Słowa kluczowe
narodowy socjalizm
III Rzesza
narodowy radykalizm
Jak cytować
Abstrakt
Problem relacji między polskim nacjonalizmem a faszyzmem i narodowym socjalizmem jest tematem licznych publikacji, szczególnie w polskiej literaturze naukowej. Występuje w tej kwestii zjawisko swoistej asymetrii. Zarówno w okresie międzywojennym, jak również współcześnie, jest to przedmiot refleksji raczej po stronie polskiej niż niemieckiej. Autor tekstu poszukuje odpowiedzi na pytanie o przyczyny tej asymetrii. Niemieckie zainteresowanie polskim nacjonalizmem było w latach trzydziestych niewielkie. Więcej miejsca i uwagi poświęcały mu jedynie czasopisma i wydawnictwa zajmujące się szczególnie problematyką wschodnioeuropejską. Niemal całkowicie pomijały oficjalne źródła NSDAP. Refleksja nad kształtem i ewolucją obozu narodowego w Polsce skupiona była na kilku zaledwie motywach i była domeną kilku autorów, których nazwiska przewijają się przez łamy rozmaitych czasopism. Hipotetycznym wytłumaczeniem tego zjawiska może być zauważenie w Niemczech podstawowych sprzeczności, jakie dzieliły ówcześnie polską i niemiecką formę nacjonalizmu: kwestii braku w Polsce biologiczno-rasowego wymiaru ideologii narodowej oraz jej silnego powiązania z katolicyzmem. Praktyczna nieobecność polskiego ruchu narodowego w niemieckiej refleksji lat trzydziestych mogła być zapewne spowodowana również doktrynalnymi, rasistowskimi założeniami narodowego socjalizmu.
Bibliografia
Dunin Wąsowicz K. (1948), Die polnische Nationaldemokratie. Recenzja, „Przegląd Historyczny”, no. 37.
Das junge Polen (1934/5), “Osteuropa”, R. 10.
Der neue Polenspiegel. Selbstbezeugnisse polnischen Eroberungswillens (1930), Berlin.
Der Judendietrich der Endeken (1936), “Ostland”, R. 17, no. 7.
“Der Weltkampf” (1938), R. 15, z. 1.
Fuchs W. (1930), Der neue Polenspiegel. Selbstzeugnisse polnischene Eroberungswillens, Deutsche Ostmarkenverein, Berlin.
Grott O. (2010), Polski ruch narodowosocjalistyczny w latach 30. XX wieku, in: Acta Universitatis Wratislaviensis, Studia nad Faszyzmem i Zbrodniami Hitlerowskimi, XXXII, Wrocław.
Hartmann H. (1934), Slawen, Romanen, Germanen als Gestalter europaeischen Schicksals, “Zeitschrift fuer Politik”, R. 22.
Hecker H. (1974), Die Tat und ihr Osteuropabild 1909–1939, Wissenschaft und Politik, Koeln.
Hoetsch O. (1934), Osteuropa und Deutscher Osten, Ost-Europa-Verlag, Berlin.
Kawalec K. (1989), Narodowa Demokracja wobec faszyzmu 1922–1939, PIW, Warsaw.
Kostkiewicz J. (2020), Polski nurt krytyki nazizmu przed rokiem 1939. Aspekty ideologiczne i pedagogiczne, Arcana, Kraków.
Koziełło T. (2005), Trzecia Rzesza Niemiecka w poglądach Narodowej Demokracji, „Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska. Sectio K, Politologia” 12.
Kotowski A. S. (2006), Narodowa demokracja wobec nazizmu i Trzeciej Rzeszy, Wydawnictwo Adam Marszałek, Toruń.
Laeuen H. (1938/9), Roman Dmowski, “Jomsborg”, R. 2.
Lipski J. J. (2015), Idea Katolickiego Państwa Narodu Polskiego. Zarys ideologii ONR Falanga, Wydawnictwo Krytyki Politycznej, Warsaw.
Macała J. (2000), Między akceptacją a odrzuceniem faszystowskich wzorów. Z dyskusji wokół totalizmu katolickiego w polskiej prasie politycznej przed 1939 r., “Studia nad Faszyzmem i Zbrodniami Hitlerowskimi”, vol. XXIII, Wrocław.
Maciejewski M. (2011), Najwcześniejsze polskie interpretacje nazizmu (1922–1924), Acta Universitatis Wratislavensis, in: Studia nad Faszyzmem i Zbrodniami Hitlerowskimi, vol. XXXIII, Wrocław.
Maciejewski M. (2014), Stosunek Adolfa Hitlera do spraw polskich od zarania nazizmu do jego upadku, “Studia nad Autorytaryzmem i Totalitaryzmem” 2014, no. 2.
Marszał M. (2001), Włoski faszyzm i niemiecki narodowy socjalizm w poglądach ideologów Narodowej Demokracji 1926–1939, Wydawnictwo Kolonia Limited, Wrocław.
Maschke E. (1933/4), Krise der polnischen Jugend, “Die Tat”, R. 25.
Maschke E. (1934/5), Roman Dmowski, “Osteuropa”, R. 10.
Maschke E (1938/9), Roman Dmowski 1864–1939, “Osteuropa”, R. 14.
Musielak M. (1997), Nazizm w interpretacjach polskiej myśli politycznej okresu międzywojennego, Wydawnictwo Poznańskie, Poznań.
„Nation und Staat. Deutsche Zeitschrift für das europäische Nationalitätenproblem”, (1941/42), R. 13.
Oertzen von F. W. (1933), Der Nachbar im Osten, “Zeitschrift fuer Politik”, R. 23.
Oertzen von F. W. (1933/4), Die polnische Gefahr, “Die Tat”, R. 25.
Oertzen von F. W. (1939), Dmowski, “Volk und Reich’, R. 15.
“Osteuropaeische Lageberichte” (1935), no. 11.
“Osteuropaeische Lageberichte” (1936), no. 19.
“Ostland” (1932), R. 13, no. 17. DOI: https://doi.org/10.2307/315174
“Ostland” (1934), R. 15, no. 16. DOI: https://doi.org/10.1111/j.1651-2227.1934.tb04487.x
“Ostland” (1935), R. 16, no. 16. DOI: https://doi.org/10.3109/00016923509176437
Puttkamer von E. (1944), Die polnische Nationaldemokratie, Institut für Deutsche Ostarbeit, Krakau.
Recke W. (1927), Die polnische Frage als Problem der europaeischen Politik, G.Stilke Verlag, Berlin.
Rudnicki S. (1985), Obóz Narodowo Radykalny. Geneza i działalność, Czytelnik, Warsaw.
Schmidt A. (1932), Polen und Ostpreussen, “Zeitschrift fuer Politik”, R. 22., DOI: https://doi.org/10.1515/9783111478890
Sillinger E. (1933/4), Um Polens innere Ordnung, “Die Tat”. R. 25.
Szołdra K. (2019), Prasa endecka wobec przejęcia władzy w Niemczech przez Adolfa Hitlera a kwestia bezpieczeństwa w Europie, „Bezpieczeństwo. Teoria i praktyka”, no. 1.
Tomasiewicz J. (2019), W kierunku nacjokracji. Tendencje autorytarne, totalistyczne i profaszystowskie w polskiej myśli politycznej (1933–1939), Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice.
“Volk und Reich” (1936), R. 12.
“Volk und Reich” (1939), R. 15. DOI: https://doi.org/10.1007/978-3-662-11510-7_4
Wapiński R. (1981), Narodowa Demokracja 1893–1939. Ze studiów nad dziejami myśli nacjonalistycznej, Ossolineum, Wrocław.
Wapiński R. (1988), Roman Dmowski, Wydawnictwo Lubelskie, Lublin.
Weingaertner A. (1979), Nation und Staat. Eine Monographie, Newacademic Press, Wien.
“Zeitschrift fuer Geopolitik” (1934), R. 11.
Licencja
Prawa autorskie (c) 2024 Paweł Stachowiak
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Na tych samych warunkach 4.0 Miedzynarodowe.
Teksty opublikowane na łamach czasopisma "Środkowoeuropejskie Studia Polityczne" i udostępniane w formacie PDF objęte są licencją CC BY 4.0 (Creative Commons - Uznanie autorstwa). Kopiowanie i rozpowszechnianie dozwolone jest pod warunkiem uznania autorstwa.