Uroczystości Milenium Chrztu Polski jako przejaw „kościelnej polityki pamięci”
PDF (English)

Jak cytować

Stachowiak, P. (2014). Uroczystości Milenium Chrztu Polski jako przejaw „kościelnej polityki pamięci”. Środkowoeuropejskie Studia Polityczne, (3), 129–144. https://doi.org/10.14746/ssp.2014.3.7

Abstrakt

Kościół katolicki jest w dzisiejszej Polsce jednym z ważniejszych podmiotów polityki pamięci. Jest ona definiowana jako działania na rzecz ukształtowania pamięci zbiorowej społeczeństwa poprzez ustanowienie dominującego tonu w publicznym dyskursie o przeszłości. Zdobycie uprzywilejowanej pozycji w walce o kształt tej pamięci stało się przejawem nie tylko ambicji rozmaitych instytucji i środowisk, ale również wyrazem realistycznego przeświadczenia, które każe w przeszłości, a raczej w jej ocenie i interpretacji, szukać drogi do legitymizacji swej aktualnej roli publicznej. Kształtowanie pożądanego obrazu przeszłości związane jest z realizacją wielu celów instytucjonalnego Kościoła. Są wśród nich: dążenie do zachowania istotnego miejsca w życiu publicznym i pozostanie liczącym się uczestnikiem publicznej debaty. Dlatego obok pozostałych uczestników życia publicznego wypracował on własną wersję „polityki pamięci” i stara się poprzez nią wpłynąć na kształt pamięci zbiorowej Polaków. Była ona uprawiana przez Kościół już w okresie PRL a momentem, w którym można było obserwować szczególny zbieg jej wątków były obchody Milenium chrztu Polski w 1966 r. Artykuł jest próbą odtworzenia kościelnej wizji tysiąclecia, zarysowania głównych wątków, które pojawiają się w milenijnych dokumentach i wystąpieniach hierarchów oraz rekonstrukcji ówczesnego kościelnego programu prezentowania przeszłości, i celów, jakie miały być za jego pośrednictwem realizowane. Autor podkreśla, iż główny cel “kościelnej polityki pamięci” okresu milenijnego miał raczej charakter defensywny i był reakcją na świadomą oraz zaplanowaną politykę wypierania Kościoła ze sfery publicznej, bronił on w ten sposób swej roli, jako instytucji kształtującej tożsamość narodową i system wartości Polaków. Milenijna strategia Kościoła była też próbą utrzymania realnej pozycji Kościoła dzięki wzmocnieniu tradycyjnej formy polskiej religijności: ludowej, masowej, odwołującej się do utożsamienia polskości i katolicyzmu. Wobec takich celów przeszłość stała się przedmiotem instrumentalizacji przez obie strony ówczesnego ideowo-politycznego sporu, kościelną i państwową. Czyniono tak poprzez odpowiednią ekspozycję różnych wydarzeń z przeszłości, niekiedy zaś przez nadawanie im odmiennych interpretacji. Kościół był w tym sporze stroną dysponującą większą wiarygodnością, aniżeli władze komunistyczne, które dopiero w latach sześćdziesiątych uczyniły pozytywne odwołania do tysiącletniej tradycji polskiej państwowości częścią swej strategii legitymizacyjnej.
https://doi.org/10.14746/ssp.2014.3.7
PDF (English)

Bibliografia

Bartnik C. (1999), Teologia narodu, Wydawnictwo Standruk, Częstochowa.

Cichocki M. (2005), Władza i pamięć. O politycznej funkcji historii, Ośrodek Myśli Politycznej, Kraków.

Iwan R. (2002), Polska chce żyć. Kardynała Stefana Wyszyńskiego wizja wspólnoty narodowo-państwowej, Oficyna Wydawnicza Kucharski, Augsburg–Toruń.

Kula M. (2008), Elementy wystroju kościołów katolickich jako wyraz i zarazem instrument potocznego spojrzenia na historię, in: Pamięć i polityka historyczna, eds. S. M. Nowinowski, J. Pomorski, R. Stobiecki, Instytut Pamięci Narodowej, Łódź.

Listy Pasterskie Episkopatu Polski 1945–2000, vol. I, II, (2003), eds. P. Libera, A. Rybicki, S. £ącki, Michalineum, Warszawa. Metody pracy operacyjnej aparatu bezpieczeństwa wobec kościołów i związków wyznaniowych 1945–1989, (2004), Instytut Pamięci Narodowej, Warszawa.

Nijakowski L. M. (2008), Polska polityka pamięci. Esej socjologiczny, Wydawnictwo Akademickie i Profesjonalne, Warszawa.

Pamięć i odpowiedzialność (2005), eds. R. Kostro, T. Merta, Ośrodek Myśli Politycznej, Kraków.

Pattaro G. (1987), Pojmowanie czasu w chrześcijaństwie, in: Czas w kulturze, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa.

Polityka historyczna. Historycy – politycy – prasa (2004), Muzeum Powstania Warszawskiego, Warszawa.

Raina P. (1995), Kościół w PRL. Dokumenty 1960–1974, vol. 2, Wydawnictwo W Drodze, Poznań.

Raina P. (1991), Te Deum Narodu polskiego. Obchody tysiąclecia Chrztu Polski w świetle dokumentów kościelnych, Warmińskie Wydawnictwo Diecezjalne, Olsztyn.

Smith A. D. (2007), Nacjonalizm. Teoria, historia, ideologia, Wydawnictwo Sic!, Warszawa.

Wyszyński S. (2001), Zapiski milenijne. Wybór z dziennika “Pro memoria” z lat 1965–1967, Soli Deo, Warszawa.

Wytyczne obchodów Tysiąclecia Państwa Polskiego (2002), in: Millennium polskie. Walka o rząd dusz, ed. C. Wilanowski, Instytut Wydawniczy Pax, Warszawa.

Zaremba M. (2005), Komunizm, legitymizacja, nacjonalizm. Nacjonalistyczna legitymizacja władzy komunistycznej w Polsce, Wydawnictwo TRIO, Warszawa.