Słowa kluczowe
średniowieczni dominikanie
Peregryn z Opola
Jak cytować
Abstrakt
Artykuł przedstawia stanowisko polskich średniowiecznych dominikanów wobec Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Maryi Panny. Czyni to, śledząc drogę stopniowego przechodzenia z pozycji makulistycznych do immakulistycznych w polskiej teologii oraz pobożności maryjnej na podstawie wybranych średniowiecznych zabytków kaznodziejstwa polskiego. Po przedstawieniu głównych rysów tego procesu omawia najpierw XIV-wieczne kazania dominikanina Peregryna z Opola, który jednoznacznie wyraża przekonania makulistyczne. Następnie przywołuje XV-wieczne kazania Piotra z Miłosławia, które są świadectwem stopniowego przechodzenia w polskiej teologii oraz kulcie od tajemnicy poczęcia Maryi i Jej oczyszczenia w łonie św. Anny do Niepokalanego Poczęcia Matki Bożej. Na końcu reprezentuje kazania XVI-wiecznego Jana z Szamotuł (Paterek), który jest już wielkim czcicielem Niepokalanego Poczęcia. Przedstawione wyniki badań poświadczają, że obecne u Peregryna z Opola i charakterystyczne dla średniowiecznych dominikanów mieszkających na terenach Polski, pod wpływem teologii oraz autorytetu Bernarda z Clairvaux i Tomasza z Akwinu, stanowisko makulistyczne coraz bardziej ustępowało immakulistycznym poglądom szkoły franciszkańskiej.
Bibliografia
Bernard z Clairvaux, List do kanoników z Lyonu w sprawie Poczęcia Najświętszej Maryi Panny, ‘Roczniki Teologiczne’ 2 (2001) 48, pp. 147–152.
Bracha K., Maria Mediatrix — Maria Adiutrix. Pobożność maryjna w nauczaniu kaznodziejskim w Polsce późnego średniowiecza, Warszawa 2023.
Fijałek J., Nasza krakowska nauka o Niepokalanym Poczęciu NMP w wiekach średnich, ‘Przegląd Polski’ 6 (1900), pp. 420–486.
Ioannis Długosi, Historiae Polonicae, vol. 3, Cracoviae 1876.
Jan z Szamotuł (Paterek), Kazania o Maryi Pannie czystej, Kraków 1880.
Jan z Szamotuł, Kazania o Maryi Pannie czystej, in: Teksty o Matce Bożej. Polskie średniowiecze, wstęp, wybór i opracowanie R. Mazurkiewicz, Niepokalanów 2000, pp. 265–280.
Kaeppeli T., Scriptores Ordinis Praedicatorum Medii Aevi, vol. 3, Romae 1980.
Kochaniewicz B., Bernard z Clairvaux, Tomasz z Akwinu i uświęcenie Najświętszej Maryi Panny, ‘Studia Koszalińsko-Kołobrzeskie’ 28 (2021), pp. 159–176. DOI: https://doi.org/10.18276/skk.2021.28-08
Kochaniewicz B., O źródłach dominikańskiego kaznodziejstwa XII wieku na przykładzie kazań Jakuba z Voragine i Peregryna z Opola, in: Święty Jacek i dziedzictwo dominikańskie, red. E. Mateja, A. Pobóg-Lenartowicz, M. Rowińska-Szczepaniak, Opole 2008, pp. 91–114.
Kochaniewicz B., Średniowieczni dominikanie o Matce Bożej, Kraków 2008.
Kopeć J., Bogarodzica w kulturze polskiej XVI wieku, Lublin 1997.
Książeczka do nabożeństwa Jadwigi księżniczki polskiej wg pierwotnego wyd. z r. 1823 powtórnie wydał Stanisław Motty, the text is available at ‘Wielkopolska Biblioteka Cyfrowa’: https://www.wbc.poznan.pl/dlibra/publication/540472/edition/460105?language=pl [accessed: 6.10.2023].
Lewicki J., Bernardyn z Busti OFM, in: Encyklopedia katolicka, vol. 2, Lublin 1995, c. 312.
Pelikan J., Maryja przez wieki, tłum. J. Pociej, Kraków 2012.
Peregrinus de Opole, Sermones de tempore et de sanctis, red. R. Tatarzyński, Warszawa 1997.
Petrus de Miłosław, Sermones dominicales et festivales, rkp. BN111 3021, f. Ira-379v.
Rozmyślania przemyskie, https://polona.pl/preview/6a83558e-1ac6-46e2-86c4-b145e04a3273 [accessed: 6.10.2023).
Teksty o Matce Bożej. Dominikanie średniowieczni, przekład i wstęp o. J. Salij OP, Niepokalanów 1992.
Teksty o Matce Bożej. Polskie średniowiecze, wstęp, wybór i opracowanie R. Mazurkiewicz, Niepokalanów 2000.
Thomas de Aquino, Summa Theologiae, Cinissello Balsamo 1988.
Wąsowicz H., Łaciński cyzjojan krakowski, in: Materiały do dziejów społeczno-religijnych w Polsce, Lublin 1974, pp. 5–17.
Wojtkowski J., Kult Matki Boskiej w polskim piśmiennictwie do koniec XV wieku, ‘Studia Warmińskie’ 3 (1966), pp. 221–299.
Wojtkowski J., Początki kultu Matki Boskiej w Polsce w świetle najstarszych rękopisów, ‘Studia Warmińskie’ 1 (1964), pp. 215–257.
Wojtkowski J., Powstanie Godzinek o Niepokalanym Poczęciu Najświętszej Maryi Panny z modlitw Wacława, https://repozytorium.theo-logos.pl/xmlui/bitstream/handle/123456789/6149/Wojtkowski_Powstanie_godzinek.pdf?sequence=1&isAllowed=y [accessed 5.10.2023].
Wojtkowski J., Wiara w Niepokalane Poczęcie Najświętszej Maryi Panny w Polsce w świetle średniowiecznych zabytków liturgicznych. Studium historyczno-dogmatyczne, Lublin 1958.
Wolny J., Łaciński zbiór kazań Peregryna z Opola i ich związek z tzw. „Kazaniami gnieźnieńskimi”, in: Średniowiecze. Studia o kulturze, red. J. Lewański, vol. 1, Warszawa 1961, pp. 171–238.
Licencja
Prawa autorskie (c) 2024 Paweł Kiejkowski
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.