Słowa kluczowe
Anatolian
animals
cow-suckers
etymology
frogs
Honorata Skoczylas- Stawska
Indo-European culture
Latin
lizards
Polish folk beliefs
Slavic languages
snakes
toads
vocabulary
Jak cytować
Abstrakt
The aim of this paper is to demonstrate the archaic status of the Polish folk beliefs about certain amphibians (frogs, toads) and reptiles (snakes, lizards, salamanders) believed to have sucked milk from cows. Some Polish peasants were even convinced that milk cows loved suckers (esp. snakes, frogs) more than their calves. There are many folk tales where a witch or a mythical creature assumes the form of a armful animal to suck cow’s milk. The author demonstrates that the oldest part of these beliefs can be traced to the Proto-Indo-European cultural heritage. In fact, some Indo-European languages have preserved a clear indication of animal cow-suckers in their vocabulary, e.g. Ukr. молокосúс m. ‘lizard, salamander’ (literally ‘milk-sucker’); Lith. žaltỹs, žalktỹs m. ‘a not-venomous snake, esp. the grass snake, the slow worm’, Latv. zalktis, zaltis m. ‘snake’, Latg. zalkts m. ‘the grass snake’ (< PIE. *ĝolh2ktii̯os adj. ‘delighting in milk’ < PIE. *ĝl̥h2kt- n. ‘milk’); OInd. gōdhā́- f. ‘a big lizard’ (< PIE. *gu̯h3eu̯-dheh1- f. ‘a cow-sucker’, cf. PIE. *gu̯h3eu̯s f. ‘cow’ and *dheh1- ‘to suck’); Lat. būfō m. ‘a toad’ (< PIE. *gu̯h3eu̯-dhh1-ōn- m. ‘a cowsucker’); Alb. thithëlopë, also blloçkëlopë f. ‘common toad’ (literally ‘sucking/ chewing cows’); Hitt. akuu̯akuu̯aš c. ‘a toad’ (literally ‘sucking cows’, cf. Hitt. aku- ‘to drink’). It is assumed that the Indo-European beliefs were associated with breeding of cattle and were an attempt at a rational (or not) explanation of the alleged cause of poor lactation or cows’ milk loss. It is likely that the ailing animal was perceived as possessed by a demonic character, although the association of an animal with a witch or a devil was made relatively late and probably under the influence of beliefs from Western Europe.
Bibliografia
Abramowiczówna Z. (red.), 1960, Słownik grecko-polski, t. II, Warszawa.
Andriotis N., 1974, Lexikon der Archaismen in neugriechischen Dialekten, Wien.
Bańkowski A., 1986, Barycz, toponim i apelatyw małopolski, w: Nazwy własne a wyrazy pospolite w języku i tekście: materiały z Międzynarodowej Konferencji Onomastycznej w Opolu-Szczedrzyku 12-13 X 1984 r., red. H. Borek, S. Kochman, Opole, s. 47-53.
Baranowski B., 1967, Zanik tradycyjnego chowu krów oraz wierzeń i zabobonów z nim związanych na terenie obecnego województwa łódzkiego, Łódź.
Baranowski B., 2020, Pożegnanie z diabłem i czarownicą. Wierzenia ludowe, Poznań (pierwodruk Łódź 1965).
Berwiński R. W., 1854, Studia o literaturze ludowej ze stanowiska historycznej i naukowej krytyki, t. II, Poznań.
Black J., George A., Postgate N., 2000, A Concise Dictionary of Akkadian, Wiesbaden.
Boryś W., 2005, Słownik etymologiczny języka polskiego, Kraków.
Brückner A., 1985, Słownik etymologiczny języka polskiego, wyd. 4, Warszawa.
Budziszewska W., 1965, Słowiańskie słownictwo dotyczącej przyrody żywej, Wrocław, Warszawa, Kraków.
Burrow T., Emeneau M. B., 1961, A Dravidian Etymological Dictionary, Oxford.
Carruthers C. H., 1930, Some Hittite Etymologies, „Language” 6(2), s. 159-163.
Cunningham I. C., 2018, Hesychii Alexandrini Lexicon, Berlin, Boston.
Cząstka-Kłapyta J., 2015, Żaby, zaczarowane demony z Grywałdu, „Polski Region – Pieniny” 13(2), s. 94-98.
Derksen R., 2015, Etymological Dictionary of the Baltic Inherited Lexicon, Leiden, Boston.
DS 1963-1977 = Türkiye’de Halk Aǧzından Derleme Sözlügü, t. I-IX, Ankara 1963-1977.
Fick A., 1891, Etymologien, „Beiträge zur Kunde der indogermanischen Sprachen” 17, s. 319-324.
Fraenkel E., 1965, Litauisches etymologisches Wörterbuch, t. II, Heidelberg.
Haur J. K., 1693, Skład abo skarbiec znakomitych sekretów ekonomiej ziemiańskiej, Kraków.
Hock W. (red.), 2015, Altlitauisches etymologisches Wörterbuch, t. II, Hamburg.
Karłowicz J., 1894-1905, Słownik wyrazów obcego a mniej jasnego pochodzenia, Kraków.
Karłowicz J., 1911, Słownik gwar polskich, t. VI, Kraków.
Kretschmer P., 1929, „Kleinasiatische Forschungen” 1, 1929, s. 310 (non vidi).
Kronasser H., 1956, Vergleichende Laut- und Formenlehre des Hethitischen, Heidelberg.
Kronasser H., 1962-1966, Etymologie der hethitischen Sprache, t. I, Wiesbaden.
Lewaszkiewicz T., 2019, Doktor Honorata Skoczylas-Stawska (29 X 1934-20 VII 2018), „Biuletyn Polskiego Towarzystwa Językoznawczego” 75, s. 25-26.
Lüders H., 1942, Von indischen Tieren, „Zeitschrift der Deutschen Morgenländischen Gesellschaft” 96, s. 23-81.
Machek V., 1930, Studie o tvoření výrazů expresivních, Praha.
Machek V., 1957, Etymologický slovník jazyka českého a slovenského, Praha.
Machek V., 1959, [rec.] M. Vasmer, Russisches etymologisches Wörterbuch II-III, „Slavia” 28, s. 267-280.
Mayrhofer M., 1956, Kurzgefaßtes etymologisches Wörterbuch des Altindischen, t. I, Heidelberg.
Mayrhofer M., 1992, Etymologisches Wörterbuch des Altindoarischen, t. I, Heidelberg.
Melchert H. C., 2008, Lycian, w: The Ancient Languages of Asia Minor, red. R. Woodard, Cambridge, s. 46-55.
Meyer G., 1891 [1982], Etymologisches Wörterbuch der albanesischen Sprache, Strassburg (przedruk: Leipzig 1982).
Müllenbach K., Endzelins J., 1929-1932, Lettisch-deutsches Wörterbuch, t. IV, Riga.
Nesselmann G. H. F. 1851, Wörterbuch der littauischen Sprache, Königsberg.
Neumann G., 1961, Untersuchungen zum Weiterleben hethitischen und luwischen Sprachgutes in hellenistischer und römischer Zeit, Wiesbaden.
Neumann G., 1971, [recenzja serii wydawniczej] Studien zu den Boğazkoy-Texten 7-13, „Indogermanische Forschungen” 76, s. 260-274.
Newmark L., 1999, Albanian-Greek Dictionary, Oxford.
Nikolaidis K., 1909 [1999], Etymologikón lexikón tis kutsovlachikís glóssas, Ateny 1909 (przedruk: Ateny 1999).
Olejnik T., 1998, Leksykon miasta Wielunia, Wieluń.
Orel V., 1998, Albanian Etymological Dictionary, Leiden, Boston, Köln.
Otten H., 1976, Bemerkungen zum Hethitischen Wörterbuch, „Zeitschrift für Assyrologie und Vorderasiatische Archäologie” 66(1), s. 89-104.
Otten H., van Soden W., 1968, Das akkadisch-hethitische Vokabular KBo I 44 + KBo XIII l, (= Studien zu den Bogazköy-Texten, Heft 7), Wiesbaden.
Perls H., 1937, Wąż w wierzeniach ludu polskiego, Lwów.
Popko M., 1999, Ludy i języki starożytnej Anatolii, Warszawa.
Puhvel J., 1981, „Spider” and „Mole” in Hittite, w: Bono homini donum. Essays in Historical Linguistics in Memory of J. A. Kerns, red. Y. L. Arbeitman, A. R. Bomhard, Amsterdam, Philadelphia, s. 237-242.
Puhvel J., 1984, Hittite Etymological Dictionary, t. I (Words beginning with A), Berlin, New York, Amsterdam.
Riegler R., 1921, Tiernamen zur Bezeichnung von Geistesstörungen, „Wörter und Sachen” 7, s. 129-135.
Rix H., Kümmel M., 2001, Lexikon der indogermanischen Verben, 2. Auflage, Wiesbaden.
Sękowski J., 1986, Owidiusz, Poezje wybrane (Metamorfozy), wstęp, nota i słowniczek L. Winniczuk, wybór i przekład J. Sękowski, Warszawa.
Skoczylas-Stawska H., 1974, O małopolskiej zmianie -x ≥ -k w gwarach dawnej ziemi wieluńskiej, „Slavia Occidentalis” 31, s. 143-157.
Skoczylas-Stawska H., 1976a, Nazwy ginących desygnatów na ziemi wieluńskiej, „Slavia Occidentalis” 33, s. 63-92.
Skoczylas-Stawska H., 1976b, Z frazeologii gwar wieluńskich, „Studia Polonistyczne” 3, 1976, s. 163-172.
Skoczylas-Stawska H., 1977, Fonetyka w gwarach dawnej ziemi wieluńskiej, Warszawa, Poznań.
Skoczylas-Stawska H., 1979, Uwagi o compositach gwarowych z ziemi wieluńskiej i terenów sąsiednich, „Slavia Occidentalis” 36, s. 101-110.
Skoczylas-Stawska H., 1986, Odpowiedniki staropolskiego kwiść i jego fleksji w gwarach wieluńskich i sąsiednich, „Slavia Occidentalis” 43, s. 185-192.
Skoczylas-Stawska H., 1996, Uwagi krytyczne o książce Sławomira Gali „Małopolsko-śląsko-wielkopolskie pogranicze językowe”, „Slavia Occidentalis” 53, s. 95-120.
Skoczylas-Stawska H., 2004, Ze skarbnicy wieluńskiej kultury ludowej, „Rocznik Wieluński” 4, s. 259-264.
Specht F., 1944, Ai. godhā, „Zeitschrift für vergleichende Sprachforschung” 68(3-4), s. 217.
Sturtevant E. H., 1933, A Comparative Grammar of the Hittite Language, Philadelphia.
Sturtevant E. H., 1936, A Hittite Glossary, Philadelphia: Linguistic Society of America.
Tischler J., 1983, Hethitisches etymologisches Glossar, Teil I, Innsbruck.
Tischler J., 2001, Hethitisches Wörterbuch, Innsbruck.
Turner R. L., 1966, A Comparative Dictionary of the Indo-Aryan Languages, London.
Tzitzilis Ch., 1989, Zu den griechisch-türkischen Sprachbeziehungen, „Linguistique Balkanique” 32(3-4), s. 185-197.
Tuwim J., 1958, Jarmark rymów, oprac. J. Stradecki, Warszawa.
Vasmer M. / Фасмер М., 1987, Этимологический словарь русского языка, t. III, Moskwa.
Walczak B., 2010, Per aspera ad astra. Na 75-lecie urodzin dr Honoraty Skoczylas-Stawskiej, „Slavia Occidentalis” 67, s. 187-191.
Walczak B., 2015, Z Wielunia na Uniwersytet Poznański przez Wzgórze Przemysława. Na 80-lecie urodzin dr Honoraty Skoczylas-Stawskiej, „Rocznik Wieluński” 15, s. 233-241.
Walczak B., 2018, Honorata Skoczylas-Stawska (1934-2018), „Rocznik Wieluński” 18, s. 263-265.
Winniczuk L., 1986, Przedmowa, w: Owidiusz, Poezje wybrane (Metamorfozy), wstęp, nota i słowniczek L. Winniczuk, wybór i przekład J. Sękowski, Warszawa, s. 5-17.
Wyżkiewicz-Maksimow R., 2018, Węże i żmije w kulturze i języku polskim i serbskim, w: Języki i kultura Słowian: pamięci Profesora Leszka Moszyńskiego, red. A. Gostomska, D. Żyłko, Gdańsk, 2018, s. 168-184.
Zawada A., 2008, Glosy do „Leksykonu miasta Wielunia”, „Rocznik Wieluński” 8, s. 193-201.