Rasizm i przemoc. Wizerunek człowieka skolonizowanego w oczach Frantza Fanona i Enrique Dussela

Abstrakt

Kolonializm w sposób szczególny odcisnął swoje piętno na losach świata. Kondycja społeczeństw zamieszkujących dawne kolonie europejskie jest bezpośrednim owocem kontaktu Europa — reszta świata, który, choć w swoich założeniach opierał się na chlubnych przesłankach i szczytnych ideach (cywilizowanie „dzikich”, chrystianizacja, niesienie pomocy), miał także swoją ciemną stronę. Konstytuują ją przede wszystkim dwa fenomeny władzy: rasizm i przemoc. Autor artykułu, analizując prace Frantza Fanona i Enrique Dussela, pokazuje, w jaki sposób Francuzi i Hiszpanie odwołując się do tych dwu kategorii, próbowali zbudować swoje kolonialne społeczeństwa z wszystkimi tego konsekwencjami. Fanon, opisując kolonizację jako fenomen przemocy, jego jądro upatrywał właśnie w rasizmie. Pochodzący z Martyniki pisarz pokazuje, jak kultura europejska rościła sobie prawo do reprezentowania kultur tubylczych w byłych koloniach francuskich, zwłaszcza na Antylach. W tym kontekście autor artykułu położył szczególny nacisk na zbadanie fenomenu dwóch światów - białego i czarnego - według określenia Fanona. Chodzi o mechanizmy, za pomocą których biały człowiek kreował człowieka o czarnym kolorze skóry, powodując, że ten wyrzekając się swojej rasy, chciał zmienić się w „nowego białego”. Autor dowodzi, że Francuzi, kolonizując niejako „poprzez ciało”, doprowadzali do swoistego zawieszenia międzykulturowego między Europejczykiem a tubylcem. Z kolei odwołanie się do prac Dussela pokazuje, że w roku 1492 Ameryka została „zakryta” przez Europę uosabianą wówczas przez Hiszpanów. W ten sposób cały projekt kolonizacji Ameryki został ufundowany na tzw. micie nowoczesności polegającym na uczynieniu z ofiar (ludów prekolumbijskich) winnych, a z oprawców stosujących przemoc (Hiszpanów) niewinnych. Autor analizuje argumenty, które w opinii argentyńskiego filozofa służyły Europejczykom do opisywania i kategoryzowania Nowego Świata (ewangelizacja, idea Ameryki jako utopii Europy, idea wojny sprawiedliwej etc.), a które w większości nie były niczym innym, jak usprawiedliwianiem fenomenu przemocy aplikowanej przez Europejczyków ludom i kulturom nieeuropejskim. W konkluzji autor pokusił się o porównanie hiszpańskiej i francuskiej wizji kolonizacji, zwłaszcza w kontekście zmagania się ze swoją postkolonialnością przez społeczeństwa Ameryki Łacińskiej i francuskojęzycznej części Afryki.