Słowa kluczowe
dekonsolidacja demokracji
democratic backsliding
reżim hybrydalny
dedemokratyzacja
Jak cytować
Abstrakt
Celem niniejszego artykułu jest przegląd wiodących kategorii teoretycznych wykorzystywanych w analizie dedemokratyzacji w Europie Środkowej i Wschodniej (EŚW) oraz ocena ich przydatności do zmian obserwowanych podczas trzeciej fali autokratyzacji (2008–2019). W niniejszym artykule Autor dokonał przeglądu następujących kategorii teoretycznych i pojęć związanych z procesem odejścia od typu idealnego demokracji liberalnej: konsolidacja i dekonsolidacja demokracji, erozja demokracji, regresja demokracji, rozpad demokracji, democratic backsliding i autokratyzacja. Następnie, omówiono pojęcia związane z rezultatami tych procesów: demokracja nieliberalna, demokracja wadliwa, reżim hybrydowy i autokracja patronalna. Artykuł zawiera przegląd głównych pojęć i kategorii teoretycznych stosowanych w badaniach nad współczesnymi systemami politycznymi. Przedstawiono również refleksje na temat wykorzystania tych kategorii w ramach tranzytologii, podkreślając ich podstawy i wkład w rozwój nauk politycznych. Dodatkowo, artykuł wskazuje na zaobserwowane uprzedzenia w badaniach nad systemami politycznymi oraz tendencję do tworzenia terminów zwanych „systemami politycznymi z przymiotnikami”.
Bibliografia
Achen C. H., Bartels L. M. (2016), Democracy for Realists: Why Elections Do Not Produce Responsive Government, Princeton University Press, Princeton.
Alderman P. (2023), Branding Authoritarian Nations: Political Legitimation and Strategic National Myths in Military-Ruled Thailand, Routledge, New York.
Alexander A., Welzel C. (2017), The myth of deconsolidation: Rising liberalism and the populist reaction, “ILE Working Paper Series”.
Antoszewski A. (2018), Demokracja nieliberalna jako projekt polityczny, “Przegląd Europejski”, no. 2.
Antoszewski A., Herbut R. (2006), Systemy polityczne współczesnej Europy, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
Bäcker R. (2020), Kategoria narodu politycznego, in: Polska i Europa w perspektywie politologicznej II, eds. J. Wojnicki, J. Miecznikowska, Ł. Zamęcki, Oficyna Wydawnicza ASPRA, Warszawa.
Bermeo N. (2016), On Democratic Backsliding, “Journal of Democracy”, no. 27(1).
Boese V. A., Lindberg S. I., Lührmann A. (2021), Waves of Autocratization and Democratization: A Rejoinder, “Democratization”, no. 28(6).
Carothers T. (2002), The End of the Transition Paradigm, “Journal of Democracy”, no. 13(1).
Cassani A., Tomini L. (2020), Reversing Regimes and Concepts: From Democratization to Autocratization, “European Political Science”, no. 19(2).
Cerny P. G. (2003), Globalization and the Erosion of Democracy, “European Journal of Political Research”, no. 36(1).
Chehabi H. E., Linz J. J. (eds.) (1998), Sultanistic regimes, John Hopkins University Press, Baltimore.
Cianetti L., Hanley S. (2021), The End of the Backsliding Paradigm, “Journal of Democracy”, no. 32(1).
Cianetti L., Dawson J., Hanley S. (2018), Rethinking ‘Democratic Backsliding’ in Central and Eastern Europe – Looking Beyond Hungary and Poland, “East European Politics”, no. 34(3).
Coppedge M., Mainwaring S., Valenzuela A. (1998), Politics, Society, and Democracy: Latin America, Routledge, New York.
Dawson J., Herman L. E., Ananda A. (2025), Getting Central and Eastern Europe Right? How Greater Academic Pluralism Would Improve Collective Knowledge-Building in Democratization Studies, “Problems of Post-Communism”, no. 72(5).
Dolbeare K. M. (1990), The Decay of Liberal Democracy, “Review of Policy Research”, no. 10(1).
Dulęba Ł. (2025), Ostatnia fala demokracji? Współczesna koncepcja dekonsolidacji demokracji i jej krytyki, “Przegląd Politologiczny”, no. 30(1).
Economist Intelligence Unit (2016), Democracy Index 2015: Democracy in an Age of Anxiety, https://www.eiu.com/public/topical_report.aspx?campaignid=DemocracyIndex2015, 21.10.2025.
Eisen N. et al. (2019), The Democracy Playbook: Preventing and Reversing Democratic Backsliding, https://www.brookings.edu/wp-content/uploads/2019/11/The-Democracy-Playbook_Preventing-and-Reversing-Democratic-Backsliding.pdf, 21.10.2025.
Erdmann G., Kneuer M. (eds.) (2013), Regression of Democracy?, Springer.
Foa R. S., Mounk Y. (2016), The Danger of Deconsolidation: The Democratic Disconnect, “Journal of Democracy”, no. 27(3).
Freedom House (2025), Nations in Transit Methodology, https://freedomhouse.org/reports/nations-transit/nations-transit-methodology, 21.10.2025.
Fukuyama F. (1997), Koniec historii, Czytelnik, Warszawa.
Geddes B. (1999), What Do We Know about Democratization After Twenty Years?, “Annual Review of Political Science”, no. 2(1), pp. 115–144.
Geddes B., Wright J., Frantz E. (2014), Autocratic Breakdown and Regime Transitions: A New Data Set, “Perspectives on Politics”, no. 12(2).
Gerschewski J. (2013), The Three Pillars of Stability: Legitimation, Repression, and Co-optation in Autocratic Regimes, “Democratization”, no. 20(1).
Gerschewski J. (2021), Erosion or Decay? Conceptualizing Causes and Mechanisms of Democratic Regression, “Democratization”, no. 28(1).
Guasti P. (2020), The Impact of the Covid-19 Pandemic in Central and Eastern Europe: The Rise of Autocracy and Democratic Resilience, “Democratic Theory”, no. 7(2).
Guasti P. (2021), Democratic erosion and democratic resilience in Central Europe during COVID-19, “Mezinárodní vztahy”, no. 56(4).
Hanley S., Cianetti L. (2024), Central and Eastern Europe, in: The Routledge Handbook of Autocratization, Routledge, New York.
Huntington S. P. (1995), Trzecia fala demokratyzacji, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
Kingstone P. R., Yashar D. J. (eds.) (2012), Routledge handbook of Latin American politics (vol. 596), Routledge, New York.
Kneuer M. (2021), Unravelling Democratic Erosion: Who Drives the Slow Death of Democracy, and How?, “Democratization”, no. 28(8).
Krastev I. (2013), Demokracja nieufnych: eseje polityczne, Wydawnictwo Krytyki Politycznej, Warszawa.
Linz J. J. (2000), Totalitarian and Authoritarian Regimes, Lynne Rienner Publishers, Boulder, CO.
Linz J. J., Stepan A. (1996), Problems of Democratic Transition and Consolidation: Southern Europe, South America, and Post-communist Europe, Johns Hopkins University Press, Baltimore.
Lührmann A., Lindberg S. I. (2019), A Third Wave of Autocratization is Here: What Is New About It?, “Democratization”, no. 26(7).
Magyar B., Madlovics B. (2020), The Anatomy of Post-Communist Regimes. A Conceptual Framework, Central European University Press, Budapest–New York.
Markowski R. (2018), Backsliding into Authoritarian Clientelism: The Case of Poland, in: Democracy under Stress, eds. P. Guasti, Z. Mansfeldová, Czech Academy of Science, Prague.
Markowski R. (2019), Political systems, socio-economic development and the quality of democracy in CEE countries, in: Social and Economic Development in Central and Eastern Europe, ed. G. Gorzelak, Routledge.
Markowski R., Guasti P., Mansfeldová Z. (2018), Backsliding into Authoritarian Clientelism: The Case of Poland, [in:] P. Guasti Z. Mansfeldová (Eds.), Democracy under Stress, Czech Academy of Science, Prague.
Meka E. (2016), European integration, democratic consolidation, and democratic regression in CEE: An institutional assessment, “Journal of European Integration”, no. 38(2), pp. 179–194.
Norris P. (2017), Is Western Democracy Backsliding? Diagnosing the Risks, “HKS Faculty Research Working Paper Series”, RWP17-012.
Prokop M. (2020), Badanie nad reżimami hybrydalnymi: systemy polityczne Ukrainy i Rosji w latach 2000–2012: case study, Uniwersytet Jana Kochanowskiego w Kielcach, Kielce.
Šipulová K., Kosař D. (2023), Decay or Erosion? The Role of Informal Institutions in Challenges Faced by Democratic Judiciaries, “German Law Journal”, no. 24(8).
Skaaning S.-E. (2020), Waves of Autocratization and Democratization: A Critical Note on Conceptualization and Measurement, “Democratization”, no. 27(8).
Skrzypek M. (2020), Democratic Backsliding in Poland on Example Drafts Amendments in Electoral Code During the COVID-19 Pandemic, “Polish Political Science Yearbook”, no. 50(1), pp. 1–14.
Tomini L. (2021), Don’t Think of a Wave! A Research Note About the Current Autocratization Debate, “Democratization”, no. 28(6), pp. 1191–1201.
Voeten E. (2017), Are People Really Turning Away from Democracy?, “Journal of Democracy”, https://www.journalofdemocracy.org/online-exchange-democratic-deconsolidation/.
Zakaria F. (1997), The Rise of Illiberal Democracy, “Foreign Affairs”, no. 76(6).
Zielonka J. (2018), Counter-Revolution: Liberal Europe in Retreat, Oxford University Press, Oxford.
Licencja
Prawa autorskie (c) 2025 Maciej Skrzypek
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Na tych samych warunkach 4.0 Miedzynarodowe.