Agriculture and the environment in Poland in the years 1944–2004: an Outline
PDF

Keywords

agriculture
environment
agricultural policy
Polish People’s Republic
chemicalization of agriculture
mechanization of agriculture

How to Cite

Janicki, T. (2024). Agriculture and the environment in Poland in the years 1944–2004: an Outline. Studia Historiae Oeconomicae, 42(1), 125–144. https://doi.org/10.14746/sho.2024.42.1.008

Number of views: 82


Number of downloads: 101

Abstract

Among the many studies on the history of Polish countryside and agriculture after 1945, there are no studies analyzing in a broader scope the issue of the relationship between agricultural production and the natural environment, despite the close connection between this sector of the economy and natural resources. The negative impact of agricultural intensification based on chemicalization and mechanization of agriculture on the condition of the natural environment is also omitted (or treated marginally). This text is an attempt to fill this gap. Its subject is the problem of the impact of agriculture on the natural environment in Poland in the years 1944–2004, i.e. in the period from the end of the war to Poland’s accession to the European Union. The basic research questions concern the directions of agricultural policy in the above period and selected methods of agricultural intensification and their impact on the environment, with particular emphasis on artificial fertilization and chemical plant protection, agricultural mechanization and agricultural land improvement. Due to the lack of space, the description of the above problems is a synthetic sketch concerning selected issues that await in-depth research. However, existing research shows that the degree of environmental threat depends on the level of fertilization and use of plant protection products, the degree of mechanization and dissemination of monocultures, and the level of drainage. Therefore, in Poland it occurred with varying intensity, greater in large-scale farming areas and less in the case of small and extensive family farms.

https://doi.org/10.14746/sho.2024.42.1.008
PDF

References

Dz.U. 1971, No 27, item 249 – (Journal of Laws of the Republic of Poland of 1971 r. No. 27, item 249). Ustawa z dnia 26 października 1971 r. o ochronie gruntów rolnych i leśnych oraz rekultywacji gruntów.

Dz.U. 1991, No 107, item 464 – Ustawa z dnia 19 października 1991 r. o gospodarowaniu nieruchomościami rolnymi Skarbu Państwa.

Rocznik Statystyczny (1976) Warszawa: Główny Urząd Statystyczny.

Rocznik Statystyczny Rolnictwa (1982) Warszawa: Główny Urząd Statystyczny.

Rocznik Statystyczny Rolnictwa (1993) Warszawa: Główny Urząd Statystyczny.

Rocznik Statystyczny Rolnictwa (1999) Warszawa: Główny Urząd Statystyczny.

Rocznik Statystyczny Rolnictwa (2001) Warszawa: Główny Urząd Statystyczny.

Rocznik Statystyczny Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej (1978) Warszawa: Główny Urząd Statystyczny.

Rocznik Statystyczny Rzeczypospolitej Polskiej (2005) Warszawa: Główny Urząd Statystyczny.

Rolniczy Rocznik Statystyczny 1945–1965 (1966). Warszawa: Główny Urząd Statystyczny.

Bankowska, K. (2018) ‘Przyroda jako dobro produkcyjne, dobro publiczne i wartość społeczna’, in Halamska M., Stanny M. and Wilkin J. (eds) Ciągłość i zmiana. Sto lat rozwoju polskiej wsi 1918–2018. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar, pp. 803–836.

Bieroń, W. (1980) ‘Rolnictwo w cieniu kominów’, Aura, 9, pp. 15–17.

Cebulak, K. (2010) Delta Wisły: powyżej i poniżej poziomu morza. Nowy Dwór Gdański: Stowarzyszenie Żuławy i Lokalna Grupa Działania Żuławy i Mierzeja.

Cofta, W. (1986) ‘Znaczenie zadrzewień w krajobrazie rolniczym’, Kronika Wielkopolski, 2(41), pp. 11–34.

Ćwiek-Rogalska, K. (2017) Zapamiętane w krajobrazie. Krajobraz kulturowy czesko-niemieckiego pogranicza w czasach przemian. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar.

Degórska, B. (2015) Transformacja krajobrazu wschodnich Kujaw w kontekście zmian użytkowania ziemi i osadnictwa (1770–1970). Warszawa: Wydawnictwo Akademickie SEDNO.

Delorme, A. (1995) Antyekologiczna spuścizna totalitaryzmu. Polityka – gospodarka – środowisko naturalne. Kraków: Wydawnictwo i Drukarnia „Secesja”.

Dulewicz, J. (2016) ‘Brudna woda brzegi rwie… zanieczyszczenie rzek w Polsce w latach 1971–1989 (wybrane zagadnienia)’, in Głowiński T. and Zawadka M. (eds) Od systemu żarowego do ekorozwoju. Ochrona i wykorzystanie zasobów środowiska naturalnego na ziemiach polskich – aspekt historyczny. Wrocław: GAJT Wydawnictwo, pp. 363–378.

Dziurzyński, P. (1983) Osadnictwo rolne na Ziemiach Odzyskanych. Warszawa: Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza.

Głodowska, M. and Gałązka, A. (2018) ‘Intensyfikacja rolnictwa a środowisko naturalne’, Zeszyty Problemowe Postępów Nauk Rolniczych, 592, pp. 3–13. DOI: https://doi.org/10.22630/ZPPNR.2018..592.1

Głowiński, T. and Zawadka, M. (eds) (2016a) Wrocławskie Spotkania z Historią Gospodarczą. Nr 11: Od regaliów po dobro narodowe. Ochrona i wykorzystanie zasobów środowiska naturalnego na ziemiach polskich – aspekt historyczny. Wrocław: GAJT Wydawnictwo.

Głowiński, T. and Zawadka, M. (eds) (2016b) Wrocławskie Spotkania z Historią Gospodarczą. Nr 11: Od systemu żarowego do ekorozwoju. Ochrona i wykorzystanie zasobów środowiska naturalnego na ziemiach polskich – aspekt historyczny. Wrocław: GAJT Wydawnictwo.

Gończyński-Jussis, F. (2016) ‘„Przeobraziciciele przyrody” Motyw kształtowania środowiska naturalnego przez „ludzi radzieckich” i ich polskich naśladowców w propagandzie stalinizmu’, Historyka. Studia Metodologiczne, 46, pp. 115–133.

Gorlach, F. (2002) ‘Chemizacja rolnictwa zło czy dobro?’, Aura, 11, pp. 14–16.

Gorzelak, E. (1980) Polityka agrarna PRL. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.

Grala, D. (2020) ‘The agricultural reform of 1981 and the competition for resources between peasant farms and state-owned farms in the 1980s’, Studia Historiae Oeconomicae, 38, pp. 101–130. DOI: https://doi.org/10.2478/sho-2020-0005

Gwiazdowicz, M. (2010) ‘Środowisko przyrodnicze na obszarach wiejskich – zagrożenia i szanse’, Biuro Analiz Sejmowych – Zagadnienia społeczno gospodarcze, 21(91) https://orka.sejm.gov.pl/wydbas.nsf/0/8EC58963DCF5F0B3C1257A48002C2CFE/%24File/BAS_24-11.pdf. Accessed 20 November 2023.

Hemmerling, Z. (ed.) (1990) Wieś polska 1944–1989. Wybrane problemy podmiotowości społecznej, życia politycznego, ekonomicznego, oświatowego, kulturalnego i religijnego. Warszawa: Ośrodek Badań Społecznych.

Ilnicki, P. (2004) Polskie rolnictwo a ochrona środowiska. Poznań: Wydawnictwo Akademii Rolniczej im. Augusta Cieszkowskiego w Poznaniu.

Izdebski, A. (2013) ‘Między Scyllą determinizmu a Charybdą niepewności: spotkania klimatologów z historykami i archeologami średniowiecznego Bliskiego Wschodu’, Historyka. Studia Metodologiczne, 43, pp. 117–126.

Izdebski, A. (2014) ‘Konwergencja nauk przyrodniczych i historycznych: teoretyczny potencjał i praktyczne trudności’, Historyka. Studia Metodologiczne, 44, pp. 65–92.

Janicka, A. (2020) ‘Zniszczenia i straty wojenne poniesione przez rolnictwo województwa krakowskiego w wyniku II wojny światowej’, UR Journal of Humanities and Social Sciences, 3(16), pp. 55–76. DOI: https://doi.org/10.15584/johass.2020.3.4

Janicki, T. (2009) ‘Die Probleme der Landwirtschaft in Polen 1989–2003’, Studia Historiae Oeconomicae, 27, pp. 247–270.

Janicki, T. (2022) ‘Przemiany w rolnictwie polskim w latach 1989–2004’, in Grata, P. (ed.) Modernizacja gospodarcza czasów transformacji ustrojowej. Biblioteka polskiej modernizacji. T. IV. Rzeszów: Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego pp. 247–374.

Jarosz, D. (1998) Polityka władz komunistycznych w Polsce w latach 1948–1956 a chłopi. Warszawa: Wydawnictwo DiG.

Jarosz, D. (2016) ‘Problem zanieczyszczeń wód w Polsce w latach 1945–1961: wstęp do badań’, Rocznik Dziejów Społecznych i Gospodarczych, 76, pp. 385–409. DOI: https://doi.org/10.12775/RDSG.2016.13

Jarosz, D. (2017) ‘Zanieczyszczenie wód i powietrza w Polsce w latach 1945–1970 jako problem władzy i społeczeństwa’, Polska 1944/45–1989. Studia i Materiały, 15, pp. 37–78. DOI: https://doi.org/10.12775/Polska.2017.03

Jasnowska, J. (1995) ‘Konsekwencje melioracji wodnych w świetle badań geobotanicznych’, in Tomiałojć, L. (ed.) Ekologiczne aspekty melioracji wodnych. Kraków: Wydawnictwo Instytutu Ochrony Przyrody PAN, Kraków, pp. 27–31.

Jezierski, A. and Leszczyńska, C. (1994) Dzieje gospodarcze Polski w zarysie do 1989 r. Warszawa: Wydawnictwo Key Text.

Jezierski, A. and Leszczyńska, C. (2003) Historia gospodarcza Polski. Warszawa: Wydawnictwo Key Text.

Karg, J. and Ryszkowski, L. (1996) ‘Wpływ struktury krajobrazu rolniczego na bioróżnorodność i procesy regulacji biocenotycznej’, in Ryszkowski, L. and Bałazy, S. (eds) Ekologiczne procesy na obszarach intensywnego rolnictwa. Poznań: Zakład Badań Środowiska Rolniczego i Leśnego Polskiej Akademii Nauk, pp. 21–31.

Kieniewicz, J. (2014) ‘Ekohistoryk wobec wyzwań przeszłości’, Przegląd Humanistyczny, 1, pp. 65–80.

Kłopot, S.W. (2011) ‘Struktura agrarna indywidualnego rolnictwa w latach 1945–2010’, Annales Universitatis Marie Curie-Skłodowska, Sekcja I, 36(2), pp. 93–111.

Konczal, A.A. (2017) Antropologia Lasu. Leśnicy a percepcja i kształtowanie wizerunków przyrody w Polsce. Warszawa–Poznań: Wydawnictwo Naukowe UAM. DOI: https://doi.org/10.4000/books.iblpan.7477

Kopeć, S. and Głąb, T. (2003) ‘Mechanizacja prac polowych a środowisko glebowe i roślinność’, Aura, 4, pp. 31–32.

Kostrowicka, I., Landau, Z. and Tomaszewski, J. (1984) Historia gospodarcza Polski XIX i XX wieku. Warszawa: Książka i Wiedza.

Kostuch, R. (1979) ‘„Zielone pustynie”, czyli negatywne skutki intensyfikacji’, Aura, 7, pp. 10–11.

Kowalska, A. (2015) ‘Rolnictwo ekologiczne jako czynnik rozwoju zrównoważonej konsumpcji’, Journal of Agribusiness and Rural Development, 3(37), pp. 467–476. DOI: https://doi.org/10.17306/JARD.2015.49

Kozłowski, S. (1991) Gospodarka a środowisko przyrodnicze. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.

Kujawa, K. (2006) Wpływ struktury zadrzewień oraz struktury krajobrazu rolniczego na zgrupowania ptaków lęgowych w zadrzewieniach. Poznań: Wydawnictwo Akademii Rolniczej im. Augusta Cieszkowskiego w Poznaniu.

Kurowska, H. (2021) ‘Rolnictwo w powiecie gubińskim w latach 1945–1949’, Zeszyty Wiejskie, 27, pp. 59–86. DOI: https://doi.org/10.18778/1506-6541.27.03

Łach, S. (1993) Przekształcenia ustrojowo gospodarcze w rolnictwie Ziem Zachodnich i Północnych w latach 1945–1949 (Studium historyczne). Słupsk: Wyższa Szkoła Pedagogiczna.

Łoginow, W. (1979) ‘Wpływ nawożenia na stan środowiska rolnego’, Zeszyty problemowe postępów nauk rolniczych, 217, pp. 185–199.

Machałek, M. (2012) Przemiany wsi zachodniopomorskiej w latach 1945–1956. Szczecin: Wydawnictwo KA Druk.

Machałek, M. (2013) ‘Przemiany polskiej wsi w latach 1918–1989’, Klio. Czasopismo poświęcone dziejom Polski i powszechnym, 26(3), pp. 55–80. DOI: https://doi.org/10.12775/KLIO.2013.033

Machałek, M. (2021) ‘No Chance of Success. State Agrarian Real Estate 1946–1949. A Contribution to the Research on the History of the State Agricultural Sector in Poland’, Studia Historiae Oeconomicae, 39, pp. 251–266. DOI: https://doi.org/10.2478/sho-2021-0010

Maciejewski, S. (1981) ‘W stronę ekologicznego myślenia’, Aura, 4, pp. 16–17.

Mazur, E. (2008) Gospodarka a środowisko przyrodnicze. Cz. 1: System: Człowiek – Środowisko. Szczecin: Wydawnictwo Zachodniopomorskiej Szkoły Biznesu.

Merta-Staszczak, A., Zwyrzykowska, A. and Kupczyński, R. (2017) ‘Agrochemikalia w polskim rolnictwie w latach 1945–2010’, Przemysł Chemiczny, 96(2), pp. 266–270. DOI: https://doi.org/10.15199/62.2017.2.2

Okruszko, H. and Byczkowski, A (1996) ‘Osuszanie mokradeł w basenie środkowym Biebrzy w ujęciu historycznym, Zeszyty problemowe postępów nauk rolniczych, 432, pp. 33–43.

Pajewski, T. (2016) ‘Zanieczyszczenie wody jako negatywny efekt działalności rolniczej’, Stowarzyszenie Ekonomistów Rolnictwa i Agrobiznesu. Roczniki Naukowe, 18(4), pp. 191–195.

Poleszuk, M.T. (2002) ‘Wpływ systemu melioracyjnego kanału Wieprz–Krzna na przekształcenia środowiska przyrodniczego doliny rzeki Hanny’, Acta Agrophysica, 68, pp. 175–184.

Praczyk, M. (2015) ‘Czy historia się ekologizuje? Polska historiografia współczesna wobec natury’, Historyka. Studia Metodologiczne, 45, pp. 39–54.

Praczyk, M. (2020) ‘Historia środowiskowa jako praktyka badawcza’, Historyka. Studia Metodologiczne, 50, pp. 351–376. DOI: https://doi.org/10.24425/hsm.2020.134809

Przeździecki, Z. (1984) Biologiczne skutki chemizacji środowiska. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.

Radowan, S., Płaska, W. and Mieczan, T. (2004) ‘Różnorodność biologiczna środowisk wodnych i podmokłych na obszarach wiejskich’, Woda – środowisko – obszary wiejskie, 4(2a), pp. 277–294.

Raszeja, E. (2010) ‘Struktura krajobrazu rolniczego w Parku Krajobrazowym im. gen. Dezyderego Chłapowskiego’, Acta Scientiarum Polonorum. Administratio Locorum, 9(1), pp. 97–110.

Reszel, R. (1989) ‘Niektóre skutki chemizacji rolnictwa’, Aura, 3, pp. 12–13.

Roszkowski, W. (2007) Historia Polski 1914–2005. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.

Rudnicki, H. (1995) Gospodarka ziemią rolniczą w Polsce. Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej.

Samojlik, T. (2019) ‘Dlaczego Puszcza potrzebuje mitu’, in Czapliński, P., Bednarek, J.B. and Gostyński, D. (eds) O jeden las za daleko. Demokracja, kapitalizm i nieposłuszeństwo ekologiczne w Polsce. Warszawa: Instytut Wydawniczy Książka i Prasa, pp. 161–174.

Skobelski, R. (2007) ‘Problem rozwoju gospodarczego ziem odzyskanych w pierwszym powojennym dziesięcioleciu (1945–1955)’, Rocznik Lubuski, 33(2), pp. 89–120.

Sobczak, W. (2013) Rolnictwo i środowisko. Kraków: Wydawnictwa AGH.

Straszak-Chandoha, S. (2021) Ziemie obiecane. Rolnictwo Dolnego Śląska w latach 1945–1956 w ujęciu ekonomicznym i historycznym. Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Ekonomicznego.

Straszak-Chandoha, S. (2022) ‘Proces likwidacji, zagospodarowanie i modernizacja majątków po państwowych gospodarstwach rolnych’, in Grata, P. (ed.) Modernizacja gospodarcza czasów transformacji ustrojowej. Biblioteka polskiej modernizacji. T. IV. Rzeszów: Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego, pp. 375–386.

Straszak-Chandoha, S. and Merta-Staszczak, A. (2016) ‘Chemizacja rolnictwa a ochrona zasobów naturalnych w okresie PRL ze szczególnym uwzględnieniem Dolnego Śląska’, in Głowiński, T. and Zawadka, M. (eds) Od systemu żarowego do ekorozwoju. Ochrona i wykorzystanie zasobów środowiska naturalnego na ziemiach polskich – aspekt historyczny. Wrocław: GAJT Wydawnictwo, pp. 265–280.

Szpak, E. (2016) ‘„Nieczyste niebo” – zdrowotne i środowiskowe konsekwencje powojennej industrializacji (wybrane problemy i zjawiska)’, Historyka. Studia Metodologiczne, 46, pp. 187–196.

Wiąckowski, S.K. (1992) Gospodarka żywnościowa a środowisko. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.

Witkowski, J. (1995) ‘Konsekwencje dotychczasowych melioracji wodnych dla fauny zwierząt kręgowych’, in Tomiałojć, L. (ed.) Ekologiczne aspekty melioracji wodnych. Kraków: Wydawnictwo Instytutu Ochrony Przyrody PAN, pp. 37–47.

Woś, A. (1987) Rozwój i postęp w rolnictwie polskim. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne.