Kolonialność spojrzenia: inny jako Kanibal

Abstrakt

Artykuł analizuje sposób postrzegania inności przez zachodni etnocentryzm, który ukazało „odkrycie” Nowego Świata. Jednym z pierwszych neologizmów powstałych w wyniku ekspansji w N nowym Świecie jest słowo „kanibal”, które jako trop kulturowy ustanawia sposób rozumienia Innych. Dlatego w historii kultury latynoamerykańskiej kanibala trzeba łączyć bardziej z myśleniem i wyobrażeniem niż z jedzeniem. Figura kanibala stała się jednym z najbardziej obsesyjnych i powracających tropów Latynoameryki, który zdominował dyskurs kolonialny na temat Innego. O ile na początku konkwisty pojęcie kanibala odnoszono do tubylców ze względu na ich barbarzyństwo, o tyle wraz z postępem kolonizacji terminu tego zaczęto używać w odniesieniu do Indian opierających się kolonizacji na terenach, na których brakowało siły roboczej. W ten sposób sprawa kanibalizmu staje się coraz mniej kwestią spożywania mięsa ludzkiego przez Indian, a coraz bardziej konsumpcją siły roboczej ze strony encomenderos.
Świadectwa takich Europejczyków, jak Hans Staden, André Thevet i Jean de Léry, którzy w drugiej połowie XVI wieku przebywali wśród brazylijskich Indian Tupinamba, dowodzą, że sposoby przedstawiania kanibalizmu Indian amerykańskich niewiele mają wspólnego z czystą etnografią, istotny natomiast okazuje się kontekst ekspansji europejskiego kapitalizmu handlowego. W relacjach wspomnianych podróżników czyni się rozróżnienie między plemionami uważanymi za sojuszników, których antropofagię przedstawia się w kategoriach rytuału, a plemionami spoza obszaru handlowego uważanymi za wrogie, których kanibalizm uzasadnia się zwykłą przyjemnością spożywania ludzkiego mięsa.
Od czasu uzyskania niepodległości przez kraje latynoamerykańskie na początku XIX wieku trop kanibala nadal jest obecny w rzeczywistości kontynentu, choć w zmutowanej formie. W XX wieku trop kanibala zastępuje metafora Kalibana, który symbolizuje to, co latynoamerykańskie.