Słowa kluczowe
Gauls
Celticness
ethnicity
historical anthropology
Jak cytować
Abstrakt
In the studies devoted to Celts so far, researchers have tried to define “Celticness” based on two criteria: their material culture and language. Another element which tended to be employed was the argument of terminology used by antique authors. At present, we know that the sense of ethnic identification may have been independent of those factors. This led to a genuine “scientific revolution”, which resulted in the exclusion of Ireland and northern Britain from the circle of Celtic culture. Consequently, the question in which cases one can speak of “Celticness” has become relevant yet again.
The author is of the opinion that decisive significance should be attributed to self-identification of given tribes, although sources rarely provide information in that respect. Depending on the remaining criteria tends to be greatly unreliable, given that they were are a modern concept and as such are subject to manipulation. A comfortable, though exceedingly rare situation is their joint occurrence. For this reason the author is inclined to give priority to the language criterion, yet only when the faulty terminology relation to the so-called Q-Celtic and P-Celtic languages is abandoned. Despite the fact that Irish civilisation has been demonstrated to have been non-Celtic, the obsolete terminology is still in use, as a result of which the linguistic criterion cannot perform its function effectively.
Bibliografia
Przekazy źródłowe:
Caesar, Bellum Gallicum, red. O. Seel, Leipzig 1961.
Pomponius Mela, Description of the World, tłum. F.E. Romer, Ann Arbor 1998.
Tacyt, Germania, tłum. T. Płóciennik, kom. J. Kolendo, Poznań 2008.
Opracowania i artykuły:
Alföldy G., Bricht der Schweigsame sein Schweigen? Eine Grabinschrift in Rom, Mitteilungen des Deutschen Archäologischen Instituts 102, 1995, s. 251-268.
Arnold B., The limits of agency in the analysis of elite Iron Age burials, Journal of Social Archeology 1, 2001, s. 210-224.
Babiński G., Metodologiczne problemy badań etnicznych, Kraków 1998.
Barford P. (= Barford P.M.), Celts in Central Europe and beyond, Archeologia Polona 29, 1991, s. 79-98.
Barford P.M., Znaczenie prac Gordona Childe’a w archeologii współczesnej, [w:] J. Lech, F.M. Stępniowski (red.), V. Gordon Childe i archeologia w XX wieku, Warszawa 1999, s. 277-291.
Boroń P., Słowiańskie plemię. O pojęciu i jego rozumieniu w polskiej historiografii, [w:] M. Goliński, S. Rosik (red.), Viae historicae. Księga jubileuszowa dedykowana Profesorowi Lechowi A. Tyszkiewiczowi w siedemdziesiątą rocznicę urodzin, Wrocław 2001, s. 189-207.
Bradley R., The Prehistory of Britain and Ireland, Cambridge 2007.
Brather S., Etnische Identitäten als Konstrukte der frühgeschichtlischen Archäologie, Germania 78, 1, 2000, s. 139-177.
Brather S., s.v. Kulturgruppe und Kulturkreis, [w:] J. Hoops, H. Beck, D. Geuenich, H. Steuer, D. Timpe (red.), Reallexikon der Germanischen Altertumskunde, 17, Berlin 2000, s. 442-452.
Buchanan G., Rerum Scoticarum Historia, [b.m.w.] 1582.
Buchsenschutz O., Les Celtes de l’âge du Fer, Paris 2007.
Camden W., Britannia, [b.m.w.] 1586.
Chadwick N., The Celts, wyd. 2, London 1991.
Chapman M., The Celts. The Construction of a Myth, New York 1992.
Childe V.G., Prehistoric Migrations in Europe, Oslo 1950.
Childe V.G., The Aryans. A Study of Indo-European Origins, London 1926.
Childe V.G., The Danube in Prehistory, Oxford 1929.
Childe V.G., The Down of European Civilization, London 1925.
Collins J., Celtic myths, Antiquity 71, 1997, s. 195-201.
Collins J., The Celts. Origins, Myths & Inventions, Stroud 2004.
Collins J., The Origin and Spread of the Celts, Studia Celtica 30, 1997, s. 17-34.
Cunliffe B., Britain Begins, Oxford 2013.
Cunliffe B., Celticization from the West: The Contribution of Archaeology, [w:] B. Cunliffe, J.T. Koch (red.), Celtic from the West: Alternative Perspectives from Archaeo¬logy, Genetics, Language and Literature, London 2010, s. 13-38.
Cunliffe B., Europe between the Oceans 9000 BC–AD 1000, New Haven-London 2008.
Czerniak L., Semantyka kulturowa a rzeczywistość – przykłady kultur neolitycznych na Kujawach, [w:] S. Tabaczyński (red.), Kultury archeologiczne a rzeczywistość dziejowa, Warszawa 2000, s. 75-90.
Daniel G., Edward Lhuyd: Antiquary and Archeologist, Welsh History Review 3, 1967, s. 345-359.
Déchelette J., Manuel d’archéologie préhistorique, celtique et gallo-romaine, I-II, Paris 1908-1914.
Dillon M., Chadwick N.K., Ze świata Celtów, tłum. Z. Kubiak, Warszawa 1975.
Dunham S.B., Caesar’s Perception of Gallic Social Structures, [w:] B. Arnold, D.B. Gibson (red.), Celtic chiefdom, Celtic state: the evolution of complex social systems in prehistoric Europe, Cambridge 1999, s. 110-115.
Faszcza M.N., „Celtologia po Mallorym” – nowe perspektywy badawcze, [w:] D. Waszak (red.), Celtica. Studia z dziejów Celtów, II, Kalisz-Warszawa 2014, s. 62-76.
Faszcza M.N., Niedoceniany aspekt celtycyzacji wschodniej części Irlandii, [w:] D. Waszak (red.), Celtica. Studia z dziejów Celtów, I, Kalisz-Oświęcim 2013, s. 35-46.
Faszcza M.N., Raz jeszcze o klienteliźmie wschodnich plemion goidelskich, [w:] D. Waszak (red.), Celtica. Studia z dziejów Celtów, II, Kalisz-Warszawa 2014, s. 10-25.
Fernández-Götz M., Ethnische Interpretationen und archäologische Forschung: Ent¬wick¬lung, Probleme, Lösungsansätze, TÜVA Mitteilungen 14, 2013, s. 59-76.
Fitzpatrick A.P., “Celtic” Iron Age Europe: the theoretical basis, [w:] P. Graves-Brown, S. Jones, C. Gable (red.), Culture Identity and Archeology. The construction of European communities, London-New York 1996, s. 238-255.
Fitzpatrick A.P., Ethnicity and Exchange: Germans, Celts and Romans in the Late Iron Age, [w:] C. Scarre, F. Healy (red.), Trade and Exchange in Prehistoric Europe. Proceedings of a Conference held at the University of Bristol, April 1992, London 1993, s. 233-244.
Gardin J.-C., Archeological Constructs. An Aspect of Theoretical Archeology, Cambridge-Paris 1980.
Gosden Ch., Gifts and Kin in Early Iron Age Europe, Man 20, 3, 1985, s. 475-493.
Günnewig B., Das Bild der Germanen und Britannier. Unterschungen zur Sichtweise von fremden Völkern in antiker Literatur und moderner wissenschaftlicher For¬schung, Frankfurt am Main 1998.
Hauschild M., “Celticised” or “Assimilated”? In Search of Foreign and Indigenous People at the Time of the Celtic Migrations, [w:] S. Berecki (red.), Iron Age Communities in the Carpathian Basin. Proceedings of the International Colloquium from Târgu Mureş 9-11 October 2009, Cluj-Napoca 2010, s. 171-180.
Hawkes Ch., The ABC of the British Iron Age, Antiquity 33, 1959, s. 170-182.
Henderson I., The Picts, New York 1967.
Hodder I.A., Symbols in action. Ethnoarcheological studies of material culture, Cambridge 1982.
Howell R., Searching for the Silures. An Iron Age Tribe in South-East Wales, wyd. 2, Stroud 2010.
Jackson K.H., The Pictish Language, [w:] F.T. Wainwright (red.), The Problem of the Picts, Edinburgh 1955, s. 129-160.
James S., Celts, politics and motivation in archaeology, Antiquity 72, 1998, s. 200-209.
James S., The Atlantic Celts. Ancient People or Modern Invention?, London 1999.
Jenkins R., Rethinking ethnicity. Arguments and explorations, London 1997.
Jones S., Etniczność. Podejścia teoretyczne i implikacje metodologiczne, [w:] S. Tabaczyński, A. Marciniak, D. Cyngot, A. Zalewska (red.), Przeszłość społeczna. Próba konceptualizacji, Poznań 2012, s. 635-656.
Jones S., The Archaeology of Ethnicity: Constructing Identities in the Past and Present, London-New York 1997.
Karl R., The Celts from everywhere and nowhere. A re-evaluation of the origins of the Celts and the emergence of Celtic cultures, [w:] B. Cunliffe, J.T. Koch (red.), Celtic from the West: Alternative Perspectives from Archaeology, Genetics, Language and Literature, London 2010, s. 39-64.
Karl R., Siedlungen und Sozialstruktur im eisenzeitlichen Wales, [w:] D. Stifter (red.), Keltische Forschungen, I, Wien 2006, s. 73-147.
Koch J.T., Paradigm Shift? Interpreting Tartessian as Celtic, [w:] B. Cunliffe, J.T. Koch (red.), Celtic from the West: Alternative Perspectives from Archaeo¬logy, Genetics, Language and Literature, London 2010, s. 185-301.
Koch J.T., Tartessian: Celtic in the southwest at the dawn of history, Aberystwyth 2009.
Kolendo J., Mity etnogenetyczne w starożytności a kształtowanie się pojęć autochtonizmu i allochtonizmu, [w:] M. Salamon, J. Strzelczyk (red.), Wędrówka i etnogeneza w starożytności i średniowieczu, Kraków 2004, s. 9-28.
Kossinna G., Die Herkunft der Germanen. Zur Methode der Siedlungsarchäologie, Würz¬burg 1911.
Kucypera P., Wadyl S., Kultura materialna, [w:] S. Tabaczyński, A. Marciniak, D. Cyngot, A. Zalewska (red.), Przeszłość społeczna. Próba konceptualizacji, Poznań 2012, s. 614-626.
Kuhn T., Struktura rewolucji naukowych, tłum. H. Ostromęcka, J. Nowotniak, Warszawa 2001.
Lech J., Kultura archeologiczna: z dziejów jednego pojęcia, [w:] S. Tabaczyński (red.), Kultury archeologiczne a rzeczywistość dziejowa, Warszawa 2000, s. 151-183.
Lhuyd E., Archaeologia Britannica: an Account of the Languages, Histories and Customs of Great Britain, from Travels through Wales, Cornwall, Bas-Bretagne, Ireland and Scotland, I, Oxford 1707.
Maier B., The Celts: A History from Earliest Times to the Present, Edinburgh 2003.
Mallory J.P., In Search of the Indo-Europeans. Language, Archeology and Myth, London 1989.
Mallory J.P., The Origins of the Irish, London 2013.
Mamzer H., Kultura archeologiczna jako wspólnota interpretacyjna, [w:] P. Kaczanowski, M. Parczewski (red.), Archeologia o początkach Słowian, Materiały z konferencji, Kraków 19-21 listopada 2001, Kraków 2005, s. 51-63.
Megaw J.V. ., Megaw M. R., Ancient Celts and modern ethnicity, Antiquity 70, 1996, s. 175-181.
Megaw J.V.S., Megaw M. R., The mechanism of (Celtic) dreams?: a partial response to our critics, Antiquity 72, 1998, s. 432-435.
Morgan P., Od śmierci do zmartwychwstania w wyobraźni: łowy na walijską przeszłość w epoce romantyzmu, [w:] E. Hobsbawm, T. Ranger (red.), Tradycja wynaleziona, tłum. M. Godyń, F. Godyń, Kraków 2008, s. 53-110.
Morse M.A., How the Celts Came to Britain. Druids, Ancient Skulls and the Birth of Archeology, Stroud 2005.
O’Kelly M. J., Neolithic Ireland, [w:] D. Ó Cróinín (red.), A New History of Ireland, I, Prehistoric and Early Ireland, Oxford 2008, s. 69-97.
Oppenheimer S., A Reanalysis of Multiple Prehistoric Immigrations to Britain and Ireland Aimed at Identifying the Celtic Contributions, [w:] B. Cunliffe, J.T. Koch (red.), Celtic from the West: Alternative Perspectives from Archaeology, Genetics, Language and Literature, London 2010, s. 121-150.
Oppenheimer S., The Origins of the British, London 2006.
O’Rahilly T.F., Early Irish History and Mythology, Dublin 1946.
Parczewski M., Kultury archeologiczne a teoria wspólnot komunikatywnych, [w:] S. Ta¬ba¬czyński (red.), Kultury archeologiczne a rzeczywistość dziejowa, Warszawa 2000, s. 207-213.
Peschel K., Die Sueben in Etnographie und Archäologie, Klio: Beitrage zur Alten Geschichte 60, 1978, s. 259-309.
Pezron P.-Y., L’Antiquité de la nation et de la langue des Celtes, [b.m.w.] 1703.
Price G., The Language of Britain, London 1984.
Raftery B., La Tène in Ireland. Problems of Origin and Chronology, Marburg 1984.
Rankin D., Celts and the Classical World, London-New York 2006.
Renfrew C., Archeologia i język. Łamigłówka pochodzenia Indoeuropejczyków, tłum. E. Wilczyńska, A. Marciniak, Warszawa-Poznań 2001.
Roymans N., Ethnic Identity and Imperial Power: The Batavians in the Early Roman Empire, Amsterdam 2005.
Schönfelder M., Archäologische Untersuchungen zur Elite in der Keltischen Gesellschaft, [w:] M. Egg, D. Quast (red.), Aufstieg und Untergang: Zwischenbilanz des For¬schungs¬schwerpunktes „Studien zu Genese und Struktur von Eliten in vor- und frühge¬schicht¬lichen Gesellschaften”, Mainz 2009, s. 59-78.
Tabaczyński S., Procesy etnogenetyczne jako problem badawczy archeologii, [w:] P. Ka¬cza¬nowski, M. Parczewski (red.), Archeologia o początkach Słowian, Materiały z konferencji, Kraków 19-21 listopada 2001, Kraków 2005, s. 37-50 (= Procesy etnogenetyczne jako problem badawczy archeologii, [w:] S. Tabaczyński, A. Marciniak, D. Cyngot, A. Zalewska (red.), Przeszłość społeczna. Próba konceptualizacji, Poznań 2012, s. 657-672).
Tischler O., Über die Gliederung der La-Tène-Periode und die Dekorierung der Eisenwaffen in dieser Zeit, Correspondenz-Blatt der deutschen Gesellschaft für Anthropologie, Ethnologie und Urgeschichte 14, 1885, s. 157-161.
Tolkien J.R.R., English and Welsh, [w:] H. Lewis (red.), Angles and Britons: O’Donnell Lectures, Cardiff 1963, s. 1-41.
Trigger B.G., A History of Archeological Thought, Cambridge 1989.
Trigger B.G., Gordon Childe. Revolution in Archeology, London 1980.
Urbańczyk P., Archeologia etniczności – fikcja czy nadzieja?, [w:] A. Buko, P. Urbańczyk (red.), Archeologia w teorii i w praktyce, Warszawa 2000, s. 137-146.
Urbańczyk P., Polska archeologia wczesnego średniowiecza a antropologia kulturowa, [w:] W. Chudziak, S. Moździoch (red.), Stan i potrzeby badań nad wczesnym średniowieczem w Polsce – 15 lat później, Toruń-Wrocław-Warszawa 2000, s. 31-40.
van den Boom H., Co to jest celtyckość? Zmieniające się pojęcie w archeologii, [w:] B. Gediga, W. Piotrowski (red.), Archeologia. Kultura. Ideologie, Biskupin-Wrocław 2004, s. 183-198.
Virchow R., Die Pfahlbauten in nördlichen Deutschland, Zeitschrift für Ethnologie 1, 1869, s. 401-416.
Waddell J., Celts, Celticisation and the Irish Bronze Age, [w:] J. Waddell, E.S. Twohig (red.), Ireland in the Bronze Age. Proceedings of the Dublin Conference, April 1995, Dublin 1995, s. 158-169.
Waddell J., Continuity, cult and contest, [w:] R. Schot, C. Newman, E. Bhreathnach (red.), Landscapes of Cult and Kingship, Dublin 2011, s. 192-212.
Waddell J., The Celticization of the West: an Irish Perspective, [w:] Ch. Chevillot, A. Coffyn (red.), L’Age du Bronze Atlantique. Ses faciès, de l’Écosse à l’Andalousie et leurs relations avec le bronze continental et la Méditerranée (10-14 sept. 1990), Beynat-et-Cazenac 1991, s. 349-366.
Waddell J., The Question of the Celticization of Ireland, Emania 9, 1991, s. 5-16.
Webster G., The Cornovii, London 1975.
Wells P.S., Beyond Celts, Germans and Scythians. Archeology and Identity in Iron Age Europe, London 2001.
Wenskus R., Stammesbildung und Verfassung. Das Werden der frühmittelalterlichen gentes, Köln-Graz 1961.
Werbart B., Kultura archeologiczna a tożsamość kulturowa – problemy synchronizacji, [w:] A. Buko, P. Urbańczyk (red.), Archeologia w teorii i w praktyce, Warszawa 2000, s. 147-165.
Wightman M.E., Roman Trier and the Treveri, London 1970.
Woolf G., The Social Significance of Trade in late Iron Age Europe, [w:] Ch. Scarre, F. Healy (red.), Trade and Exchange in Prehistoric Europe. Proceedings of a Conference held at the University of Bristol, April 1992, Oxford 1993, s. 211-218.
Zabrocki L., Wspólnoty komunikatywne w genezie i rozwoju języka niemieckiego, I, Prehistoria języka niemieckiego, Wrocław 1963.
Ziółkowski A., Etnogeneza Keltow – jak głęboko można się cofnąć?, [w:] M. Salamon, J. Strzelczyk (red.), Wędrówka i etnogeneza w starożytności i średniowieczu, Kraków 2004, s. 103-122.