Parole chiave
duchowość patrystyczna
pobożność chrześcijańska
hagiografia
Ewangelie
symbolika liter
numerologia
Come citare
Abstract
This study opens with a brief reflection on the typological value of the person and name of Josh- ua in the ancient Church. Christians saw the figure of Joshua as a foreshadowing of the saving work of Jesus Christ. According to patristic vision the order of grace in Jesus Saviour replaces the ancient order of the Law. On the basis of homonymy Joshua is associated with Christ. The intent of the study was also to present the historical beginning of the practice to invocate the Lord’s Name. To express the faith in Christ symbolically, the first Christians recurred to the use of numerology and to the nomina sacra. This article argues that the ancient Christian literature contains sustained and substantial references to the name of Jesus as ‘Saviour’. It is possible to find the theological finality in the interpretation of Lord’s name. At every point of the discussion in the Patristic tradition it is found a considerable richness and significance of the name of Jesus (biblical, doctrinal and spiritual).
Riferimenti bibliografici
Acta apostolorum apocrypha, t. 2, ed. R.A. Lipsius, M. Bonnet, Lipsiae 1903.
Ad Diognetum, ed. H.I. Marrou, SCh 33 bis, Paris, 1965 [wyd. polskie: Do Diogneta, tłum. A. Świderkówna, BOK 10, Kraków 1998, s. 339–349.
Aphraates, Demonstrationes XI–XXIII, ed. M.J. Pierre, SCh 359, Paris 1989.
Ambroży z Mediolanu = Ambrosius Mediolanensis, De Spiritu Sancto, ed. C. Moreschini, Ambrogio di Milano. Opere dogmatiche II, SAEMO 16, Milano–Roma 1984.
Athanasius, Vita Antonii, ed. G.J.M. Bartelink, SCh 400, Paris 2004 [reprint] [wyd. polskie: Św. Atanazy Aleksandryjski, Żywot św. Antoniego, tłum. Z. Brzostowska, A. Ziółkowski,
S. Kazikowski, R. Turzyński, wstęp i komentarz E. Wipszycka,Warszawa 1987].
Augustinus Hipponensis, De civitate Dei, PL 41, 13–804, [wyd. polskie: Św. Augustyn, O Państwie Bożym. Przeciw poganom ksiąg XXII, I–II, tłum. i oprac.W. Kornatowski,Warszawa 1977].
Augustinus Hipponensis, In epistulam Joannis ad Parthos tractatus, NBA 24/2, [wyd.polskie: Św. Augustyn, Homilie na Ewangelie i Pierwszy list Jana, PSP15, tłum. W. Szołdrski, W. Kania, Warszawa 1977].
Augustinus, Confessiones, ed. M. Pellegrino, C. Carena, Opere di Sant’Agostino. Le Confessioni, NBA 1, Roma 1975 [wyd. polskie: Święty Augustyn, Wyznania, tłum. Z. Kubiak, Warszawa 1982].
Augustinus, De Trinitate, ed. A. Trapé, M.F. Sciacca, G. Beschin, Opere di Sant’Agostino. La Trinità, NBA 4, Roma 1970 [wyd. polskie: Św. Augustyn, O Trójcy Świętej, tłum. M. Stokowska, wprow. J. Tischner, posł. i przyp. J.M. Szymusiak (Biblioteka Filozofii Religii), Kraków 1996.
Augustinus, Sermones (273–340/A), ed. M. Recchia, Discorsi (273–340/A), NBA 33, Roma 1986.
Basilius Magnus, Epistula 175, ed. Y. Courtonne, Saint Basile. Lettres. Texte établi et traduit, t. 2, Paris 1961, s. 111–112.
Basilius Magnus, In sanctam Christi generationem, PG 31, 1457–1476.
Caesarii Arelatensis Opera omnia, t. 2, Maredsous 1942 [wyd. polskie: Chrzest i pokuta w Kościele starożytnym. Antologia tekstów I–III w., BOK 25, oprac. J. Słomka, Kraków 2004].
Cyrillus Alexandrinus, Commentariorum in Matthæum, PG 72, 365 A–469 D.
Cyrillus Alexandrinus, Thesaurus de sancta et consubstantiali Trinitatete III, PG 75, 31–35.
Cyrillus Hierosolymitanus, Catecheses, ed. PG 33, 331–1180 [wyd. polskie: Katechezy przedchrzcielne i mistagogiczne, tłum. W. Kania, BOK 14, Kraków 2000].
De baptismate haereticorum, PL 3, 1184–1204. Dokumenty Soborów Powszechnych, t. 1, opr. A. Baron, H. Pietras, Kraków 2003.
Ephrem Syrus, Hymni de fide, ed. E. Beck, CSCO 154, Louvain 1955. Ephrem Syrus, Hymni de nativitate (Epiphania), ed. E. Beck, CSCO 186, Louvain 1959.
Epiphanius de Salamina, Adversus haereses (Panarion), ed. K. Holl, GCS 37, Leipzig 1933.
Epistula Barnabae, ed. R.A. Kraft, P. Prigent, SCh 172, Paris 1971 [wyd. polskie: Pierwsi świadkowie, tłum. A. Świderkówna, POK 10, Kraków 1998].
Epistula Polycarpi, ed. P.Th. Camelot, SCh 10, Paris 1951 [wyd. polskie: Polikarp, List do Filipian, PSP 45, tłum. A. Świderkówna, Warszawa 1990, s. 96–102.
Eusebius Caesariensis, Commentaria in Psalmos, PG 23, 71 D–1396 A.
Eusebius Caesariensis, Demonstratio evangelica, ed. I.A. Heikel, GCS 23 (Eusebius Werke 6), Leipzig 1913.
Evangelium veritatis, ed. J. McConkey Robinson, The Coptic Gnostic Library. A Complete Edition of the Nag Hammadi Codices, t. 1, Leiden–Boston–Köln 2000 [wyd. polskie: Ewangelia Prawdy, tłum. W. Myszor, [= SACh SN] 7, 57–78.
Filon z Aleksandrii, De mutatatione
Gregorius Turonensis, Historia Francorum, PL 71, 159–573.
Gregorius Nyssenus, De baptismate, PG 46, 415–430.
Gregorius Nyssenus, In Canticum Canticorum, ed. H. Langerbeck, Gregorii Nysseni opera, t. 6, Leiden 1960 [wyd. polskie: Grzegorz z Nyssy, Homilie do Pieśni nad Pieśniami, tłum. M. Przyszychowska, ŹMT 43, Kraków 2007].
Hermas, Pastor, ed. R. Joly, SCh 53, Paris 1968 [wyd. polskie: Pierwsi świadkowie, tłum. A. Świderkówna, POK 10, Kraków 1998].
Hermias Sozomenus, Historia ecclesiastica, ed. B. Grillet, G. Sabbah, A.J. Festugière, SCh 306, Paris 1983 [wyd. polskie: tłum. S. Kazikowski, Sozomen Hermiasz. Historia Kościoła, Warszawa 1989].
Hesychius Hierosolymitanus, Fragmenta in Psalmos, PG 93, 1179–1338.
Hieronymus [pseudo], Epistola ad patrem Cornelium [w:] Epistolae et Verba Mystica, PL 23, 87 A–C.
Hieronymus, Epistulae (51–79) [wyd. polskie Hieronim ze Strydonu, Listy, t. 2, tekst łac. H. Pietras, tłum. M. Ożóg, ŹMT 55/2, Kraków 2010].
Hilarius Pictaviensis, De mysteriis, P. Brisson, SCh 19, Paris 1967 [reprint] [wyd. polskie: Hilary z Poitiers, Traktat o tajemnicach, tłum. E. Stanula, PSP 63, Warszawa 2002].
Hilarius Pictaviensis, De Trinitate, ed. J. Doignon, G.M. de Durand, M. Figura, C. Morel, G. Pel- land, SCh 448, Paris 2000 [wyd. polskie: Hilary z Poitiers, O Trójcy Świętej, tłum. E. Stanula, T. Kołosowski, PSP 64, Warszawa 2005].
Ignatius Antiochenus, Epistolae ad Ephesios, ed. P.T. Camelot, SCh 10, Paris 1969 [wyd. polskie: tłum. A. Świderkówna, Pierwsi świadkowie, POK 10, Kraków 1998.
Irenaeus, Adversus haereses, I, ed. A. Rousseau, L. Doutreleau, B. Hemmerdinger, Ch. Mercier, I–II: SCh 263–264, Paris 1979, V: SCh 152–153, Paris 1969.
Irenaeus, Demonstratio, ed. L.M. Froidevaux, SCh 62, Paris 1959 [wyd. polskie: Ireneusz z Lyonu, Wykład nauki apostolskiej, tłum. W. Myszor, ŹMT 7, Kraków 1997].
Isidorus Hispaliensis, Allegoriae, PL 83, 97–130 B. Isidorus Hispaliensis, De fide catholica, PL 83, 449–538 A.
Johannes Chrysostomus, Catecheses, ed. A. Wenger, SCh 50, Paris 1970 [wyd. polskie: tłum. W. Kania, Św. Jan Chryzostom, Katechezy chrzcielne (U źródeł katechumenatu 1), Lublin 1993].
Johannes Chrysostomus, Commentarius in Sanctum Matthæum Evangelistam, PG 57, 13–463 [wyd. polskie: Jan Chryzostom, Homilie na Ewangelię według św. Mateusza, tłum. J. Krystyniacki, ŹMT 18, Kraków 2000].
Johannes Chrysostomus, In epistulam ad Ephesios, PG 62, 9–176.
Johannes Chrysostomus, In epistulam ad Romanos, PG 60, 13–184 [wyd. polskie: Jan Chryzostom, Homilie na List św. Pawła do Rzymian, t. I/1, tłum. T. Sinko, opr. A. Baron, Kraków 1995].
Johannes Chrysostomus, In I ad Timotheum, PG 62, 599–662.
Johannes Climacus, Scala paradisi, PG 88, 631–1165.
Josephus Flavius, Antiquitates Judaicae, ed. H.S.J. Thackeray, R. Marcus, L.H. Feldman, Josephus Flavius. Jewish antiquities, t. 1–9 (The Loeb Classical Library 203; 210; 242; 281; 326; 365;410; 433; 456), Cambridge (Massachusetts) 1966–1982.
Joseppi libellus memorialis, PG 106, 15–176.
Justinus Martyr, Apologia I–II, ed. PG 6, 327–470 [wyd. polskie: Justyn Męczennik, 1 i 2 apologia, Dialog z Żydem Tryfonem, tłum. L. Misiarczyk, BOK 24, Kraków 2004].
Justinus Martyr, Dialogus cum Tryphone Judaeo, PG 6, 471–800 [wyd. polskie: Justyn Męczennik, Dialog z Żydem Tryfonem, tłum. L. Misiarczyk, Warszawa 2012].
Clemens Alexandrinus, Excerpta ex Theodoto, ed. F.M. Sagnard, SCh 23, Paris 1970 [wyd. Polskie: Klemens Aleksandryjski, Wypisy z Teodota, tłum. P. Siejkowski, ŹMT 22, Kraków 2001].
Clemens Alexandrinus, Paedagogus, ed. O. Stählin, GCS 12, Leipzig 1905 [wyd. polskie: Klemens Aleksandryjski, Wychowawca, tłum. M. Szarmach, Toruń 2012].
Clemens Alexandrinus, Stromata, V, ed. O. Stählin, GCS 15, Leipzig 1906 [wyd. polskie: Klemens Aleksandryjski, Kobierce zapisków filozoficznych dotyczących prawdziwej wiedzy, t. 1–2, tłum. J. Niemirska-Pliszczyńska, Warszawa 1994].
Clemens Romanus, Epistula ad Corinthios, ed. A. Jaubert, SCh 167, Paris 1971 [wyd. polskie: Ojcowie apostolscy, tłum. A. Świderkówna, PSP 45, Warszawa 1990].
Konstans z Lyonu = Constantius, Vita S. Germani, ed. R. Borius, SCh 112, Paris 1965.
Lactantius, Divinae institutiones IV, ed. P. Monat, SCh 377, Paris 1992.
Nilus, Epistolarum liber II, 214, PG 79, 203 A–364 B.
Opus imperfectum in Matthaeum, PG 56, 601–611.
Origenes, Contra Celsum, ed. M. Borret, I–II: SCh 132, Paris 1967, III–IV: SCh 136, Paris 1968, V–VI: SCh 147, Paris 1969, VII–VIII: SCh 150, Paris 1969 [wyd. polskie: Przeciw Celsusowi, tłum. S. Kalinkowski, Warszawa 1986].
Origenes, De principiis, I–II, ed. H. Crouzel, M. Simonetti, SCh 52–253, Paris 1978 [wyd. polskie: Orygenes, O zasadach, tłum. S. Kalinkowski, ŹMT 1, Kraków 1996].
Origenes, Expositio quarumdam propositionum ex Epistola ad Romanos, ed. C.P. Hammond Bam- mel, SCh 543, Paris 2011 [wyd. polskie: Orygenes, Komentarz do listu św. Pawła do Rzymian, tłum. i oprac. S. Kalinkowski, PSP 57, Warszawa 1993].
Origenes, Homeliae in librum Jesu Nave, ed. A. Jaubert, SCh 71, Paris 1960 [wyd. polskie: Orygenes, Homilie o Księgach Liczb, Jozuego i Sędziów, tłum. S. Kalinkowski, PSP 34/2, Warszawa 1986].
Origenes, In Canticum homiliae, ed. O. Rousseau, SCh 37, Paris 1966 [wyd. polskie: Orygenes. Komentarz do „Pieśni nad pieśniami”. Homilie o „Pieśni nad pieśniami”, tłum. S. Kalinkowski, Kraków 1994]. Origenes, In Johannem, ed. C. Blanc, SCh, 157, Paris 170 [wyd. polskie: Orygenes, Komentarz do Ewangelii św. Jana, ŹMT 27, tłum. S. Kalinkowski, Kraków 2003].
Origenes, In Psalmos, ed. J.B. Pitra, Fragmenta in Psalmos 1–150 (Analecta sacra spicilegio Solesmensi parata), t. 2–3, Paris–Venice–Tusculum 1883–1884 [Farnborough 1966].
Paulinus Nolanus, Poema II: De nomine Iesu, PL 61, 737–742 C. Philo Alexandrinus, ed. F.H. Colson, G.H. Whitaker, Philo in Ten Volumes (and Two Supplementary Volumes), t. 1–10 (The Loeb Classical Library 226; 227; 247; 261; 275; 289; 320; 341; 363; 379; 381; 401), Harvard University Press, Cambridge (MA) 1949–1971.
Petrus Chrysologus, Sermones, a cura di G. Banterle, R. Benericetti, G. Biffi, G. Scimé, C. Truzzi, Sermoni [1–62 bis]; [125–179] e Lettera a Eutiche, OdSPC 1; 33, Milano–Roma 1996–1997.
Rufinus Aquileiensis, Historia ecclesiastica, PL 21, 461–540 C, trad. T. Dattrino, Rufino di Aquileia. Storia della Chiesa (Collana di Testi Patristici 54), Roma 1985.
Tertullianus, Adversus Iudaeos, ed. E. Kroymann, CCL 2, Turnhout 1954, s. 1339–1396 [wyd. polskie: Tertulian, Wybór pism II, tłum. E. Stanula, PSP 29, Warszawa 1983].
Tertullianus, Adversus Marcionem, ed. E. Kroymann, CCL 1, Turnhout 1954, s. 441–726, [wyd. polskie: Tertulian, Przeciw Marcjonowi, tłum. S. Ryznar, PSP 59, Warszawa 1993].
Theodoretus Cyrrhensis, Interpretatio quatuordecim ep. s. Pauli, PG 82, 43–226 [wyd. polskie: Teodoret z Cyru, Komentarz do Listu św. Pawła do Rzymian, tłum. S. Kalinkowski, ŹMT 5, Kraków 1997].
Theophanes Confessor, Chronographia, ed. C.G. de Boor, Lipsiae 1883. Vitae Patrum Jurensium, ed. F. Martine, SCh 142, Paris 1968.
Adamiak S., Sześcioksiąg w mozaikach bazyliki Santa Maria Maggiore w Rzymie, „Biblica et Pa- tristica Thoruniensia” 4 (2011), s. 165–179.
A Dictionary of the Targumim, the Talmud Babli and Yerushalmi and the Midrashic Literature, ed. M. Jastrow, t. 1, London–New York 1903.
Augustinus-Lexikon, ed. C. Mayer, K.H. Chelius, t. 1, Basel 1986.
Bagatti B., The Church from the Circumcision. History and Archaeology of the Judaeo-Christians (Studium Biblicum Franciscanum — Collectio Minor 2), Jerusalem 1984.
Bardski K., Chrystologiczna interpretacja Księgi Jozuego u Orygenesa, „CollectaneaTheologica” 84 (2015) 4, s. 197–202.
Bartnik C., Drączkowski F., Stanula E., Szram M., Jezus Chrystus, EK, t. 7, Lublin 1997, 1287– 1442.
Bauckham R., The Climax of Prophecy, Edinburgh 1993.
Benericetti R., Il Cristo neisermoni di S. Pier Crisologo, Cesena 1995.
Braun R., Deus Christianorum. Recherches sur le vocabulaire doctrinal de Tertullien, Paris 19772.
Cullmann O., Die Christologie des Neuen Testament, Tübingen 1975.
Daniélou J., Les symbols chrétiens primitifs, Paris 1963.
Daniélou J., Messaggio evangelico e cultura ellenistica, trad. C. Prandi, Bologna 1975.
Daniélou J., Sacramentum Futuri. Etudes sur les origines de la typologie biblique, Paris 1950.
Daniélou J., Théologie du judéo-christianisme. Histoire des doctrines chrétiennes avant Nicée, (Bibliotheque du Théologie), Paris 1958 [wyd. polskie: Teologia judeochrześcijańska (Myśl Teologiczna 39), przekł. S. Basista, Kraków 2002].
Dictionnaire de spiritualité ascétique et mystique, t. 8: Doctrine et Histoire, éd. M. Viller, F. Cavallera, J. de Guibert, A. Rayaz, A. Derville, P. Lamarche, A. Solignac, Paris 1974.
Foerster W., ‘Ιησοῦς, Theological Dictionary of the New Testament, t. 3, ed. G. Kittel, Grand Rapids 1995, s. 284–293.
Grillmeier A., Christ in Christian Tradition, transl. J. Bowden, London 1965.
Horak T., Imię „Jezus” tytułem chrystologicznym w Liście do Hebrajczyków, „Colloquium Salutis” 21–22 (1993), s. 119–134.
Hurtado L.W., At the Origins of Christian Worship. The Context and Character of Earliest Christian Devotion, Grand Rapids 2000.
Hurtado L.W., Early Devotion to Jesus. A Report, Reflections and Implications, „Expository Times” 122/4 (2011), s. 167–176.
Hurtado L.W., Homage to the Historical Jesus and Early Christian Devotion, „Journal for the Stu- dy of the Historical Jesus” 1–2 (2003), s. 131–146.
Hurtado L.W., The Earliest Christian Artifacts. Manuscripts and Christian Origins, Grand Rapids 2006.
Hurtado L.W., The Earliest Evidence of an Emerging Christian Material and Visual Culture: The Codex, the Nomina Sacra and the Staurogram [w:] Text and Artifact in the Religions of Medi- terranean Antiquity. Essays in Honour of Peter Richardson, ed. S.G. Wilson, M. Desjardins, Waterloo (Ontario) 2000, s. 271–288.
Hurtado L.W., The Origin of the Nomina Sacra: A Proposal, „Journal of Biblical Literature” 117 (1998) 4, s. 655–673.
Jaubert A., Introduction, SCh 71, Paris 1960, s. 9–62 [wyd. polskie: tłum. S. Kalinkowski, PSP 34/2, Warszawa 1986, s. 44–46].
Kannengiesser Ch., Alessandro di Costantinopoli, NDPAC, t. 1.
Koonammakkal T., Ephrem on the Name of Jesus, „Studia Patristica” 33 (1997), s. 548–552.
Lampe G.W.H., A Patristic Greek Lexikon, Oxford 1976.
Langkammer H., Obraz Chrystusa Zbawcy w listach pasterskich, „Questiones selectae” 25 (2010), s. 23–45.
Lengsfeld P., Überlieferung, Tradition und Schrift in der evangelischen und katholischen Theolo- gie der Gegenwart (Konfessionskundliche und kontroverstheologische Studien 3), Paderborn 1960.
Léon-Dufour X., Jezus Chrystus [w:] Słownik teologii biblijnej, red. tenże, tłum. K. Romaniuk, Poznań 1990, s. 347–357.
Mara M.G., Il significato storico esegetico dei commentari al corpus paolino dal IV al V secolo, „Annali di storia dell’ esegesi” 1 (1984), s. 59–74.
Moatti-Fine J., La Bible d’Alexandrie, t. 6: Jesus (Josue), Paris 1996.
Moles J., Jesus the Healer in the Gospels, the Acts of the Apostles, and Early Christianity, „Histos” 5 (2011), s. 117–182.
Monaci Castagno A., Origene. Dizionario: la cultura, ilpensiero, le opere, Roma 2000.
Nossol A., Jezulogia, EK, t. 7, Lublin 1997, 1285–1287.
Noye I., Jésus (Nom de) [w:] Dictionnaire de spiritualité ascétique et mystique, éd. M. Viller, F. Cavallera, J. de Guibert, A. Rayaz, A. Derville, P. Lamarche, A. Solignac, t. 8, Paris 1974, 1113.
Ordon H., Imię Jezus, EK, t. 7, Lublin 1997, 63–64.
Otranto G., La tipologia di Giosué nel „Dialogo con Trifone ebreo” di Giustino, „Augustinianum” 15 (1975) 1/2, s. 29–48.
Paczkowski M.C., Przejście Izraelitów przez Jordan (Joz 3–4) w interpretacji patrystycznej, „Biblica et Patristica Thoruniensia” 8 (2015), s. 39–73.
Palmer A.N., Restoring the ABC in Ephraim’s cycles on Faith and Paradise, „The Journal of Eastern Christian Studies” 55 (2003), s. 147–194.
Piwowar A., Apozycja tytułów chrystologicznych i imienia „Jezus”, „Biblica et Patristica Thoru- niensia” 8 (2015) 2, s. 111–128.
Reau L., Iconographie de l’art chrétien, t. 2: Iconographie de la Bible, 1: Ancien Testament, Paris 1956.
Rengstorf K.H., ‘Ιησοῦς, New International Dictionary of New Testament Theology, t. 2, ed. C. Brown, Grand Rapids 19862, s. 330–332.
Retink P., La cura pastorale in Antiochia nel secolo IV, Roma 1970.
Scognamiglio R., Giosue (scritti esegetici su) [w:] A. Monaci Castagno, Origene. Dizionario: la cultura, il pensiero, le opere, Roma 2000, s. 195–197.
Simonetti M., Ancient Christian Commentary on Scripture. New Testament I: Matthew 1–13, Do- wners Grove (Illinois) 2001.
Taylor J.E., Christians and Holy Places. The Myth of Jewish-Christian Origins, Oxford 1993.
Testa E., Il simbolismo dei giudeo-cristiani (Studium Biblicum Franciscanum — Collectio Maior 14), Jerusalem 1981.
Testa E., The Faith of the Mother Church. An Essay on the Theology of the Judeo-Christians (Studium Biblicum Franciscanum — Collectio Minor 32), Jerusalem 1992.
Trachtenberg J., Jewish Magic and Superstition. A Study in Folk Religion, Philadelphia 2004.
Tronina A., Jozue — Jezus. Biblijna typologia Zbawiciela, „Verbum Vitae” 1 (2002), s. 41–56.
Turek W., Tertulian (Ojcowie żywi 15), Kraków 1999.
Vaux de R., Instytucje Starego Testamentu, t. 1–2, tłum. T. Brzegowy, Poznań 2004.
Zorell F., Lexicon Graecorum Novi Testamenti, Paris 1961.