Keywords
How to Cite
Abstract
The aim of this paper is to outline the arduous road Polish women had to take to gain equal rights in the domain of education, which ultimately enabled them to assume professions of their choosing, including that of a scholar. The author was interested in the stages of the struggle to access higher education, as well as the progress of academic careers of women, who played major roles in their respective disciplines. In terms of sources, the paper relies on documents from university archives (personal files, doctoral and post-doctoral records) and extensive, albeit dispersed and incomplete literature of the subject. Fragments of memoirs, correspondence and press were used as well.
Based on the above material, the author was able to collate percentage ratios of women among students, auxiliary scientific staff, associate professors and professors. The chronological perspective spans mid-19th century to the moment of regaining independence and then into the interwar years, when the first women gained veniam legendi and were entrusted university chairs. The paper does not exclusively discuss the situation in Polish science as, whenever possible, comparisons are made with the circumstances elsewhere in Europe.
The text is divided into two parts, the first of which presents the stages of the “fight” for access to higher schools, mentioning female students of international and Polish universities. The second part outlines the careers of particular scholars in the interwar years, to be followed by general conclusions. The most important of those is that in Polish and European science alike male domination, conservatism and paternalism endured for a long time. Women’s involvement in science was much belated (first fully-fledged female students appeared at the universities of Galicia only in the late 1890s). The number of studying women and then women scientists grew slowly but steadily. The stability of female scientific careers (associated with employment in research institutions) benefited from staff shortages at universities (men having been called into military service in view of the war and establishment of new universities). Women who successfully developed their careers usually had to work harder to prove their “aptitude” in scientific research and gain prestige. Many of them sacrificed their private lives for the sake of science. The scientific careers of women were considerably influenced by the support from the loved ones and the open-minded mentors who endorsed them.
References
Bałamucenie opinii 1883 (Uniwersytet dla kobiet w Warszawie), Biesiada Literacka, 385. Wiadomości Statystyczne GUS 1932, Zeszyt Specjalny VIII: Statystyka oświaty i kultury, Warszawa.
Chojnacka E., Piotrowski Z. i Przybylski R. (red.) 2006, Profesorowie Politechniki Łódzkiej 1945-2005, Łódź.
Ciara S. 2014, Helena Polaczkówna (1881-1942), [w:] J. Maternicki, P. Sierżęga i L. Zaszkilniak (red.), Złota księga historiografii lwowskiej XIX i XX wieku, II, Rzeszów.
Czekalska R. 2000, Helena Willman-Grabowska (1870-1957), [w:] J. Michalik (red.), Złota Księga Wydziału Filozoficznego UJ, Kraków.
Daszyńska-Golińska Z. 1932, Dr Zofia Daszyńska-Golińska, pionierka wiedzy gospodarczo-społecznej w Polsce, Notatki autobiograficzne, Kraków.
Daszyńska-Golińska Z., Akta habilitacyjne, Archiwum Uniwersytetu Jagiellońskiego, sygn. WF II 121.
Dobrzyńska-Rybicka L., Akta habilitacyjne, Archiwum Uniwersytetu Jagiellońskiego, sygn. WF II 121.
Dokumenty ws. obsadzenia Katedry Etnografii Polskiej na Uniwersytecie Warszawskim, Archiwum Akt Nowych, Ministerstwo Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego, 6, 3142.
Dorabialska A. 1972, Jeszcze jedno życie, Warszawa.
Dorabialska A., Akta personalne, Archiwum Akt Nowych, Ministerstwo Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego, Biuro Personalne, 2252.
Draus J. 1999, Życie i działalność Cezarii Baudouin de Courtenay-Jędrzejowiczowej (1885-1967), [w:] Z. i A. Judyccy (red.), Losy Polek żyjących na obczyźnie i ich wkład w kulturę i naukę świata. Historia i współczesność, Lublin.
Duda M. 2017, Emancypanci i emancypatorzy. Mężczyźni wspierający emancypację Polek w drugiej Połowie XIX i na początku XX wieku, Szczecin.
Edwards J.S. 2002, A Woman Is Wise: The Influence of Civic and Christian Humanism on the Education of Women in Northern Italy and England during the Renaissance, Ex Post Facto: Journal of the History Students at San Fransisco State University, 11.
Fuszara M. 2006, Kobiety wobec uniwersyteckiej edukacji, Unigender, 1
Gajewska H., Akta habilitacyjne, Archiwum Uniwersytetu Jagiellońskiego, sygn. WF II 121.
Grupa ekspercka ENWISE 2004, Marnowanie talentów: sprawa prywatna czy publiczna? Kobiety i nauka w krajach Enwise. Raport przygotowany dla Komisji Europejskiej przez Grupę Ekspercką ENWISE: „Kobiety w nauce” w krajach Europy Środkowej i wschodniej oraz państwach bałtyckich [online]. Urząd oficjalnych publikacji Wspólnot Europejskich [dostęp 2016-01-01]. Dostępny w Internecie: <http://europe-direct.kolobrzeg.eu/wp-content/uploads/2010/12/Ko- biety-i-nauka-w-krajach-Enwise.pdf>.
Hryniewiecki B. 1951, Jadwiga Wołoszyńska (1882-1951). Wspomnienie pośmiertne, Rocznik Towarzystwa Naukowego Warszawskiego, 44.
Hulewicz J. 1936, Walka kobiet polskich o dostęp na uniwersytety, Warszawa.
Hulewicz J. 1939, Sprawa wyższego wykształcenia kobiet w Polsce w wieku XIX, Kraków.
Iwanowska W. 1981, Mój życiorys naukowy, Kwartalnik Historii Nauki i Techniki, 26 (2).
Jakś-Ivanowska M. 2016, Profesorowie Uniwersytetu Poznańskiego 1919-1939. Portret demograficzno-społeczny, Roczniki Dziejów Społecznych i Gospodarczych, 76.
Jakubowska B. 1987, Kobiety w historiografii polskiej do 1939 r. (komunikat), [w:] J. Maternic ki (red.), Środowiska historyczne II Rzeczpospolitej, II. Materiały konferencji naukowych w Cedzynie i Białymstoku w 1986 i 1987, Warszawa.
Jodłowiec K., Kim był student UJ na przestrzeni wieków? Rozmowa z prof. Krzysztofem Stopką (III) [online]. Uniwersytet Jagielloński [dostęp 2017-01-0-10]. Dostępny w Internecie: <http://www.uj.edu.pl/wiadomosci//journal_content/56_INSTANCE_d82lKZvhit4m/10172/11 4460018>.
Kojder A. 2005, Maria Ossowska – uczona integralna, Etyka 38.
Kolbuszewska J. 2017, Polki na uniwersytetach – trudne początki, Sensus Historiae, 26.
Kondracka M. 2000, Kobiety na uniwersytetach, [w:] A. Żarnowska i A. Szwarc (red.), Równe prawa i nierówne szanse. Kobiety w Polsce międzywojennej, Warszawa.
Kubica G. 2014, Maria Czaplicka – warszawska emancypantka w centrum brytyjskiej antropologii, Zeszyty Etnologii Wrocławskiej, 1 (20).
Lipkowski O. 1968, Józefa Joteyko życie i działalność, Warszawa.
Majewski P.M. (red.) 2016, Dzieje UW 1915-1945. Monumenta Universitatis Varsoviensis 1816- 2016, Warszawa.
Marmon W. 1986, Habilitacje historyczne w Uniwersytecie Jagiellońskim w latach 1918-1939, [w:] J. Maternicki (red.), Środowiska historyczne w II Rzeczpospolitej, II, 1, Warszawa.
Mazurczak D. 1996, Kariery akademickie kobiet w Polsce międzywojennej – Uniwersytet Poznański, [w:] A. Żarnowska i A. Szwarc (red.), Kobieta i kultura. Kobiety wśród twórców kultury intelektualnej i artystycznej w dobie rozbiorów i w niepodległym państwie polskim, Warszawa.
Mazurczak D. 2011, Przykłady karier akademickich kobiet na Uniwersytecie Poznańskim w okresie międzywojennym [online]. PP 2`11 [dostęp 2019-01-10], Dostępny w Internecie: < https://repozytorium.amu.edu.pl/bitstream/10593/23344/1/Dorota Mazurczak%2C>.
Mazurczak D.1995, Dążenia kobiet polskich do wyższego wykształcenia na przełomie XIX i XX wieku, [w:] Miluska J. i Pakszys E. (red.), Humanistyka i płeć. Studia kobiece z psychologii, filozofii i historii, Poznań.
Meijer J.M. 1960, Knowledge and Revolution. The Russian Colony in Zurich (1870-1873). A Contribution to the Study of Russian Populism, Assen.
Melosik Z. (red.) 2008, Kobiety, mężczyźni i społeczeństwo, Warszawa.
Mycielska D. 1981, Drogi życiowe profesorów przed objęciem katedr akademickich w niepodległej Polsce, [w:] R. Czepulis-Rastenis (red.), Inteligencja polska XIX i XX wieku, Warszawa.
Perkowska U. 1994, Studentki Uniwersytetu Jagiellońskiego w latach 1894-1939. W stulecie immatrykulacji pierwszych studentek, Kraków.
Perkowska U. 1996, Kariery naukowe kobiet na Uniwersytecie Jagiellońskim w latach 1904-1939, [w:] A. Żarnowska i A. Szwarc (red.), Kobieta i kultura. Kobiety wśród twórców kultury intelektualnej i artystycznej w dobie rozbiorów i w niepodległym państwie polskim, Warszawa.
Pobożniak T. 1958, Helena Willman-Grabowska. Wspomnienie pośmiertne, Przegląd orientalistyczny, 2 (26).
Popiński K. 1995, Pierwsze kobiety na studiach na Uniwersytecie Wrocławskim (1895-1918), Studia i Materiały z Dziejów Uniwersytetu Wrocławskiego, 4.
Rodek V. 2003, Kariera naukowa kobiet w II Rzeczpospolitej jako przykład pokonywania barier na drodze ku równości obu płci, [w:] D. Żołądź-Strzelczyk (red.), Działalność kobiet polskich na polu oświaty i nauki, Poznań.
Ruxerówna M., Akta osobowe, Archiwum UAM, sygn. 15/611/26.
Skowron-Markowska A. 2012, Z Oksfordu na Syberię. Dziedzictwo naukowe Marii Antoniny Czaplickiej, Wrocław.
Skubała-Tokarska Z. i Tokarski Z. 1972, Uniwersytety w Polsce. Rys historyczny, Studia II, Warszawa.
Sokolewicz Z. 2016, Cezaria Anna Baudouin de Courtenay-Vasmer-Ehrenkreutz-Jędrzejewiczowa 1885-1967, [w:] P. Salwa i A.K. Wróblewski (red.), Portrety Uczonych. Profesorowie Uniwersytetu Warszawskiego 1915-1945, A-Ł, Monumenta Universitatis Varsoviensis, Warszawa.
Sokół Z. 2009, Walka kobiet o wstęp na uniwersytety na łamach czasopism galicyjskich w latach 1840-1918, [w:] H. Kosętka, B. Góra i E. Wójcik (red.), Kraków-Lwów, Książki – czasopisma – biblioteki, 9, 2, Kraków.
Sprawa dopuszczenia kobiet na wyższe studia 1878, 1893-1905, Archiwum Uniwersytetu Jagiellońskiego, sygn. WF II 203.
Suchmiel J. 2004, Emancypacja naukowa kobiet na uniwersytetach w Krakowie i we Lwowie do 1939 roku, Prace Naukowe Akademii im. Jana Długosza w Częstochowie, 13.
Szarras H. 1975, Kształcenie kadr naukowych w szkolnictwie wyższym, Warszawa.
Tarnowska A. 2011, Kobiety na uniwersytetach w II Rzeczpospolitej – otwarcie drogi do kariery zawodowej?, [w:] M. Grochalska i W. Sawczuk, Uniwersyteckie gry – czy płeć ma znaczenie? Wybrane dyskursy społeczno-edukacyjne, Toruń.
Waltoś S. 2009, Korzenie współczesnego szkolnictwa wyższego – ścieżki tradycji, [w:] S. Waltoś i A. Rozmus (red.), Szkolnictwo wyższe w Polsce. Ustrój – prawo – organizacja, Rzeszów.
Wasilewska C. 1922, Kobieta polska w nauce, Warszawa.
Wawrzykowska-Wierciochowa D. 1963, Od prządki do astronautki, Warszawa.
Willman-Grabowska H., Teczka osobowa, Archiwum Uniwersytetu Jagiellońskiego, sygn. SII 619. Wittlinowa H. 1937, Atlas szkolnictwa wyższego, Warszawa.
Wykaz profesorów i docentów 1919-1939, Archiwum UAM, sygn. 15A/1. Wykazy stanu służby Wydział Humanistyczny, Archiwum UAM, sygn. 15/611/27.