Krajobraz miejski: pd miasta-ogrodu do miasta-parku

Abstrakt

Zastanawiając się nad relacją miasta i przyrody, analizuję sposób, w jaki przyroda pojawia się w przestrzeni zurbanizowanej. Można wstępnie założyć, że przyroda w mieście pojawia się w trzech różnych formach. Stanowiąc integralny element dekoracyjny i strukturalny miasta, jawi się jako „uspołeczniona”, podporządkowana strukturze miasta oraz „uprywatniona”, choćby w przydomowych ogrodach. Trzecia forma to żywa, a czasem wręcz żywiołowa przyroda przejawiająca się w postaci zapomnianych nieużytków, ale też warunków klimatycznych i żywiołów.
Te trzy formy konfrontuję z koncepcją Gernota Böhmego, który przedstawiając historycznie kształtujący się proces przenikania i wnikania przyrody w tkankę miasta, wskazał dwa mechanizmy, które ujął w terminach „sprowadzenia przyrody do miasta”  oraz „przeniesienia miasta w przyrodę”. Odnosząc się do tej propozycji, zastanawiam się, w jaki sposób przyroda istnieje i przejawia się w mieście, w szczególności w kontekście koncepcji parków publicznych i ich gwałtownego rozwoju w wieku XIX. Parki miejskie jako „zielone wyspy”, chociaż wydają się przestrzenią uwolnioną od miasta i jego procesów, są jednak całkowicie podporządkowanym przestrzeni miejskiej surogatem tego, co naturalne w miejscu zamieszkania.
Podobnie w kontekście relacji przyroda–miasto rysuje się opierająca się na idei eugeniki społecznej i higieny życia koncepcja miasta-ogrodu E. Howarda, w której bardziej chodziło o przejrzyste i funkcjonalne miasto aniżeli zbudowanie harmonijnej relacji między człowiekiem zadomowionym w przestrzeni miejskiej a przyrodą gwarantującą jego harmonijny rozwój.
Analiza parków miejskich i idei miasta-ogrodu pozwala przejść do kolejnej propozycji Böhmego — idei miasta-parku. Wpisuje się ona w utopijną wizję nowej relacji między miastem a przyrodą, budowanej na bazie idei „rozszerzonej ekologicznej wizji miasta”, w której miasto rozumiane jest jako część przyrody. Chociaż propozycja Böhmego wydaje się rozwiązaniem kompromisowym, to również ona nie spełnia warunków, w których można mówić o przenikaniu się na równych prawach miasta i przyrody. Wydaje się to niemożliwe bez ograniczenia lub degradacji jednej ze sfer.