Rosjo, dokądże pędzisz? Mity w kulturze i polityce

Abstrakt

W artykule podjęto próbę określenia roli mitu i myślenia mitycznego w społeczeństwie, pokazano związek mitu społeczno-politycznego z ideologią, polityką, pamięcią historyczną. Poprzez pryzmat mitu o postępie rozpatrzono problem wyboru stojącego przed Rosją w wieku XIX: rozwój narodowy czy postęp europejski? Scharakteryzowano interpretacje faktu ekonomicznego, społeczno-politycznego oraz kulturowego opóźnienia Rosji, przedstawiane przez przedstawicieli licznych kierunków i tendencji w rosyjskiej myśli XIX wieku. Przytoczono przykłady paradoksalnej zgody konserwatystów i rewolucjonistów, co do tego, że ruch „w przód i w górę” nie zawsze jest postępowy, natomiast rozwój zawsze powinien być „narodowy”, toteż Rosja nie powinna powtarzać wszystkich form rozwoju państw europejskich – od niższych ku wyższym. Uargumentowano tezę o możliwym historycznym „wytłumaczeniu” mitu o postępie. To „wytłumaczenie” wyraża się w tym, iż próby wyjaśnienia różnorodności i oryginalności narodowych wariantów rozwoju („Rosjo, dokądże pędzisz?”) prowadziły i nadal prowadzą z jednej strony do uzasadnienia odrębności historycznej drogi Rosji jako samoistnej rosyjsko-prawosławnej cywilizacji, z drugiej ku wyraźnemu zrozumieniu „zaklętego kręgu” współczesnej cywilizacji: „jesteśmy biedni, gdyż głupi i głupi, gdyż biedni”.