Keywords
religion
Protestantism
industrial bourgeoisie
textile industry
How to Cite
Abstract
The article outlines the outcomes of social activities undertaken by the elites of Protestant industrialists of Łódź in the 19th and 20th century, highlighting the religious motivations behind their initiatives. The author draws attention to the correlation between the Protestant worldview and ethics and the demands of the nascent capitalism, in the circumstances where the state failed to address the numerous social problems of the times.
References
Angerstein P.W. 1909, Andenken an die Jubelfeste in der St. Johannisgemeinde zu Lodz am 8. und 10. Oktober 1909, Lodz.
Badziak K., Chylak K., Łapa M. 2014, Łódź wielowyznaniowa. Dzieje wspólnot religijnych do 1914 r., Łódź.
Beschreibung der Scheiblerschen Begräbniskapelle auf dem evangelisch-lutherischen Kirchhoh in Lodz, 1890, Lodz.
Brandes D. 1993, Von den Zaren adoptiert. Die deutsche kolonisten und die Balkansiedler in Neurußland und Besarabien, München.
Czembor H. 1998, Dzieje parafii luterańskich w Łodzi do 1939 r., [w:] B. Milerski, K. Woźniak (red.), Przeszłość przyszłości. Z dziejów luteranizmu w Łodzi i regionie, Łódź, s. 45-82.
Dietrich J. 1934, 50 Jahre göttlicher Barmherzigkeit. Festschrift anläßlich des 50 jährigen Jubiläums der evang.-luth. St. Johannisgemeinde zu Lodz, Lodz.
Dziennik Łódzki 1884 136, 182, 225; 1885 64; 1886 3; 1887, 210.
Gastpary W. 1997, Historia protestantyzmu w Polsce od połowy XVIII wieku do pierwszej wojny światowej, Warszawa.
Geyer H.A. 2002, Z mojego życia. Wspomnienia z lat 1855-1915 / Aus meinem Leben/ Erinnerungen aus den Jahren 1855-1915, red. K.P. Woźniak, kom. językoznawczy J. Riecke, Łódź.
Głosy Kościelne w Sprawie Kościoła Ewangelicko-Augsburskiego 1885, nr 15.
Janczak J. 1982, Ludność Łodzi przemysłowej 1820-1914, Łódź.
Jubiläumsschrift der „Lodzer Zeitung” 1863-1913, 1913, Lodz.
Koffler L. 1979, Zur Geschichte der bürgerlichen Gesellschaft, Darmstadt.
Kopczyńska-Jaworska B. 1977, Obyczaje codzienne i świąteczne ewangelików łódzkich w ostat¬nich dwóch stuleciach, Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego. Studia Religiologica 30, s. 115-127.
Kopczyńska-Jaworska B. 1999, Łódź i inne miasta, Łódź.
Kopczyńska-Jaworska B., Woźniak K. 2002, Łódzcy luteranie. Społeczność i jej organizacja, Łódź.
Kornacker R. 1998, Karl Scheibler der Vater von Lodz und Seine Stadt, [w:] B. Hoffmann (red.), Gerufen, vertrieben, zu Hause, Köln, s. 119-132.
Krajewska H. 2014, Protestanci w Lodzi 1815-1914. Między edukacją a ewangelizacją, Warszawa.
Krajewska H. 1996, Zur Geschichte des Lodzer Christlichen Wohltätigkeit-Vereins 1877-1914, [w:] J. Hensel (red.), Polen, Deutsche und Juden in Lodz 1820-1939. Eine schwierige Nachbarschaft, Osnabrück, s. 171-196.
Księga pamiątkowa 25-lecia pracy Pogotowia Ratunkowego w Łodzi, 1927, Łódź.
Markiewicz S. 1982, Protestantyzm, Warszawa.
Milerski B. 1998, Zamiast zakończenia: przeszłość przyszłości. Protestantyzm między utopią a praktyką społeczną, [w:] B. Milerski, K. Woźniak (red.), Przeszłość przyszłości. Z dziejów luteranizmu w Łodzi i regionie, Łódź, s. 231-246.
Mogilnicki T. 1930, Dwudziestopięciolecie szpitala Anny Marii w Łodzi: 1905-1930, Łódź.
Muzeum Dawnego Sopotu w Sopocie, sygn. 1901/84.
Pamiatnaja Kniżka Petrkovskoj Gubernii za 1887 god, 1888, Petrokov.
Pustuła Z. 1994, Karol Wilhelm Scheibler, [w:] Polski Słownik Biograficzny, 35, s. 426-428.
Puś W., Pytlas S. 1979, Dzieje Łódzkich Zakładów Przemysłu Bawełnianego im,. Obrońców Pokoju „Uniontex” (d. Zjednoczonych Zakładów K. Scheiblera i L. Grohmana) w latach 1827-1927, Warszawa-Łódź.
Pytlas S. 1994, Łódzka burżuazja przemysłowa w latach 1864-1914, Łódź.
Pytlas S. 1998a, Księży Młyn i okolice. Jego właściciele i ich zakłady, [w:] D. Berbelska (red.), Księży Młyn, Łódź, s. 15-41.
Pytlas S. 1998b, Powstanie i działalność szpitala w latach 1902-1918, [w:] S. Pytlas, W. Sułat,
T. Wierzbicki (red.), Szpital dla nerwowo i psychicznie chorych im. dra Józefa Babińskiego w Łodzi 1902-1987 (dawna „Kochanówka”), Łódź, s. 3-38.
Rynkowska A. 1948-1958, Geyer Ludwik, [w:] Polski Słownik Biograficzny 7, s. 414-415.
Rynkowska A. 1975, Przedsiębiorstwo Ludwika Geyera w latach 1828-1870, Centralne Muzeum Włókiennictwa, Łódź, s. 61-98.
Rzepkowski A. 2008, Ludność miasta Łodzi w latach 1918-1939, Łódź.
Schedler G. 1929, Eben-Ezer. Eine Jahrhundertgeschichte der evangelischen St. Trinitatis Gemeinde zu Lodz, Lodz.
Schmidt A., b.r.w., Die St. Trinitatiskirche. Evangelische Mutter-Gemeinde in Lodz, Mönchen¬gladbach.
Sosnowska J. 2017, Opieka nad dziećmi w Łodzi w latach pierwszej wojny światowej, Łódź.
Spierski M. 2004, Sopockie pasje łódzkiego przemysłowca, Rocznik Sopocki.
Sprawozdanie z działalności Łódzkiego Chrześcijańskiego Towarzystwa Dobroczynności za r. 1913, 1913, Łódź.
Stark R., Bainbridge W.S. 2000, Teoria religii, Kraków.
Stefański K. 1995, Architektura sakralna Łodzi w okresie przemysłowego rozwoju miasta 1821--1914, Łódź.
Stefański K. 1996, Bazylika archikatedralna w Łodzi pw. św. Stanisława Kostki, Łódź.
Stefański K. 2006, Kaplica grobowa Karola Scheiblera w Łodzi. Perła architektury neogotyckiej, Łódź.
Stefański K. 2016, Scheiblerowie – wiara i edukacja, [w:] E.M. Bladowska (red.), O Scheiblerach jeszcze więcej, Łódź, s. 47-68.
Strzałkowski J. 2005, Kościół ewangelicko-augsburski w Łodzi, Łódź.
Supady J. 1977, Powstanie i rozwój ochronek, przytułków, sierocińców dla dzieci w Łodzi na przełomie XIX i XX w., Zdrowie Publiczne 78, s. 277-283.
Supady J. 1979, Powstanie i organizacja pierwszego szpitala dla dzieci w Łodzi w latach 1904- -1914, Szpitalnictwo Polskie 29, s. 1924.
Walaszczyk A. 2006, Łódź katolicka, Łódź.
Weber M. 1984, Szkice z socjologii religii, Warszawa.
Weber M. 1994, Etyka protestancka a duch kapitalizmu, Lublin.
Wiernicka V. 2015, Prawosławni w Łodzi, Łódź.
Woźniak K.P. 1998, Miastotwórcza rola łódzkich ewangelików w latach 1820-1939, [w:] B. Milerski, K. Woźniak (red.), Przeszłość przyszłości. Z dziejów luteranizmu w Łodzi i regionie, Łódź, s. 83-116.
Woźniak K.P. 2012, Burżuazja łódzka, polska, europejska w XIX wieku. Podobieństwa i różnice, [w:] M. Jakóbczyk, K. Kuropatwa-Pik, C. Pawlak (red.), Imperium rodziny Poznańskich. Przywrócone dziedzictwo czasu i miejsca, Łódź, s. 47-65.
Woźniak K.P. 2013, Niemieckie osadnictwo wiejskie między Prosną a Pilicą i Wisłą od lat 70. XVIII w. do 1866 r. Proces i jego interpretacje, Łódź.
Zuberbier A i in. 1988, Porównanie wyznań: rzymskokatolickiego, prawosławnego, ewangelicko-augsburskiego, ewangelicko-reformowanego, Warszawa.