Abstrakt
Na początku lat 30. XX wieku rozgrywała się ważna wojna propagandowa. Rząd ZSRR chciał wszystkich przekonać, że na wschodzie Europy stworzono „nowy wspaniały świat”. Stalin miał na uwadze nie tylko rząd dusz rzesz proletariuszy czy artystów, ale też handel. Rosyjskim towarem eksportowym numer jeden było drewno, pozyskiwane masowo przez darmową siłę roboczą, jaką byli więźniowie gułagów. W celu kontroli wszelkich informacji powołano w ZSRR Główny Zarząd do Spraw Literatury i Wydawnictw. W celach propagandowych do ZSRR zapraszano ludzi, których można by określić za Trockim mianem poputczyków, albo za Leninem, dosadniej, „pożytecznych idiotów”. Rosyjskim propagandzistom chodziło o to, by goście po powrocie do swoich rodzinnych krajów mogli o ZSRR dobrze pisać i mówić. Były wśród nich najważniejsze postacie świata literatury i kultury. Podczas wizyt realizowano z góry określony program. Najczęściej pojawiającą się metaforą w reporterskich relacjach z ZSRR jest metafora „wody”. Goście postrzegają siebie jako osoby zamknięte w batyskafie zanurzonym we wszechogarniającej cieczy, a mieszkańców stolicy ZSRR jako jednolitą, płynącą, rozlewającą się ciecz. Ciecz — jak pisze Zygmunt Bauman — może skazić, zarazić, spowodować śmierć. Jest jednak — jak twierdził Mircea Eliade — zbiorowiskiem wszelkiej potencjalności. Kolebką życia. W reporterskich relacjach z ZSRR wyraźne jest napięcie pomiędzy dwiema możliwościami odczytania tej akwatycznej metafory.
Bibliografia
Balszowa T.B., Pisma iz Sowietskogo 155 Sojuza w pariżskom archiwie Romena Rołłana, [in:] Romen Rołłan, 1866–1966. Po matieriałam jubilejnoj siessii, Moskwa 1968
Cat-Mackiewicz S., Myśl w obcęgach. Studia nad psychologią społeczeństwa Sowietów, Poznań 1990, p. 15.
Czyżewski T., Melodia tłumu, [in:] H. Zaworska (ed.), Antologia polskiego futuryzmu i nowej sztuki, Preface and comments by Z. Jarosiński; texts selected for print by H. Zaworska, Wrocław 1978.
Głazami innostrancew. Inostrannyje pisatieli o Sowietskom Sojuzie, M. Żywow (ed.), Moskwa 1932.
Irzykowski K., Rosja się rozżarza, Europa stygnie, Wiadomości Literackie 5, 1932.
Janta-Połczyński A., Patrzę na Moskwę, Poznań 1933, p. 12.
Kornat M., Bolszewizm. Totalitaryzm. Rewolucja. Rosja. Początki sowietologii i studiów nad systemami totalitarnymi w Polsce (1918–1939), Kraków 2007, p. 19–24.
Lenczewska-Bormanowa H., ZSSR w oczach kobiety, Warszawa 1936, p. 18.
Muggeridge M., Chronicles of Wasted Time: The Green Stick, New York 1973, p. 223.
Nowakowski Z., W pogoni za formą. Wrażenia z pobytu w Moskwie, Lwów 1934, p. 28.
Pipes R., Russia under the Bolshevik Regime, New York 1995, p. 215.
Shaw G.B., The Rationalization of Russia, Bloomington 1964, p. M. Muggeridge, Chronicles of Wasted Time: The Green Stick, p. 212–213.
Simmel G., Mentalność mieszkańców wielkich miast, M. Łukasiewicz (transl), [in:] Socjologia, Warszawa 1975.
Słonimski A., Moja Podroż do Rosji, Warszawa 1997, p. 9.
Thompson E.M., Trubadurzy imperium. Literatura rosyjska i kolonializm, przeł. A. Sierszulska, Kraków 2000.
Tołczyk D., Gułag w oczach zachodu, Warszawa 2009, p. 75.
Wańkowicz M., Opierzona rewolucja, Warszawa 1934, p. 61, 125.
Westerman F., Inżynierowie dusz, S. Paszkiet(transl.),Warszawa 2007, p. 129.
Wittfogel K.A., Władza totalna. Studium porównawcze despotyzmu wschodniego, Toruń 2004.
Licencja
Prawa autorskie (c) 2011 Zbigniew Kopeć
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.