance of Neanderthal healthcare, “Quaternary Science Reviews” 217 (2019), pp. 98–118. https://doi.org/10.1016/j.quascirev.2018.08.011 DOI: https://doi.org/10.1016/j.quascirev.2018.08.011
Stringer C., What makes a modern human, “Nature” 485 (2012), pp. 33–35. https://doi.org/10.1038/485033a DOI: https://doi.org/10.1038/485033a
Synowiec J.S., Początki świata i ludzkości według Księgi Rodzaju, Kraków 2001.
Szyjewski A., Etnologia religii, Kraków 2008.
Tattersall I., Dzieje człowieka od jego początków do IV tysiąclecia p.n.e., tłum. E.K. Suskiewicz, Warszawa 2010.
Tomasello M., Historia naturalna ludzkiego myślenia, tłum. B. Kucharzyk, R. Ociepa, Kraków 2015.
Tomczyk J., Początki Homo sapiens a problem definicyjności gatunku, in: Kontrowersje wokół początków człowieka, red. G. Bugajak, J. Tomczyk, Katowice 2007, pp. 98–111.
Wilkins J., Schoville B.J., Brown K.S., Chazan M., Evidence for Early Hafted Hunting Technology, “Science” 338[6109] (2012), pp. 942–946. DOI: https://doi.org/10.1126/science.1227608
Xu D. et al., Archaic Hominin Introgression in Africa Contributes to Functional Salivary MUC7 Genetic Variation, “Molecular Biology and Evolution” 34 (2017), no. 10, pp. 2704–2715. https://doi.org/10.1093/molbev/msx206 DOI: https://doi.org/10.1093/molbev/msx206
Żychliński D., Endokanibalizm – rytualny posiłek jako element kultu przodków, “Folia Praehistorica Posnaniensia” 23 (2018), pp. 231–243, https://doi.org/10.14746/fpp.2018.23.10 [accessed 10.1.2022]. DOI: https://doi.org/10.14746/fpp.2018.23.10
Licencja
Prawa autorskie (c) 2022 Maciej Witała
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.