Keywords
Jan III Sobieski
Żółkiew castle
allegorical painting
personification of the Regnum
personification of Ars Bellica
Spes
Heraclean portrait
Fortuna Felix
ancile
How to Cite
Abstract
Jan Reisner’s painting from the castle in Żółkiew has been referred to on several occasions in art history literature, but the personifications depicted there were erroneously identified. In this paper, the author challenges the assertions made earlier. An iconographic analysis combines all elements of the composition into a coherent whole, thus revealing novel, hitherto unknown symbolism of the representation. The painting allegorically anticipated the state of affairs in the country after king Jan III’s return from the autumn campaign of 1684, while the choice of theme demonstrates the painter’s in-depth knowledge of antiquity, which he drew on when creating the work. Also, the allegorical import of the piece dictated where the painting would be exhibited, as the location was anything but insignificant. The painting was placed in the baths of the Italian garden of the king’s residence in Żółkiew, and hung in the middle room above the bed, as stated in the inventory of 1726, a fact established and reported for the first time in this study. These new findings have raised the cultural and artistic value of the work.
References
Aftanazy R. 1995, Dzieje rezydencji na dawnych kresach Rzeczypospolitej, VII: Województwo ruskie / Ziemia Halicka i Lwowska, Wrocław.
Agostini L. 1657, LE GEMME ANTICHE FIGVRATE || DI LEONARDO AGOSTINI SENESE || IN ROMA APRESSO DELL AVTORE CON LICENZA DE SVPERIORI ·MDCLVII·, [Rzym].
Agostini L. 1685, GEMMA || ET || SCULPTURAE || ANTIQVAE || DEPICTAE || AB || LEONARDO AVGVSTINO || SENENSI || Addita earum enerratione, || In Latinum versa || AB || JACOBO GRONOVIO || Cujus accedit præfatio. || PARS PRIMA. || AMSTELODAMI || Apud ABRAHAMUM BLOOTELING || MDCLXXXV., Amsterdam.
Alciato (Alciatus) A. 1621, ANDREÆ ALCIATI || EMBLEMATA || CVM COMMENTARIIS || CLAVDII MINOIS I. C. FRANCISCI SANCTII BROCENSIS, || & Notis || LAVRENTII PIGNORII PATAVINI. || Nouißima hac editione in continuam vnius Commentarij seriem congestis, in certas quas-||dam quasi Classes dispositis, & plusquam dimidia parte auctis. || OPERA ET VIGILIIS || IOANNIS THVILII MARIAEMONTANI TIROL. || Phil. & Med. D. atq; olim in Archiduc. Friburg. Brisgoiæ || Vniuersitate Human. liter. Professoris ordinarij. || Opus copiosa Sententiarum, Apophthegmatum Adagiorum, Fabularum, Mythologiarum, Hiero||glyphicorum, Nummorum, Picturarum & Linguarum varietate instructum & exornatum: || Proinde omnibus Antiquitatis & bonarum literarum studiosis cùm primis vtile. || Accesserunt in fine Federici Morelli Professoris Regij Corollaria & || Monita, ad eadem Emblemata. || CVM INDICE TRIPLICI. || Patauij apud Petrum Paulum Tozzium, || Sub Signo SS. Nominis IESV. 1621., Padwa.
Bernatowicz T. 2009, Królewska rezydencja w Żółkwi w XVIII wieku, Warszawa.
Bernatowicz T. 2020, Jan Reisner w Akademii św. Łukasza: Artysta a polityka króla Jana III i papieża Innocentego XI, Roczniki Humanistyczne LXVIII, 4, s. 159-191. DOI: https://doi.org/10.18290/rh20684-10s
Cartari V. 1607, LE IMAGINI || De gli Dei de gli Antichi, || Del Signor Vincenzo Cartari Regiano, || Nouamente ristampate & ricorette. || Nelle quali sono descritte la Religione || degli Antichi, li Idoli, riti & || Ceremonie loro, || Con l’agiunta di molte principali Imagini, || che nell’altre mancauano, || Et con la espositione in epilogo dictasceduna || & suo significato. || Estratta dall’istesso Cartari per Cesare Mal-||fatti Padoano, || Con vn Cathalogo del Medesimo de 100. || è piu famosi Dei loro natura è propietà || estrato da questo & altri Autori, || Opera vtilissima à historici, Poeti, || Pittori, Scultori, & professori || di belle lettere. || [w kolofonie:] IN PADOVA, || Nella Stamparia de Lorenzo Pasquati. || M. DC. VII., Padwa.
Cavalieri de G.B. 1585, ANTIQVARVM || STATVARVM || VRBIS || ROMÆ || PRIMVS ET SECVNDVS || LIBER || LVDOVICO MADRVCIO || S·R·E· CARD· AMPLISSIMO || DIC· || IO· BAPTISTA DE CAVAL || LERIIS AVTHORE || ANNO DOMINI M.D.LXXXV, Rzym.
Chwała i sława 1983, Chwała i sława Jana III w sztuce i literaturze XVII-XX w. Katalog Wystawy jubileuszowej z okazji trzechsetlecia odsieczy wiedeńskiej Wrzesień – Grudzień 1983, red. J Mieleszko, W. Fijałkowski, Warszawa.
Cicero M.T., Oratio in L. Catilinam, 2, 25.
Cicero M.T., Tusculanorum disputationum, 4, 80.
Drzewiecka E. 2018, „Sen o różnoistotności Fortuny i Cnoty” Jana Dantyszka w świetle listu „Somnium de fortuna” Eneasza Sylwiusza Piccolominiego, Pamiętnik Literacki 4, s. 7-21. DOI: https://doi.org/10.18318/pl.2018.4.1
Est (Estius) van W.H. 1623, IN OMNES || BEATI PAVLI || ET ALIORVM || APOSTOLORVM || EPISTOLAS || COMMENTARIA. || Authore D. GVILIELMO ESTIO, S. Theologiæ Doct. & || in Academia Duacena primario professore, eiusdem || Vniuersitatis Cancellario. || NEC NON D. M. N. BARTHOLOMÆI PETRI, || S. Theol. Doctoris ac Professoris primarij, in partem primæ, ac || secundam & tertiam Ioannis clarißimæ elucidationes. || Cum Indice rerum memorabilium locupletissimo. || PARISIIS, || M. DC. XXIII., Paryż.
Fijałkowski W. 2014, Gloryfikacja Jana III w sztuce i literaturze jego czasów, Studia Wilanowskie XXI, s. 11-33.
Fijałkowski W. 1997, Królewski Wilanów, Warszawa.
Finkel L. 1891, Inwentarz zamku żółkiewskiego z r. 1726., Kraków.
Finkel L. 1896, Inwentarz zamku żółkiewskiego z r. 1726, Sprawozdania Komisyi do Badania Historyi Sztuki w Polsce, V, s. 47.
Gębarowicz M. 1973, Materiały źródłowe do dziejów kultury i sztuki XVI – XVIII w., Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk.
Górska M. 2005, Polonia – Respublica – Patria: Personifikacja Polski w sztuce XVI-XVIII wieku, Wrocław.
Jones J.M. 1990, A Dictionary of Ancient Roman Coins, London.
Karczewska H. 2009, Funkcja wieńców w tradycji antycznej, Seminare. Poszukiwania naukowe 26, s. 341-350. DOI: https://doi.org/10.21852/sem.2009.26.26
Karpowicz M. 1959, Jan Reisner – zapomniany malarz i architekt, Biuletyn Historii Sztuki XXI, s. 70-83.
Karpowicz M. 1974, O Janie Reisnerze po raz wtóry, Biuletyn Historii Sztuki, XXXVI, 3, s. 253-268.
Karpowicz M. 1976, Sekretne treści warszawskich zabytków, Warszawa.
Karpowicz M. 1983, Sztuka polska XVII wieku, Warszawa.
Karpowicz M. 1986, Sztuka oświeconego sarmatyzmu: Antykizacja i klasycyzacja w środowisku warszawskim czasów Jana III, Warszawa.
Karpowicz M. 1987, Sztuka Warszawy czasów Jana III, Warszawa.
Karpowicz M. 1988a, Barok w Polsce, Warszawa.
Karpowicz M. 1988b, Reisner (Reyzner) Jan h. własnego (?), [w:] PSB, XXXI/1, 128, s. 33-34.
Karpowicz M. 2012, Polsko-włoskie związki artystyczne, Warszawa 2012.
Karpowicz M. 2013, Royal scholars in Rome, [w:] Primus inter pares: The First among Equals – the story of King Jan III, Warszawa.
[Karta obiektu] 2021a [online]. Muzeum Narodowe w Warszawie [dostęp: 2021-08-31]. Dostępny w Internecie: <https://cyfrowe.mnw.art.pl/pl/katalog/507979>.
[Karta obiektu] 2021b [online]. Muzeum Pałacu Króla Jana III w Wilanowie [dostęp: 2021-09-11]. Dostępny w Internecie: <https://www.wilanow-palac.pl/sobiesciana/alegoria_jana_iii_sobie-skiego_sobiesciana.html#reload?page=3&name=alegoria_jana_iii_sobieskiego_sobiesciana.html>, oprac. na podstawie: <https://cyfrowe.mnw.art.pl/pl/katalog/507979>.
Lauro G. 1612 / 1651, SPLENDORE DELL ANTICA || E MODERNA ROMA || NEL QVALE || SI RAPPRESENTANO || Tutti i principali Tempii, Teatri, Anfiteatri, Cerchi, Naumachie, Archi Trionfali, || Obelischi, Palagii, Terme, Curie, Basiliche, Fatti delli Ré, Consoli, || Dittatori, & Imperadori Romani; || Dignità Ciuili, e Militari; Ordine de’ Trionfi, Nomi di tutti i Trionfanti, Sacrificio Militare; Colonna || Traiana, Colonna Antonina, Colonna Milliaria, Colonna Rostrata, || & Colonna Bellica; || Con li più segnalati Giardini de gli antichi, e moderni Romani; & altre cose notabili; con Fatti, & Imprese di quelli, || da’quali sono stati eretti, e dedicati. || Et in questa vltima Impressione abbellito di molti disegni antichi, e moderni; & aggiuntoui le descrittioni delle Figure || cauate dall’antiche Medaglie de gl’Imperadori, in quattro linguaggi Latino, Italiano, Tedesco, e Francese, || per vtilità commune Dato alle Stampe || DA GIOVANNI ALTO SVIZZERO DA LVCERNA, || Officiale della Guardia Suizzera Pontificia in Roma, & Interprete dell’Illusttissima Inclita Natione Alemanña. || Con Priuilegij del Sommo Pontefice, della Maestà Cesarea, e della Serenißima Republica di Venetia. || IN ROMA, Nella Stamparia d’Andrea Fei. MDCXLI. CON LICENZA DE’ SVPERIORI, (Rzym 1651). Na k. [2] tytuł pierwodruku: ANTIQVAE ‧ VRBIS || SPLENDOR || HOC ‧ EST ‧ PRÆCIPVA ‧ EIVSDEM ‧ TEMPLA‧ AMPHI=||THEATRA ‧ THEATRA ‧ CIRCI ‧ NAVMACHIÆ ‧ ARCVS || TRIVMPHALES ‧ MAVSOLEA ‧ ALIAQVE ‧ SVMPTVO=||SIORA ‧ ÆDIFICIA ‧ POMPÆ ‧ ITEM ‧ TRIVMPHALIS || ET ‧ COLOSSÆARVM ‧ IMAGINVM ‧ DESCRIPTIO || Opera & industria Iacobi Lauri Romani in æs || incisa atque in lucem edita. || Addita est breuis quædam et succincta imaginum explicatio in qua Regum Consulum Imperatorŭq3 || res gestæ et rei Romanæ origo progressus incrementum, ac finis cŭ Almæ Vrbis antiquor, || ac modernor, uestigior, additione utcunq3 hoc insequenti anno 1630. reperiũtur, et exueterũ ac recentior, historiar, || monumentis clare’ ostenditur. || ROMÆ ANNO. S. H. MDCXII || Cum Priuilegio Summi Pontificis et Aliorum Principum. Superiorum permissu., Rzym 1612.
[LIMC] 1994, Lexicon Iconographicum Mythologiae Classicae, VII/1-2, Zürich-München.
Mańkowski T. 1950, Malarstwo na dworze Jana III, Biuletyn Historii Sztuki XII, s. 201-288.
Osiński M. 1933, Zamek w Żółkwi, Lwów.
Ovidius Naso P., Fasti, III. 361-398.
Paczkowski M.C. OFM 2015, Symbolika wieńców w starożytności chrześcijańskiej, Warszawskie Studia Teologiczne XXVIII/4, s. 34-55.
Picinelli F. 1653, MONDO SIMBOLICO || O SIA || VNIVERSITA’ D’IMPRESE || SCELTE, SPIEGATE, ED’ ILLVSTRATE || con sentenze, ed eruditioni || SACRE, E PROFANE. || STVDIOSI DIPORTI || DELL’ ABBATE || D· FILIPPO PICINELLI || MILANESE || NE I CANONICI REGOLARI LATERANENSI || Teologo, Lettore di Sacra Scrittura, e Predicatore priuilegiato. || Che somministrano à gli Oratori, Predicatori, Accademici, || Poeti &c. infinito numero di concetti || CON INDICI COPIOSISSIMI. || IN MILANO || Per Io Stampatore Archiepiscopale. M. DC. LIII. || Ad instanza di Francesco Mognagha., Mediolan. DOI: https://doi.org/10.5962/bhl.title.44071
Platania G. 2011, Corrispondenza tra Giovanni III Sobieski, re di Polonia con Carlo Barberini protettore del regno (1681-1696), Viterbo.
Platania G. 2015, L’inedia corrispondenza di Jan III Sobieski e Carlo Barberini, cardinale protettore del regno, Studia Wilanowskie 22, s. 99-119.
Plutarchus, Πλούταρχος ὁ Χαιρωνεύς, Βίοι παράλλελοι / Plutarchus, Vitae parallelae, 13,9.
Pocheć-Perkowska T. 1983, Gloryfikacja cnót Jana III. Nota kat. [w:] J. Mieleszko, W. Fijałkowski (red.), Chwała i sława Jana III w sztuce i literaturze XVII-XX w. Katalog Wystawy jubileuszowej z okazji trzechsetlecia odsieczy wiedeńskiej Wrzesień – Grudzień, Warszawa.
Ripa C. 1625, RIPA Cesare, DELLA NOVISSIMA || ICONOLOGIA || DI CESARE RIPA PERVGINO || Caualier de SS. Mauritio, & Lazzaro. || PARTE PRIMA. || Nella quale si descriuono diuerse Imagini di Virtù, Vitij, Affetti, Passioni hu-||mane, Arti, Discipline, Humori, Elementi, Corpi Celesti, Prouincie d’I-||talia, Fiumi tutte le parti del Mondo, & altre infinite materie. || OPERA || Vtile ad Oratori, Predicatori, Poeti, Pittori, Scultori, || Disegnatori, & ad’ ogni studioso. || Per inuentar Concetti, Emblemi, ed’ Imprese, || Per diuisare qual si voglia apparato Nutiale, Funerale, Trionfale, || Per rappresentar Poemi Drammatici, e per figurare co’ suoi proprij simboli || ciò, che può cadere in pensiero humano. || AMPLIATA || In quest’ vltima Editione non solo dallo stesso Auttore di Trecento, e cinquantadue || Imagini, con molti discorsi pieni di varia eruditione, & con molti Indici copiosi, || Ma ancora arrichita d’altre Imagini, discorsi, & esquisita corretione dal Sig. || Gio. Zaratino Castellini Romano. || In PADOVA, Per Pietro Paolo Tozzi. 1625. || Con licenZa de’ Superiori., Padwa.
Ruszczycówna J. 1982, Ikonografia Jana III Sobieskiego. Wybrane zagadnienia, Rocznik Muzeum Narodowego w Warszawie XXVI, s. 242, przyp. 309-333.
Sambucus J. 1564, EMBLEMATA, || CVM ALIQVOT || NVMMIS ANTIQVI || OPERIS, IOANNIS || SAMBVCI TIRNAVI=||ENSIS PANNONII. || ANTVERPIAE, || EX OFFICINA CHRI-||STOPHORI PLANTINI. || M. D. LXIV. || CVM PRIVILEGIO., Antwerpia.
Słownik architektów 2016, Słownik architektów i budowniczych środowiska warszawskiego XV-XVIII wieku, red. P. Migasiewicz, H. Osiecka-Samsonowicz, J. Sito, Warszawa.
Słownik artystów polskich 2007, Słownik artystów polskich i obcych w Polsce działających (zmarłych przed 1966 r.): Malarze / Rzeźbiarze / Graficy, VIII: Pó-Ri, red. U. Makowska, K. Mikocka-Rachubowa (notę oprac. M. Heydel), Warszawa.
Sobczyńska-Szczepańska M., Pyzel K. 2023, Jerzy Szymonowicz i Jan Reisner w Rzymie – obalanie mitów, Biuletyn Historii Sztuki 85, 1, s. 69-93. DOI: https://doi.org/10.36744/bhs.1283
Stevenson S.W., Smith Ch.R., Madden F.W. 1889, A Dictionary of Roman Coins, Republican and Imperial, London.
Vergilius Maro P., Aeneis, VIII. 447.
Wereszczyńska-Duch M. 2002, Cnota z fortuną rozno z sobą chodzą/ A nigdy w jednym gmachu się nie zgodzą – walka Fortuny z Cnotą w wybranych utworach Jana Dantyszka, Jana Kochanowskiego i Stanisława Herakliusza Lubomirskiego, Barok: Historia – Literatura – Sztuka IX/1-2 (17-18), s. 75-96.
Żmudziński J. 2010, Nowe wiadomości o obrazach malarza Jana Reisnera, [w:] Z. Michalczyk, A. Pieńkos, M. Wardzyński (red.), Kultura artystyczna Warszawy XVII-XXI w., Warszawa, s. 75-85.
License
Copyright (c) 2024 Maciej Dariusz Kossowski
This work is licensed under a Creative Commons Attribution 4.0 International License.