Słowa kluczowe
bezpieczeństwo energetyczne
bezpieczeństwo gazowe
bezpieczeństwo dostaw gazu
Unia Europejska
Jak cytować
Abstrakt
Zakres przedmiotowy analizy w tekście obejmuje bezpieczeństwo energetyczne Unii Europejskiej i państw członkowskich z uwzględnieniem perspektywy warunków geopolitycznych. Przez warunki geopolityczne przyjęto rozumieć występowanie różnego rodzaju zależności między warunkami geograficznymi i procesami podejmowania decyzji w zakresie bezpieczeństwa energetycznego. Głównym celem tekstu jest prezentacja wybranych problemów teoretycznych w studiach nad bezpieczeństwem energetycznym i powiązanie ich z takimi zagadnieniami jak zależność importowa od gazu i ryzyko w przerwaniu dostaw gazu – głównie na kierunku rosyjskim. W celu uszczegółowienia zakresu przedmiotowego analizy zaprezentowano następujące pytania badawcze: (1) W jakim stopniu warunki geograficzne determinują procesy decyzyjne w polityce energetycznej Unii Europejskiej i państw członkowskich?, (2) W jakim stopniu warunki geograficzne determinują zagrożenia dla bezpieczeństwa dostaw gazu do Unii Europejskiej i państw członkowskich? Praca ma głównie charakter poglądowy, jednakże w części teoretycznej w swobodny sposób wykorzystano założenia programu badawczego integracji wiedzy w ramach studiów nad bezpieczeństwem energetycznym i tranzycją energetyczną prezentowane przez E. Brutschinę, A. Cherpa, J. Jewell, B. K. Sovacoola i V. Vinichenkę. Ponadto dokonano syntezy wiedzy zawartej w literaturze dotyczącej problematyki bezpieczeństwa energetycznego i gazowego, którą wzbogacono o krytyczne ujęcie, własne oceny i wnioski.
Bibliografia
Afeltowicz Ł. (2012), Modele, artefakty, kolektywy, UMK, Toruń.
Agnew J. (1998), Geopolitics Re-visioning world politics, Routledge, London–New York.
Anderson I. H. (1981), Aramco, the United States, and Saudi Arabia: A Study of the Dynamics of Foreign Oil Policy, 1933–1950, Princeton University Press, Princeton–New Jersey.
Austvik O. G. (2016), The Energy Union and security-of-gas supply, “Energy Policy”, vol. 96.
Barnett A. (2012), Analysis: The Falklands Syndrome: the 30 year legacy of Iron Britannia, https://www.thebureauinvestigates.com/opinion/2012-06-13/analysis-the-falklands-syndrome-the-30-year-legacy-of-iron-britannia, 15.07.2019.
Bassin M. (1992), Geographical Determinism in Fin-de-siècle Marxism: Georgii Plekhanov and the Environmental Basis of Russian History, “Annals of the Association of American Geographers”, no. 82 (1).
Bassin M. (2007), Civilisations and Their Discontents: Political Geography and Geopolitics in the Huntington Thesis, “Geopolitics”, no. 12 (3).
Baumann F. (2008), Energy security as multidimensional concept, “CAP Policy Analysis”, no. 1.
BP Statistical Review of World Energy (2019), BP.
Caballero-Anthony M. (ed.) (2016), An Introduction to Non-Traditional Security Studies, Sage, London.
Cherp A., Jewell J. (2011), The three perspectives on energy security: intellectual history, disciplinary roots and the potential for integration, “Current Opinion in Environmental Sustainability”, vol. 3, no. 4.
Cherp A., Vinichenko V., Jewell J., Brutschin E., Sovacool B. K. (2018), Integrating techno-economic, socio-technical and political perspectives on national energy transitions: A meta-theoretical framework, “Energy Research & Social Science”, no. 37.
Chester L. (2010), Conceptualising Energy Security and Making Explicit Its Polysemic Nature, “Energy Policy”, vol. 38, issue 2.
Chołuj B., Joerden J. C. (eds.) (2013) Od faktu naukowego do produkcji wiedzy: Ludwik Fleck i jego znaczenie dla nauki i praktyki badawczej, UW, Warszawa.
Clark J. G. (1987), Energy and the federal government: fossil fuel policies, 1900–1946, University of Illinois Press, Chicago.
The Commission calls for a climate neutral Europe by 2050 (2018), https://europa.eu/rapid/press-release_IP-18-6543_en.htm, 21.08.2019.
Communication from the Commission to the European Parliament and the Council on the short term resilience of the European gas system: Preparedness for a possible disruption of supplies from the East during the fall and winter of 2014/2015 /COM(2014) 654 final/ (2014), European Commission, Brussels.
Czajowski A. (1998), Geopolityka, in: Studia z teorii polityki, vol. 2, eds. A. W. Jabłoński, L. Sobkowiak, UWr, Wrocław.
Davis W. M. (1906), An Inductive Study of the Content of Geography, “The Journal of Geography”, vol. 5, no. 4.
Denovo J. A. (1956), The Movement for an Aggressive American Oil Policy Abroad, 1918–1920, “American Historical Review”, vol. 61, no. 4.
Dickel R., Hassanzadeh E., Henderson J., Honoré A., El-Katiri L., Pirani S., Rogers H., Stern J., Yafimava K. (2014), Reducing European Dependence on Russian Gas: distinguishing natural gas security from geopolitics, Oxford Institute for Energy Studies, Oxford.
Donaj Ł. (2010), Spór rosyjsko-białoruski z czerwca 2010 roku a solidarność Unii Europejskiej wobec kryzysów gazowych, “Rocznik Integracji Europejskiej”, no. 4.
Donaj Ł., Kucenko A. (2011), Gazprom i jego wpływ na współczesne bezpieczeństwo energetyczne Unii Europejskiej. Wybrane problemy, “Przegląd Strategiczny”, no. 2.
Driver F. (1992), Geography’s empire: histories of geographical knowledge, “Environment and Planning D: Society and Space”, no. 10 (1).
Energy Policies of IEA Countries: Czech Republic 2016 Review (2016), OECD/IEA, Paris.
Energy Policies of IEA Countries: Estonia 2013 Review (2013), OECD/IEA, Paris.
Energy Policies of IEA Countries: European Union 2014 Review (2014), OECD/IEA, Paris.
Energy Policies of IEA Countries: Finland 2018 Review (2018), OECD/IEA, Paris.
Energy Policies of IEA Countries: Greece 2017 Review (2017), OECD/IEA, Paris.
Energy Policies of IEA Countries: Hungary 2017 Review (2017), OECD/IEA, Paris.
Energy Policies of IEA Countries: Slovak Republic 2018 Review (2018), OECD/IEA, Paris.
ENTSOG Union-Wide Security of Supply Simulation Report (2017), ENTSOG, Brussels.
EU imports of energy products – recent developments (2019), https://ec.europa.eu/eurostat/statistics-explained/index.php/EU_imports_of_energy_products_-_recent_developments#Main_suppliers_of_natural_gas_and_petroleum_oils_to_the_EU, 20.06.2019.
Europe increasingly dependent on oil imports, above all from Russia (2016), https://energypost.eu/europe-increasingly-dependent-oil-imports-russia/, 12.07.2019.
Fische L. (1927), Oil Imperialism: The International Struggle for Petroleum, Allen & Unwin, London.
Fitzgerald E. P. (1994), France’s Middle Eastern ambitions, the Sykes-Picot negotiations, and the oil fields of Mosul 1915–1918, “Journal of Modern History”, vol. 66, issue 4.
Fleck L. (1986), Powstanie i rozwój faktu naukowego: wprowadzenie do nauki o stylu myślowym i kolektywie myślowym, Wydawnictwo Lubelskie, Lublin.
Frenkel S. (1992), Geography, Empire, and Environmental Determinism, “Geographical Review”, no. 82 (2).
Frondel M., Ritter N., Schmidt C. M. (2012), Measuring Long-Term Energy Supply Risks: A G7 Ranking, “Energy Studies Review”, vol. 19, issue 1.
Gazprom Annual Report (2017), PJSC Gazprom, Moscow–Saint Petersburg.
Gazprom in Figures 2013–2017 (2017), Gazprom, Moscow–Saint Petersburg.
Gędek S., Nowacki M., Polak S., Ruszel M., Zajdler R. (2015), Wspólny rynek gazu Unii Europejskiej, Rambler, Warszawa.
Gibson M. W. (2012), British strategy and oil, 1914–1923 (PhD thesis), University of Glasgow, Glasgow.
Gołębski F. (2003), Kategoria przestrzeni jako metafora polityki, in: Metafory polityki, vol. 2, ed. B. Kaczmarek, Elipsa, Warszawa.
Gomez-Echeverri L., Johansson T. B., Nakićenović N., Patwardhan A. (eds.) (2008), Global Energy Assessment: Toward a More Sustainable Future, Cambridge University Press, International Institute for Applied Systems Analysis, Cambridge–New York–Laxenburg.
Gryz J. (2018), Bezpieczeństwo energetyczne – związki między nauką, polityką a rzeczywistością, in: Bezpieczeństwo energetyczne. Koncepcje, wyzwania, interesy, eds. J. Gryz, A. Podraza, M. Ruszel, PWN, Warszawa.
Gryz J., Podraza A., Ruszel M. (eds.) (2018), Bezpieczeństwo energetyczne. Koncepcje, wyzwania, interesy, PWN, Warszawa.
Gupta E. (2008), Oil vulnerability index of oil importing countries, “Energy Policy”, vol. 36, issue 3.
Henderson W. O. (1958), The state and the industrial revolution in Prussia 1740–1870, Liverpool University Press, Liverpool.
Hochedlinger M. (2013), Austria’s Wars of Emergence, 1683–1797: War, State, and Society in the Habsburg Monarchy. Modern Wars in Perspective series, Routledge, New York.
Ise J. (1926), The United States Oil Policy, Yale University Press, New Haven.
Jabłoński A. W., Sobkowiak L. (eds.) (1998), Studia z teorii polityki, vol. 2, UWr: Wrocław.
Jałowiecki B. (1988), Społeczne wytwarzanie przestrzeni, KiW, Warszawa.
Jean C. (2003), Geopolityka, Ossolineum, Wrocław–Warszawa.
Jenkins K., Mccauley D., Heffron R., Stephan H., Rehner R. (2016), Energy justice: A conceptual review, “Energy Research & Social Science”, vol. 11.
Jensen W. G. (1968), The Importance of Energy in the First and Second World Wars, “Historical Journal”, vol. 11, issue 3.
Jevons W. S. (1865), The Coal Question: An Inquiry Concerning the Progress of the Nation, and the Probable Exhaustion of Our Coal-Mines, Macmillan and Co., London.
Kaczmarek B., (ed.) (2003), Metafory polityki, vol. 2, Elipsa, Warszawa.
Kałążna K., Rosicki R. (2010), Wymiary bezpieczeństwa energetycznego Unii Europejskiej, WSB, Poznań.
Kent M. (1976), Oil and Empire: British Policy and Mesopotamian Oil 1900–1920, Palgrave Macmillan, New York.
Klare M. T. (2006), Krew i nafta. Niebezpieczeństwa i konsekwencje rosnącej zależności Ameryki od importowanej ropy naftowej, AKCES, Warszawa.
Klementewicz T. (1992), Politologia tradycyjna a politologia teoretyczna. W poszukiwaniu modelu metodologicznego nauki o polityce, “Studia Polityczne”, no. 1 (1).
Klementewicz T. (1994), Status metodologiczny nauki o stosunkach międzynarodowych, “Studia Polityczne”, no. 3.
Kratochvíl P., Tichý L. (2013), EU and Russian discourse on energy relations, “Energy Policy”, vol. 56, issue C.
Kruyt B., van Vuuren D. P., De Vries H. J. M., Groenenberg H. (2009), Indicators for energy security, “Energy Policy”, vol. 37, issue 6.
Latour B. (2011), Nigdy nie byliśmy nowocześni, ON, Warszawa.
Lefebvre H. (1991), The Production of space, Blackwell, London.
Löschel A., Moslener U., Rübbelke D. T. G. (2010), Indicators of energy security in industrialised countries, “Energy Policy”, vol. 38, issue 4.
Madureira N. L. (2010), Oil in the age of steam, “Journal of Global History”, vol. 5, issue 1.
Mareš M., Laryš M. (2012), Oil and natural gas in Russia’s eastern energy strategy: Dream or reality?, “Energy Policy”, vol. 50.
Maunsell F. R. (1897), The Mesopotamian Petroleum Field, “The Geographical Journal”, vol. 9, issue 5.
Mejcher H. (1972), Oil and British Policy Towards Mesopotamia, 1914–1918, “Middle Eastern Studies”, vol. 8, issue 3.
Meyer W. B., Guss D. M. T. (2017), Neo-Environmental Determinism Geographical Critiques, Palgrave Macmillan, New York.
Middlebrook M. (1986), Operation Corporate: The Falklands War, 1982, Viking Adult, New York.
Middlebrook M. (2012), The Falklands War, Pen and Sword Military, Barnsley.
Mitrova T., Boersma T., Galkina A. (2016), Some future scenarios of Russian natural gas in Europe, “Energy Strategy Reviews”, vol. 11–12.
Mohr A. (1926), The Oil War, Martin Hopkinson, London.
Motowidlak U., Motowidlak T. (2016), Funkcjonowanie łańcuchów dostaw ropy naftowej i gazu ziemnego do Polski. Uwarunkowania infrastrukturalne i geopolityczne, Uniwersytet Łódzki, Łódź.
Nacionalinė energetinės nepriklausomybės strategija 2018 (2018), Lietuvos Respublikos energetikos ministerija, Vilnius.
Obadi S. M., Korček M. (2017), EU Energy Security – Multidimensional Analysis of 2005–2014 Development, “International Journal of Energy Economics and Policy”, vol. 7, no. 2.
Opałek K. (ed.) (1975), Metodologiczne i teoretyczne problemy nauk politycznych, PWN, Warszawa.
Ostant W. (2009), Import rosyjskiego gazu do państw Unii Europejskiej, “Biuletyn Instytutu Zachodniego”, no. 10.
Ostant W. (2012), Energy safety of central-east European countries versus “gas main politics” of the Russian Federation, “Reality of Politics”, no. 3.
Pach-Gurgul A. (2013), Poland’s Energy Security in Light of a Statistical Analysis, “Comparative Economic Research”, vol. 16, issue 3.
Paniuszkin W., Zygar M. (2008), Gazprom: rosyjska broń, WAB, Warszawa.
Parker N. (ed.) (2008), The Geopolitics of Europe’s Identity: Centers, Boundaries, and Margins, Palgrave Macmillan, New York.
Parker N. (2008), A Theoretical Introduction: Spaces, Centers, and Margins, in: The Geopolitics of Europe’s Identity: Centers, Boundaries, and Margins, ed. N. Parker, Palgrave Macmillan, New York.
Peet R. (1978), The Dialectics of Radical Geography: A Reply to Gordon Clark and Michael Dear, “The Professional Geographer”, no. 30 (4).
Peet R. (1985), The social origins of environmental determinism, “Annals of the Association of American Geographers”, no. 75 (3).
Peet R., Watts M. (eds.) (2004), Liberation ecologies: environment, development, social movements, Routledge, London–New York.
Pesch U., Correljé A., Cuppen E., Taebi B. (2017), Energy justice and controversies: Formal and informal assessment in energy projects, “Energy Policy”, vol. 109.
Podraza A. (2018), Problemy i zagrożenia a rozwój koncepcji bezpieczeństwa energetycznego, in: Bezpieczeństwo energetyczne. Koncepcje, wyzwania, interesy, eds. J. Gryz, A. Podraza, M. Ruszel, PWN, Warszawa.
Radcliffe S. A., Watson E. E., Simmons I., Fernández-Armesto F., Sluyter A. (2010), Environmentalist Thinking and/in Geography, “Progress in Human Geography”, no. 34 (1).
Raik K., Rácz A. (eds.) (2019), Post-Crimea Shift in EU-Russia Relations: From Fostering Interdependence to Managing Vulnerabilities, ICDS, Tallinn.
Reguer S. (1982), Persian Oil and the First Lord: A Chapter in the Career of Winston Churchill, “Military Affairs”, vol. 46, issue 3.
Rewizorski M., Rosicki R., Ostant W. (2013), Wybrane aspekty bezpieczeństwa energetycznego, Difin, Warszawa.
Rosicki R. (2017), Energy security cultures in the European Union, “Przegląd Politologiczny”, no. 4.
Rosicki R., Rosicki G. (2012), Znaczenie gazociągu Nord Stream dla Polski, “Przegląd Bezpieczeństwa Wewnętrznego”, no. 6.
Schmidt-Felzmann A. (2019), Between Geopolitics and Market Rules: The EU’s Energy Interdependence with Russia, in: Post-Crimea Shift in EU-Russia Relations: From Fostering Interdependence to Managing Vulnerabilities, K. Raik, A. Rácz, ICDS, Tallinn.
Sharifuddin S. (2014), Methodology for quantitatively assessing the energy security of Malaysia and other southeast Asian countries, “Energy Policy”, vol. 65, issue C.
Shiryaevskaya A., Krukowska E. (2018), Russia tightens grip on Europe’s gas supply with Gazprom deal, https://www.bloomberg.com/news/articles/2018-05-24/russia-tightens-grip-on-europe-s-gas-supply-with-gazprom-deal, 20.07.2019.
Slade E. J. W. (1923), The Influence of Oil on International Politics, “Journal of the British Institute of International Affairs”, vol. 2, issue 6.
Sluyter A. (2003), Neo-Environmental Determinism, Intellectual Damage Control, and Nature/Society Science, “Antipode”, no. 35.
Smith Stegen K. (2011), Deconstructing the ‘energy weapon’: Russia’s threat to Europe as a case study, “Energy Policy”, vol. 39, issue 10.
Sovacool B. K. (2012), The methodological challenges of creating a comprehensive energy security index, “Energy Policy”, vol. 48.
Sovacool B. K., Dworkin M. H. (2015), Energy justice: Conceptual insights and practical applications, “Applied Energy”, vol. 142.
Sovacool B. K., Mukherjee I. (2011), Conceptualizing and measuring energy security: A synthesized approach, “Energy”, vol. 36, issue 8.
Stirling A. (2010) Multicriteria diversity analysis: a novel heuristic framework for appraising energy portfolios, “Energy Policy”, vol. 38, issue 4.
Stivers W, (1981), International Politics and Iraqi Oil, 1918–1928: A Study in Anglo-American Diplomacy, “Business History Review”, vol. 55, issue 4.
Stivers W. (1982), Supremacy and Oil: Iraq, Turkey, and the Anglo-American World Order, 1918–1930, Cornell University Press, London.
Sykes P. (1921), South Persia and the Great War, “The Geographical Journal”, vol. 58, no. 2.
Sykulski L. (2014), Geopolityka, WNG, Częstochowa.
Szabo F. A. J. (2013), The Seven Years’ War in Europe 1756–1763, Routledge, New York.
Söderbergh B., Jakobsson K., Aleklett K. (2010), European energy security: An analysis of future Russian natural gas production and exports, “Energy Policy”, vol. 38, issue 12.
Vatansever A. (2017), Is Russia building too many pipelines? Explaining Russia’s oil and gas export strategy, “Energy Policy”, vol. 108.
Venn F. (1986), Oil Diplomacy in the Twentieth Century, Macmillan, New York.
Vivoda V. (2010), Evaluating energy security in the Asia-Pacific region: A novel methodological approach, “Energy Policy”, vol. 38, issue 9.
Wasilewski A. (2004), Gaz ziemny w polityce zagranicznej Rosji, “Sprawy Międzynarodowe”, no. 1.
Wegmarshaus G.-R. (2013), Od stylu myślowego do paradygmatu, in: Od faktu naukowego do produkcji wiedzy: Ludwik Fleck i jego znaczenie dla nauki i praktyki badawczej, eds. B. Chołuj, J. C. Joerden, UW, Warszawa.
Woleński J. (1975), Spór o status metodologiczny nauki o polityce, in: Metodologiczne i teoretyczne problemy nauk politycznych, ed. K. Opałek, PWN, Warszawa.
Woleński J. (1981), Dyscyplina naukowa a teoria naukowa, “Zagadnienia Naukoznawstwa”, no. 1–2.
Woleński J. (2009), Dwa pojęcia nauki: metodologiczne i socjologiczne, “Prace Komisji Historii Nauki PAU”, vol. 9.
Zha D. (2016), Energy security, in: An Introduction to Non-Traditional Security Studies, ed. M. Caballero-Anthony, Sage, London.
Zischka A. (1934), Der Kampf um die Weltmacht Öl, Goldmann, Leipzig.
Zischka A. (1936), Wissenschaft bricht Monopole. Der Forscherkampf um neue Rohstoffe und neuen Lebensraum, Goldmann, Leipzig.
Zischka A. (1936), Ölkrieg – Wandlung der Weltmacht Öl, Goldmann, Leipzig.
Licencja