Słowa kluczowe
zgromadzenia obywatelskie
ponadlokalne zarządzanie
innowacje demokratyczne
Jak cytować
Abstrakt
Niniejszy artykuł podejmuje próbę wypełnienia luki badawczej, analizując pierwszy ponadlokalny panel obywatelski w Polsce, zorganizowany przez Górnośląsko-Zagłębiowską Metropolię (GZM). Opierając się na teorii demokracji deliberatywnej, dokumentach programowych i materiałach empirycznych, w tym danych z warsztatów World Café z udziałem praktyków i naukowców, badanie analizuje strukturę instytucjonalną, dynamikę wdrażania i znaczenie polityczne tej pionierskiej inicjatywy. Autorzy twierdzą, że Panel Obywatelski GZM stanowi koncepcyjną i instytucjonalną zmianę z lokalnego na ponadlokalny model zarządzania deliberatywnego, wiążącą się ze specyficznymi wyzwaniami administracyjnymi, politycznymi i terytorialnymi. Wyzwania te obejmują zapewnienie inkluzywnej reprezentacji we wszystkich gminach, osadzenie procesu w strategicznych strukturach decyzyjnych oraz wspieranie współpracy międzygminnej. Przypadek ten ilustruje zarówno potencjał, jak i złożoność skalowania praktyk deliberatywnych. Podsumowując, badanie wnosi wkład w debatę na temat innowacji demokratycznych i odporności, pokazując, jak ponadlokalne zgromadzenia obywatelskie mogą służyć jako laboratoria dla partycypacyjnego zarządzania w państwach unitarnych, takich jak Polska.
Finansowanie
Badanie to jest finansowane z grantu badawczego „Innowacje deliberatywne jako panaceum na kryzys demokracji w Europie Środkowo-Wschodniej” Sonata Bis NCN nr UMO-2021/42/E/HS5/00155.
Bibliografia
Act of 8 March 1990 on Municipal Self-Government (2025), consolidated text: “Journal of Laws”, item 1153.
Bächtiger A., Dryzek J. S., Mansbridge J. J., Warren M. E. (eds.) (2018), The Oxford Handbook of Deliberative Democracy, Oxford University Press, Oxford. DOI: https://doi.org/10.1093/oxfordhb/9780198747369.001.0001
Borońska-Hryniewiecka K., Kinski L. (2025), The Parliamentary Dimension of the Conference on the Future of Europe: Synergies and Legitimacy Clashes, Taylor & Francis, London. DOI: https://doi.org/10.4324/9781003470793
Boswell J., Dean R., Smith G. (2023), Integrating citizen deliberation into climate governance: Lessons on robust design from six climate assemblies, „Public Administration”, vol. 101, no. 1. DOI: https://doi.org/10.1111/padm.12883
Boulianne S. (2018), Mini-publics and public opinion: Two survey-based experiments, „Political Studies”, vol. 66, no. 1. DOI: https://doi.org/10.1177/0032321717723507
Bussu S., Fleuß D. (2023), “Citizens’ assemblies: Top-down or bottom-up? – Both, please!”, in: De Gruyter Handbook of Citizens’ Assemblies, vol. 1, De Gruyter, Berlin. DOI: https://doi.org/10.1515/9783110758269-013
Česnulaitytė I. (2024), Citizens’ Assemblies: Democratic Responses to Authoritarian Challenges in Central and Eastern Europe, „DemocracyNext”.
Costa O. (2020), Shaping European democratic integration for the 21st century: an interdisciplinary contribution to the Conference on the Future of Europe, „European Law Journal”, vol. 26, no. 5–6. DOI: https://doi.org/10.1111/eulj.12415
Curato N., Farrell D. (2021), Deliberative Mini-Publics: Core Design Features, Policy Press, Bristol. DOI: https://doi.org/10.1332/policypress/9781529214109.001.0001
Dryzek J. S., Bächtiger A., Chambers S., Cohen J., Druckman J. N., Felicetti A., Fishkin J. S., Farrell D. M., Fung A., Gutmann A., Landemore H., Mansbridge J., Marien S., Nehblo M. A., Niemeyer S., Setälä M., Slothuus R., Suiter J., Thompson D., Warren M. E. (2019), The crisis of democracy and the science of deliberation, „Science”, vol. 363, no. 6432. DOI: https://doi.org/10.1126/science.aaw2694
Dryzek J. S., Niemeyer S. (2008), Discursive Representation, „American Political Science Review”, vol. 102, no. 4. DOI: https://doi.org/10.1017/S0003055408080325
Elstub S., Escobar O. (2019), Defining and typologising democratic innovations, in: Handbook of Democratic Innovation and Governance. DOI: https://doi.org/10.4337/9781786433862.00009
Elstub S., Carrick J., Farrell D. M., Mockler P. (2021), The scope of climate assemblies: lessons from the Climate Assembly UK, „Sustainability”, vol. 13, no. 20. DOI: https://doi.org/10.3390/su132011272
European Commission (2022), Report on the Conference on the Future of Europe, https://eur-lex.europa.eu/resource.html?uri=cellar:849c105d-f09b-11ec-a534-01aa75ed71a1.0002.02/DOC_1&format=PDF, 12.12.2025.
European Commission (2023), Conference on the Future of Europe – Factsheet, https://commission.europa.eu/document/download/84e42a03-c71a-4dc6-a464-b4a5fcd5518f_en?filename=COFE_FS_2023_en_0.pdf, 12.12.2025.
Fishkin J. (2009), When the People Speak: Deliberative Democracy and Public Consultation, Oxford University Press, Oxford.
Fung A. (2015), Putting the public back into governance: The challenges of citizen participation and its future, „Public Administration Review”, vol. 75, no. 4. DOI: https://doi.org/10.1111/puar.12361
Gąsiorowska A. (2023), Sortition and its Principles: Evaluation of the Selection Processes of Citizens’ Assemblies, „Journal of Deliberative Democracy”, vol. 19, no. 1. DOI: https://doi.org/10.16997/jdd.1310
Gerwin M. (2018), Citizens’ Assemblies: Guide to Democracy That Works, Otwarty Plan, Kraków.
Gherghina S., Ekman J., Podolian O. (2020), Democratic Innovations in Central and Eastern Europe, Routledge, Abingdon. DOI: https://doi.org/10.4324/9780367822354
Grönlund K., Setälä M., Herne K. (2010), Deliberation and civic virtue: Lessons from a citizen deliberation experiment, „European Political Science Review”, vol. 2, no. 1. DOI: https://doi.org/10.1017/S1755773909990245
GZM Citizens’ Assembly (n.d.), https://forumobywatelskie.transportgzm.pl, 12.12.2025.
Hendriks C. M. (2006), When the forum meets interest politics: Strategic uses of public deliberation, „Politics & Society”, vol. 34, no. 4. DOI: https://doi.org/10.1177/0032329206293641
Hendriks C. M., Lees-Marshment J. (2019), Political leaders and public engagement: The hidden world of informal elite-citizen interaction, „Political Studies”, vol. 67, no. 3. DOI: https://doi.org/10.1177/0032321718791370
MacKenzie M. K., Caluwaerts D. (2021), Paying for the future: deliberation and support for climate action policies, „Journal of Environmental Policy & Planning”, vol. 23, no. 3. DOI: https://doi.org/10.1080/1523908X.2021.1883424
Mielczarek-Mikołajów J. (2021), Związek metropolitalny jako organizator publicznego transportu zbiorowego, „Acta Universitatis Wratislaviensis”, no. 4058, Law CCCXXXIII. DOI: https://doi.org/10.19195/0524-4544.333.24
Norris P. (2011), Democratic Deficit: Critical Citizens Revisited, Cambridge University Press, Cambridge–New York. DOI: https://doi.org/10.1017/CBO9780511973383
OECD (2020), Innovative Citizen Participation and New Democratic Institutions: Catching the Deliberative Wave, OECD Publishing, Paris.
Papadopoulos Y., Warin P. (2007), Are innovative, participatory and deliberative procedures in policy making democratic and effective?, „European Journal of Political Research”, vol. 46, no. 4. DOI: https://doi.org/10.1111/j.1475-6765.2007.00696.x
Paulis E., Pospieszna P. (2024), Deliberative Mini-Publics as Learning Schools for Democracy? Examining Deliberation Impact on Dissatisfied and Radical Participants of a Citizens’ Assembly in Poland, „Democratization”. DOI: https://doi.org/10.1080/13510347.2024.2422508
Podgórska-Rykała J. (2018), Mieszkańcy wobec powstania Górnośląsko-Zagłębiowskiej Metropolii – analiza wyników obligatoryjnych konsultacji społecznych, „Samorząd Terytorialny”, no. 12.
Podgórska-Rykała J. (2024), Deliberative Democracy, Public Policy, and Local Government, Routledge, New York. DOI: https://doi.org/10.4324/9781032670799
Podgórska-Rykała J. (2025a), Deliberative Innovation According to the Decision-Makers: A Clash Between Perceptions and Reality, Brill Publishers, vol. 142. DOI: https://doi.org/10.1163/9789004712911
Podgórska-Rykała J. (2025b), Mieszkańcy wiedzą najlepiej, jak poprawić transport publiczny, „Wspólnota”, no. 2(1424), 25.01.2025.
Podgórska-Rykała J., Pospieszna P. (2024), Innowacje deliberatywne: Inspiracje dla praktyków i teoretyków, Wydawnictwo C.H. Beck, Warsaw.
Pospieszna P. (2025), Searching for Determinants of Support for Mini-Publics: Insights from a Polish Survey, „Polish Political Science Yearbook”, vol. 54, no. 2. DOI: https://doi.org/10.15804/ppsy202519
Pospieszna P., Pietrzyk-Reeves D. (2024), Democratic Innovations as a Response to Shrinking Public Space, in: Activism in Hard Times in Central and Eastern Europe, eds. P. C. McMahon, P. M. Pickering, D. Pietrzyk-Reeves, Routledge, London. DOI: https://doi.org/10.4324/9781003466116-3
Pospieszna P., Hoffmann M. (2026), Institutionalizing Democratic Innovations in Poland: Mapping the Evolution of Citizens’ Assemblies Through Rules of Procedure, “Politics and Governance”, vol. 14. DOI: https://doi.org/10.17645/pag.10596
Pospieszna P., Szymaniak-Arnesen M., Oross D., Kiss G. (2025), Diverse roles and perceptions of public officials and NGOs in local citizens’ assemblies – A comparative analysis of the cases of Poland and Hungary, „Local Government Studies”, vol. 51. DOI: https://doi.org/10.1080/03003930.2025.2481390
Pow J. (2023), What Happens When Mini-Publics Are Held in a Deeply Divided Place? Evidence from Northern Ireland, „PS: Political Science & Politics”, vol. 56, no. 4. DOI: https://doi.org/10.1017/S1049096523000409
Reuchamps M., Vrydagh J., Welp Y. (2023), De Gruyter Handbook of Citizens’ Assemblies, De Gruyter, Berlin. DOI: https://doi.org/10.1515/9783110758269
Rose J. (2007), The Ontario Citizens’ Assembly on Electoral Reform, „Canadian Parliamentary Review”, vol. 30, no. 3.
Ruszkowski J., Wojnicz L. (eds.) (2013), Multi-level Governance w systemie politycznym Unii Europejskiej, Szczecin–Warszawa.
Smith G. (2009), Democratic Innovations: Designing Institutions for Citizen Participation, Cambridge University Press, Cambridge. DOI: https://doi.org/10.1017/CBO9780511609848
Smith G. (2024), We Need to Talk About Climate: How Citizens’ Assemblies Can Help Us Solve the Climate Crisis, University of Westminster Press, London. DOI: https://doi.org/10.16997/book73
Ufel W. (2022), I Wrocławski Panel Obywatelski jako przykład zastosowania praktyki deliberacyjnej, „Studia z Polityki Publicznej”, vol. 9, no. 4(36). DOI: https://doi.org/10.33119/KSzPP/2022.4.5
Warren M. E., Pearse H. (eds.) (2008), Designing Deliberative Democracy: The British Columbia Citizens’ Assembly, Cambridge University Press, Cambridge. DOI: https://doi.org/10.1017/CBO9780511491177
Licencja
Prawa autorskie (c) 2025 Paulina Pospieszna, Joanna Podgórska-Rykała, Marta Hoffmann, Ewa Zielińska
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Na tych samych warunkach 4.0 Miedzynarodowe.