Kanon literacki: czy to zwierzę metafizyczne czy autentyczny problem?
Okładka czasopisma Studia Edukacyjne, nr 76, rok 2025, tytuł STUDIA EDUKACYJNE NR 76/2025
PDF

Słowa kluczowe

literary canon
school education
university education
tradition
culture
axiology
readers’ tastes
rhetoric and rhetorical criticism
philology
Internet

Jak cytować

Lichański, J. Z. (2025). Kanon literacki: czy to zwierzę metafizyczne czy autentyczny problem?. Studia Edukacyjne, (76), 19–30. https://doi.org/10.14746/se.2025.76.2

Abstrakt

The problem of the “literary canon” should be treated as an element of a lecture on the history of literature, but perceived as a summa of knowledge about works that, in individual eras, played a significant role in determining patterns. A bit like in late antiquity and the Middle Ages, such a role was played by the “Virgilian circle” or later polemics initiated by the famous Querelle des Ancienes et des Modernes. In didactic practice, we should focus on teaching how to read literary texts, and in this respect, the aforementioned rhetoric and rhetorical criticism, as well as traditional descriptive poetics and philology, can be of great help.
Currently, with the multitude of achievements, the second determinant is, as Tadeusz Żabski pointed out, “ readers’ tastes”, or more broadly – a literary audience that “wishes” such literature and not another. In this situation, we should rather take care to consciously shape these “reading tastes” in some way, but by defining, in the didactic process, also through literary discussions, the values that cultural texts create and promote.

https://doi.org/10.14746/se.2025.76.2
PDF

Bibliografia

Adorno, T.W. (2021). Przemysł kulturalny. Wybrane eseje, przekł. M. Bucholz. Warszawa: Wydawnictwo NCK [Myśl o kulturze]

Asper, M. (1998). Kanon. W: HWdR, Tübingen, 4, 869-882

Dziekoński, T.S. (1825). Rozprawa obeymując ogólny rys historyi retoryki w Polsce. Forum Artis Rhetoricae, 72 (2), 25-82

Gemra, A. (1998). Literatura popularna. Literatura gatunków? W: J.Z. Lichański (red.), Retoryka i badania literackie. Rekonesans (ss. 55-74). Warszawa: Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego

Gemra, A. (2015). Słowo wstępne. W: J.Z. Lichański, W. Kajtoch, B. Trocha (red.), Literatura i kultura popularna. Metody: propozycje i dyskusje (ss. 7-10). Wrocław: Pracownia Badań nad Literaturą i Kulturą Popularną oraz Nowymi Mediami

Gilson, E. (2022). Społeczeństwo masowe i jego kultura, przekł. A. Kuryś. Warszawa: Wydawnictwo Teologii Politycznej [Biblioteka Teologii Politycznej, 27]

Głowiński, M., Kostkiewiczowa, T., Okopień-Sławińska, A., Sławiński, J. (1998). Słownik terminów literackich, 3. Wrocław: Wydawnictwo Ossolineum

Harris, M. (1964). The Nature of Cultural Things. New York: Random House

Horkheimer, M., Adorno, T.W. (2002). Dialectic of Enlightenment. Philosophical Fragments [przekł. M. Łukasiewicz, Dialektyka oświecenia, Warszawa 2010]. Stanford: Stanford University Press

Kondek, S. (1998). Eksterminacja literatury popularnej. „Oczyszczanie” księgarń i bibliotek powszechnych z książek „szkodliwych i wrogich” w latach 1949-1954. W: J.Z. Lichański (red.), Retoryka i badania literackie (ss. 183-244). Warszawa: Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego

Larson, E.J. (2021). The Myth of Artificial Intelligence. Why Computers Can’t Think the Way We do. Cambridge: Belknap Press (Harvard University Press) DOI: https://doi.org/10.4159/9780674259935

Lichański, J.Z. (2023). „Eine kleine trup”, czyli dywan z wkładką. Polska powieść kryminalna – opis kilku przykładów z sugestia teorii. W: A. Mazurkiewicz (red.), Polska literatura kryminalna XX i XXI wieku. Propozycje lektur. Folia Litteraria Polonica, 1 (66), 27-42 DOI: https://doi.org/10.18778/1505-9057.66.02

Lichański, J.Z. (2023). „Fundacja” i „Honor Harrington”. Jak fantastyka przegoniła rzeczywistość. Literatura i Kultura Popularna, XXIX, 123-145 DOI: https://doi.org/10.19195/0867-7441.29.8

Mazurkiewicz, A. (2014). Z problematyki cyberpunku. Literatura – sztuka – kultura. Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego

Mazurkiewicz, A. (2019). Seria wydawnicza POPKultura-POPLiteratura na usługach dydaktyki szkolnej w funkcji propedeutyki kształcenia w zakresie literatury/kultury popularnej. Propozycja. Forum Artis Rhetoricae, 59 (4), 51-80

Mazurkiewicz, A. (2022). Postkomiks jako zjawisko osobne. Rekonesans. Forum Artis Rhetoricae, 69 (3), 45-78

Mesoudi, A. (2011). Cultural Evolution: How Darwinian Theory Can Explain Human Culture and Synthesize the Social Sciences. Chicago: University of Chicago Press DOI: https://doi.org/10.7208/chicago/9780226520452.001.0001

Mesoudi, A. (2011). Culture and the Darwinian Renaissance in the Social Sciences and Humanities. [For a special issue of the Journal of Evolutionary Psychology, “The Darwinian Renaissance in the Social Sciences and Humanities”]. Journal of Evolutionary Psychology, 1-16 DOI: https://doi.org/10.1556/JEP.9.2011.29.1

Mycyk, B. (2018). Rola gier cyfrowych w procesie edukacji. Szanse i zagrożenia związane z wykorzystaniem medium elektronicznej rozrywki jako pomocy naukowej na przykładzie produkcji IL-2 Sturmovik: Battle of Stalingrad oraz Operator numeru alarmowego. Forum Artis Rhetoricae, 54 (3), 27-60

Myrdzik, B., Karwatowska, M. (red.), (2008). Relacje między kulturą wysoką i popularną w literaturze, języku i edukacji. Lublin: Wydawnictwo UMCS

Stein, E. (2016). Filozofia psychologii i humanistyki (wstęp i opr. B. Beckmann-Zöller, przekł. P. Janik SJ, M. Baran SJ, J. Gaca). Kraków: Wydawnictwo Karmelitów Bosych

Stunża, G.D., Bomba, R., Siuda, P., Stachura, K. (2015). Dwa zero czy zero? Blogi o tematyce kulturalnej a przemiany kultury uczestnictwa. Gdańsk: Instytut Kultury Miejskiej

Żabski, T. (1996). Sposób bycia literatury popularnej w XX wieku. W: T. Michałowska, Z. Goliński, Z. Jarosiński (red.), Wiedza o literaturze i edukacja. Księga referatów Zjazdu Polonistów Warszawa 1995 (ss. 489-500). Warszawa: Wydawnictwo IBL

Żabski, T. (red.), (1997). Słownik literatury popularnej. Wrocław: Wydawnictwo Towarzystwa Przyjaciół Polonistyki Wrocławskiej

Żółkiewski, S., Hopfinger, M. (red.), (1982). Publiczność literacka. Wrocław: Wydawnictwo Ossolineum [Problemy Kultury Literackiej, 1]

Duchowość w literaturze popularnej, (2024), red. o. Łukasz Krauze, prof. Bogdan Trocha. Warszawa: Wydawnictwo DiG [seria: Forum Artis Rhetoricae, 77-78 (3-4)]

Fantastyczność i cudowność, (2009), red. T. Ratajczak, B. Trocha, 1-7, Zielona Góra [work in progress]

„Folia Litteraria Polonica” Polska literatura kryminalna XX i XXI wieku. Propozycje lektur, (2023), red. Adam Mazurkiewicz, 1 (66)

HWdR = Historisches Wörterbuch der Rhetorik, (1992-2015). Hrsg. W.J.G. Ueding, G. Kalivoda, L. Keintah, F-G. Robling, T. Zinsmaier (red.), 1-12. Berlin-Boston Tübingen: Max Niemeyer Vlg., De Gruyter

Literatura i kultura popularna, (2015), red. T. Żabski, A. Gemra, I-XXXI, Wrocław [work in progress]

Retoryka; historia literatury, (2024), red. Dorota Heck. Warszawa: Wydawnictwo DiG [seria: Forum Artis Rhetoricae, 75-76 (1-2)]

Romantyzm w dyskursach pedagogiki kultury, (2024). Warszawa: Wydawnictwo Difin

Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z 30 stycznia 2018 r. w sprawie podstawy programowej kształcenia ogólnego dla liceum ogólnokształcącego, technikum oraz branżowej szkoły II stopnia, Dziennik Ustaw 2018, poz. 467

https://en.wikipedia.org/wiki/Western_canon, [dostęp: 2025.03.17]

https://strefaedukacji.pl/kanon-lektur-nalezy-ograniczyc-do-niezbednego-minimum-i-wprowadzic-elementy-zywego-czytania-na-lekcjach/ar/c5p2-27345985, [dostęp: 2025.03.11]

https://vlogi.info/tematyczny-spis-kanalow/2146000071/ranking-kanalow-o-literaturze-3, [dostęp: 2025.03.27]

Helmerson, Erik: Trzymajcie przedsiębiorców AI z dala od szwedzkich szkół, por. https://www.dn.se/ledare/erik-helmerson-hall-ai-entreprenorerna-langt-borta-fran-den-svenska-skolan/, [dostęp: 2025.03.07]

Thompson, Ann, https://link.springer.com/chapter/10.1007/978-1-349-19250-2_7, [dostęp: 2025.03.17] [UWAGA – jest to fragment książki, a raczej serii pt.: The Critics Debate, która poświęcona jest podobnemu zagadnieniu!]

Thompson, Stith. Motif Index of Folks Tales, https://www.academia.edu/11037037/Stith_Thompson_Motif_Index_Of_Folk_Literature_Revised_And_Enlarged_Version, [dostęp: 2025.03.15]