Abstrakt
The image of shepherds in old Polish Christmas carols and pastoral Christmas carols (based on the material provided by the so-called Carmelite Canticles “Kantyczki karmelitańskie” from the 17th and the 18th centuries) Summary The article discusses the images of shepherds, that have come to be identified with Christmas, as they were created in Christmas carol songs written by Polish authors through the seventeenth and the eighteenth centuries. The study covers 358 songs included in the so-called “Kantyczki karmelitańskie” (Carmelitan Canticles) compiled and written down in the eighteenth century (presumably from the 1720s to the end of the century) for the use of the Cracow-based Carmelite nuns. In 1980, the collection of songs was published by Barbara Krzyżaniak (see Kantyczki karmelitańskie. Rękopis z XVIII wieku, przygotowała do wydania B. Krzyżaniak, Kraków 1980, 419). A thorough analysis of the collection has made it possible to identify that a large portion of the Christmas carols that introduce the pastoral thread make up for the bulk of the manuscript under scrutiny (about 46 per cent of the texts). These are original songs, deeply embedded in Old Polish social and natural reality (with mainly pastoral and rustic setting), and thus easily reaching a wide audience of the time. The image of shepherds reconstructed on the basis of the works in the collection includes such elements as: 1) Christian names, surnames (patronymics), and nicknames of shepherds (in all, more than 140 anthroponyms, included in the appendix); 2) characteristic physical and psychological features attributed to particular members of the community of shepherds; 3) the set of social rules governing the relations within the group; 4) particular distinctive and characteristic elements of represented world in which the community operated (e.g. shepherd’s attires, home utensils and equipment to be used for agricultural production, food and dairy products, farm animals and musical instruments). The author claims that the informative nature of the texts clearly indicates that the image of shepherds preserved in Christmas carols had been succumbed to a far-reaching Polonisation process. The settings for the Christmas carol songs were thus purposefully and consistently embedded in Polish local and authentic reality, which undoubtedly gave them mass appeal to people across a wide spectrum of social sectors. Keywords: literature, the Enlightenment, religious lyric poetry, song, Christmas carol, pastoral Christmas carol, religion, ChristmasBibliografia
Apokryfy Nowego Testamentu, red. M. Starowieyski, cz. 1–2, Kraków 2007.
Apokryfy Nowego Testamentu, oprac. H. Daniel-Rops i F. Amiot, tłum. Z. Romanowiczowa, wstęp. K. Borowicz, Londyn 1955.
M. Bobowski, Polskie pieśni katolickie: od najdawniejszych czasów do końca XVI wieku, Kraków 1893.
M. Borejszo, Antroponimy w kolędach polskich XVII i XVIII wieku, „Poradnik Językowy” 2008, z. 10.
M. Borejszo, Geneza i dzieje polskich kolęd, [w:] eadem, Boże Narodzenie w polskiej kulturze, Poznań 1996.
Boże Narodzenie. Antologia poezji polskiej, oprac. A. Jastrzębski i A. Podsiad, Warszawa 1961.
Cały świat nie pomieściłby ksiąg. Staropolskie opowieści i przekazy apokryficzne, red. W.R. Rzepka, W. Wydra, wstęp M. Adamczyk, Warszawa – Poznań 1996.
S. Grochowski, Wirydarz abo kwiatki rymów duchownych o dziecięciu Panu Jezuse, 1607.
Kantyczki karmelitańskie. Rękopis z XVIII wieku, przygotowała do wydania B. Krzyżaniak, Kraków 1980.
Kolędy polskie. Średniowiecze i wiek XVI, red. J. Nowak-Dłużewski, t. I–II, Warszawa 1966.
B. Krzyżaniak, Kantyczki z rękopisów karmelitańskich (XVII/XVIII w.), Kraków 1977.
J. Krzyżanowski, U kolebki pastorałek, [w:] Paralele. Studia porównawcze z pogranicza literatury i folkloru, Warszawa 1977.
M. Malec, Imiona chrześcijańskie w średniowiecznej Polsce, Kraków 1994.
M. M. Mioduszewski, Pastorałki i kolędy, Kraków 1843; K. Miarka, Kantyczki – kolędy i pastorałki w czasie świąt Bożego Narodzenia po domach śpiewane [...], Miłków – Warszawa 1904.
M. M. Mioduszewski, Śpiewnik kościelny [...], Kraków 1838.
Pismo Święte Starego i Nowego Testamentu (tzw. Biblia Tysiąclecia), wyd. III poprawione, Poznań – Warszawa 1980.
J. Pontan, Floridorum libri octo, 1595.
„Prace Instytutu Języka Polskiego PAN”, nr 94; eadem, Imię w polskiej antroponimii i kulturze, Kraków 2001.
K. Rymut, Nazwiska Polaków, Wrocław 1991.
K. Rymut, Nazwiska Polaków. Słownik historyczno--etymologiczny, t. I-II, Kraków 1999–2001.
Słownik języka polskiego, oprac. przez A. Zdanowicza, M. Bohusza Szyszkę, J. Filipowicza i in., cz. I: A–O, Wilno 1861.
Słownik języka polskiego, red. W. Doroszewski, t. 8: S-Ś, Warszawa 1966.
Staropolskie pastorałki dramatyczne. Antologia, oprac. J. Okoń, Wrocław 1989.
„Symfonie anielskie” Jana Karola Dachnowskiego (1631 r.), wyd. A. Brodnicki, Kraków 1913.
K. Twardowski, Kolebka Jezusowa. Pasterze. Trzej Królowie (1630); K. Miaskowski, Zbiór rytmów, Kraków 1612.
J. Widajewicz, Dawna wieś polska w relacji kolęd i pastorałek, „Nauka i Sztuka” 1946, t. 2, nr 1.
Z kolędą przez wieki. Kolędy w Polsce i w krajach słowiańskich, red. T. Budrewicz, S. Koziara, J. Okoń, Tarnów 1996.