Strategia wydawnicza Jana Poszakowskiego (1684–1757). Przyczynek do dziejów literatury religijnej późnego Baroku

Abstrakt

W niniejszym artykule omówiony jest proces adaptacji zachodnioeuropejskiej literatury nabożnej do staropolskiego kontekstu kulturowego na przykładzie dorobku litewskiego jezuity Jana Poszakowskiego. Metoda badań polega nie tylko na porównywaniu jego publikacji z pozycjami zagranicznymi, do których nawiązywał, ale też na analizie listów skierowanych do koadiutora wileńskiego Józefa Stanisława Sapiehy, mecenasa i bibliofila. W nich zakonnik omawiał podejście do pracy tłumacza, a także uzasadniał pożyteczność własnych projektów wydawniczych ideą wspomożenia wiernych. W pierwszej części artykułu przedstawiony jest biogram zakonnika, który przez prawie trzydzieści lat był ściśle związany z dworem Radziwiłłów nieświeskich. Działalność jezuity w kręgu rodu magnackiego umożliwiła zapoznanie się z nowościami wydawniczymi, jakie pojawiały się na Zachodzie, rozwinięcie zainteresowań historycznych oraz zdobycie znajomości języka francuskiego. W drugiej części artykułu scharakteryzowany jest dorobek Poszakowskiego. Litewski jezuita wyróżniał się nie tylko jako pisarz apologetyczny dzięki opublikowaniu kilku traktatów teologicznych i prac historycznych polemizujących z protestantami, ale także jako nowator jezuickiej produkcji wydawniczej z powodu redagowania pierwszych kalendarzy politycznych. W trzeciej części artykułu wspomniane są zaplanowane przez Poszakowskiego projekty wydawnicze, które ostatecznie nie doczekały się realizacji. W ostatniej części przeprowadza się analizę prac opublikowanych przez litewskiego jezuitę w pierwszej połowie lat pięćdziesiątych XVIII w., którym badacze dotychczas poświęcili najmniejszą uwagę. Wyłania się na ich przykładzie próba zaszczepienia idei społeczeństwa chrześcijańskiego na gruncie polsko-litewskim. W intencji jezuity proces ten miał dokonać się przez umoralnienie życia jak najszerszego kręgu społecznego, co wówczas wiązało się z dążeniem do wprowadzania w życie przepisów uchwalonych na Soborze Trydenckim. Pierwszorzędny udział w tych zmianach miał przypaść szlachcie, występującej w roli warstwy pośredniczącej między władzą kościelną a poddaństwem.