Słowa kluczowe
nowelistyka
Wasyl Tkaczuk
księżyca i gwiazd
słońca
wizerunki nieba
Pokucie
Huculszczyzna
przestrzeń niebieska
Jak cytować
Abstrakt
Obrazy nieba i ciał niebieskich – słońca, księżyca, gwiazd – odgrywają w twórczości mało zbadanego ukraińskiego nowelisty lat 30. XX w. Wasyla Tkaczuka istotną rolę i są efektem wykorzystania przez pisarza zarówno pierwiastków ludowo-poetyckich, jak i tych indywidualnych, autorskich. Przede wszystkim, wizerunki nieba, słońca, księżyca i gwiazd w krótkiej prozie Tkaczuka stanowią nieodłączny element krajobrazu Huculszczyzny i Pokucia, funkcjonują jako komponenty huculskiego dyskursu krajobrazowego, ale też jako część bezkresnej przestrzeni kosmicznej. Nowelista jawi się tu jako mistrz kreślenia malowniczych krajobrazów Huculszczyzny i Pokucia, gdzie się urodził i wychował. Ponadto przestrzeń niebieska w utworach Tkaczuka jest nieodłącznym pierwiastkiem życia karpackich górali, jej elementy towarzyszą bohaterom w codziennych radościach i smutkach, a zatem stanowią integralną część ich egzystencji i wierzeń. Obrazy nieba i ciał niebieskich są wreszcie czynnikiem fabułotwórczym, a więc ważnym elementem konstrukcji poszczególnych utworów. Tradycyjnie dla tego nowelisty na szczególną uwagę zasługują niezwykle oryginalne, spersonifikowane obrazy, zantropomorfizowane porównania i autorskie metafory, w skład których wchodzą analizowane wizerunki nieba, słońca, księżyca i gwiazd. Poszczególne wizerunki przestrzeni niebieskiej w utworach Tkaczuka wpisują się, obok analizowanych wcześniej obrazów (konceptów) „cziczki”, „wiatru” i „burzy”, w niezwykle oryginalną tradycję dyskursu nowelistycznego słusznie określanego jeszcze przez współczesnych Tkaczukowi krytyków mianem poezji w prozie. Są również składnikami konceptualnego modelu świata nowelisty, współtworzą bliską mu filozofię przyrody, potwierdzają jego głęboki szacunek, przywiązanie i niekłamaną miłość do Huculszczyzny, Pokucia i ojczystej Ukrainy.
Bibliografia
Войтович В., Міфи та легенди давньої України, вид. 2-ге, доповн., Тернопіль: Навчальна книга – Богдан, 2013.
Войтович В., Українська міфологія, вид. 2-ге, стереотип, Київ: Либідь, 2002.
Горнятко-Шумилович А., Буря Василя Ткачука (Про забуту новелу „Загубленого таланту”), [в:] „Studia Ukrainica Posnaniensia”, 2018, № 6, с. 197–205.
Горнятко-Шумилович А., Натурфілософія як феномен художнього світу Василя Ткачука, [в:] IX Міжнародний конгрес україністів. Літературознавство. Збірник наукових статей (До 100-річчя Національної академії наук України), гол. ред. С. Пирожков, А. Загородній, Г. Скрипник, НАН України; ІМФЕ ім. М.Т. Рильського, Київ: Видавництво ІМФЕ, 2018, с. 21–36.
Горнятко-Шумилович А., „Не казися, вітре…, гуляй собі, небоже, …” (концепт „вітер” у „малій прозі” Василя Ткачука), [в:] „Roczniki Humanistyczne”, т. LXVII, з. 7, 2019, c. 169–179.
Горнятко-Шумилович А., „Не я тут господар, а природа”. Екоцентричне прочитання творчої спадщини Василя Ткачука, [в:] „Poznańskie Studia Slawistyczne”, № 22, c. 181–194. Горнятко-Шумилович А., Символ чічки в новелістиці Василя Ткачука, [в:] „Studia Ukrainica
Posnaniensia”, 2019, № 7, с. 165–173. DOI: https://doi.org/10.14746/sup.2019.7.18
Єщенко Т., Семантико-стилістичні типи метафор: теоретичний аспект, [в:] „Донецький вісник Наукового товариства ім. Шевченка. Мова”, 2010, т. 18, c. 224–239.
Іларіон, митрополит (Огієнко І.), Дохристиянські вірування українського народу. Історично-релігійна монографія, Київ: Обереги, 1992.
Ковалевська Т., Стилістичний потенціал космічних назв в українській поезії ХІХ–ХХ століть, автореф. дис. … канд. філол. наук. Дніпропетровськ, 1994.
Корівчак Л., Художня трансформація образу сонця в українській ліриці к. ХІХ – п. ХХ століття, [в:] „Наукові праці Чорноморського державного університету імені Петра Могили комплексу «Києво-Могилянська академія». Серія: Філологія. Літературознавство”, 2017, т. 295, № 283, с. 56–59.
Мох М. (Араміс), Рецензія на „Сині чічки” Василя Ткачука, [в:] „Нова Зоря”, 1936, № 21, 31 травня.
Прокопович Л., Луца М., Мовно-естетична репрезентація назв небесних світил сонце, місяць, зорі в сучасному поетичному дискурсі, [в:] „Молодий вчений”, 2017, № 43, с. 216–220.
Сирота Т., Сонце як образ-маніфест української літератури 1920-30-х років, [в:] „Парадигма”, 2004, вип. 2, с. 286–296.
Ставицька Л., Лесине зоряне небо, [в:] „Культура слова”, 1991, вип. 40, с. 10–14.
Ткачук В., Сині чічки: новели, передмова Х. Синітович, Івано-Франківськ: Лілея-НВ, 2013. Федотова Т., Міфологеми вогню та сонця в українській літературі: інтерпретаційні моделі, автореф. …канд. філол. Наук, Київ, 2006.
Цепкало Т., Міфологема місяця у творчості М. Йогансена та К. Гамсуна, [в:] „Філологічні науки”, 2016, вип. 24, с. 51–58.
Цепкало Т., Міфологічна символіка образу місяця в поезіях Христі Алчевської та Грицька Чупринки, [в:] „Наукові праці Чорноморського державного університету імені Петра Могили комплексу «Києво-Могилянська академія». Серія: Філологія. Літературознавство”, 2016, т. 276, вип. 264, с. 116–120.
Цепкало Т., Міфо-фольклорна своєрідність архетипного образу місяця в поезіх А. Малишка та В. Симоненка, [в:] „Література та культура Полісся. Серія: Філологічні науки”, 2014, вип. 77, № 3, с. 74–80.
Цепкало Т., Символіка образу місяця в поезії неокласиків, [в:] Україна в етнокультурному вимірі століть. До 175-річчя з дня народження видатного українського етнографа Павла Чубинського, за ред. П. Чернеги, Київ: Національний педагогічний університет ім. М.П. Драгоманова, 2014, c. 378–385.
Шленьова М., Мовні образи небесного простору в поезії В. Голобородька, [в:] „Наукові записки Національного університету «Острозька академія»”, 2014, вип. 44, с. 354–356.
Шуляк С., Поетика образу неба в мовотворчості Євгена Гуцала, [в:] Електронний ресурс: https://dspace.udpu.edu.ua/bitstream/6789/1649/1/Poetuka_obrazy_neba.pdf.
Horniatko-Szumiłowicz A., „Skromne obrazki wiejskie” Wasyla Tkaczuka (szkic do portretu pisarza zapomnianego), [w:] „Studia et Documenta Slavica”, 2017, nr 1, s. 9–21.
Voitovych V., Mify ta lehendy davnoi Ukrainy [Myth and legends of ancient Ukraine], vyd. 2-he, dopovn., Ternopil: Navchalna knyha – Bohdan, 2013.
Voitovych V., Ukrainska mifolohiia [Ukrainian mythology], vyd. 2-he, stereotyp, Kyiv: Lybid, 2002.
Horniatko-Shumylovych A., Buria Vasylia Tkachuka (Pro zabutu novelu „Zahublenoho talantu”) [“Storm” by Vasyl Tkachuk (About the forgotten short story of “Lost Talent”], [v:] „Studia Ukrainica Posnaniensia”, 2018, no. 6, s. 197–205. DOI: https://doi.org/10.14746/sup.2018.6.24
Horniatko-Shumylovych A., Naturfilosofiia yak fenomen khudozhnoho svitu Vasylia Tkachuka [Natural philosophy as a phenomenon of Vasyl Tkachuk’s artistic world], [v:] IX Mizhnarodnyi konhres ukrainistiv. Literaturoznavstvo. Zbirnyk naukovykh statei (Do 100-richchia Natsionalnoi akademii nauk Ukrainy), hol. red. S. Pyrozhkov, A. Zahorodnii, H. Skrypnyk, NAN Ukrainy; IMFE im. M.T. Rylskoho, Kyiv: Vydavnytstvo IMFE, 2018, s. 21–36.
Horniatko-Shumylovych A., „Ne kazysia, vitre…, huliai sobi, nebozhe, …” (kontsept „viter” u „malii prozi” Vasylia Tkachuka) [“Don’t rampage, wind…, go for a walk, poor man, …” (the concept of ‘wind’ in ‘small prose’ by Vasyl Tkachuk], [v:] „Roczniki Humanistyczne”, t. LXVII, z. 7, 2019, s. 169–179. DOI: https://doi.org/10.18290/rh.2019.67.7-11
Horniatko-Shumylovych A., „Ne ya tut hospodar, a pryroda”. Ekotsentrychne prochytannia tvorchoi spadshchyny Vasylia Tkachuka [“I am not the master here, but nature”. An ecocentic reading of Vasyl Tkachuk’s creative heritage], [v:] „Poznańskie Studia Slawistyczne”, 2022, no. 22, s. 181–194.
Horniatko-Shumylovych A., Symvol chichky v novelistytsi Vasylia Tkachuka [Sylbol of ‘chichka’ in Vasyl Tkachuk’s short stories], [v:] „Studia Ukrainica Posnaniensia”, 2019, no. 7, s. 165–173. Yeshchenko T., Semantyko-stylistychni typy metafor: teoretychnyi aspekt [Semantic and stylistic types of metaphors: theoretical aspect], [v:] „Donetskyi visnyk Naukovoho tovarystva im. Shevchenka. Mova”, 2010, t. 18, s. 224–239.
Ilarion, mytropolyt (Ohiienko I.), Dokhrystyianski viruvannia ukrainskoho narodu. Istorychnorelihiina monohrafiia [Pre-Christian beliefs of the Ukrainian people. Historical and religious monograph], Kyiv: Oberehy, 1992.
Kovalevska T.Iu., Stylistychnyi potentsial kosmichnykh nazv v ukrainskii poezii XIX–XX stolit’ [The stylistic potential of cosmic names in Ukrainian poetry of the 19th and 20th centuries]: avtoref. dys. … kand. filol. nauk. Dnipropetrovsk, 1994.
Korivchak L., Khudozhnia transformatsiia obrazu sontsia v ukrainskii lirytsi k. XX – p. XXI stolittia [Artictic tranformation og the image of the sun in Ukrainian lyric poetry of the 19th and early 20th centuries], [v:] „Naukovi pratsi Chornomorskoho derzhavnoho universytetu imeni Petra Mohyly kompleksu «Kyievo-Mohylianska akademiia». Seriia: Filolohiia. Literaturoznavstvo”, 2017, t. 295, no. 283, s. 56–59.
Mokh M. (Aramis), Retsenziia na „Syni chichky” Vasylia Tkachuka [Review of “Blue Flowers” by Vasyl Tkachuk], [v:] „Nova Zoria”, 1936, no. 21, 31 travnia.
Prokopovych L.S., Lutsa M.V., Movno-estetychna reprezentatsiia nazv nebesnykh svityl sontse, misiats, zori v suchasnomu poetychnomu dyskursi [Linguistic and aesthetic representation of the names of the heavenly bodies: sun, moon, stars in the poetic discourse], [v:] „Molodyi vchenyi”, 2017, no. 43, s. 216–220.
Syrota T., Sontse yak obraz-manifest ukrainskoi literatury 1920-30-kh rokiv [The sun as an image- manifesto of Ukrainian literature of the 1920s-30s], [v:] „Paradyhma”, 2004, vyp. 2, 2004, s. 286–296.
Stavytska L., Lesyne zoriane nebo [Lesia’s starry sky], [v:] „Kultura slova”, 1991, vyp. 40, s. 10–14. Tkachuk V., Syni chichky. Novely [Blue Flowers: short stories], pered. Kh. Synitovych, Ivano-Frankivsk: Lileia-NV, 2013.
Fedotova T., Mifolohemy vohniu ta sontsia v ukrainskii literaturi: interpretatsiini modeli [Mythology of fire and the sun in Ukrainian literature: interpretative models], avtoref. … kand. filol. nauk, Kyiv, 2006.
Tsepkalo T., Mifolohema misiatsia u tvorchosti M. Yohansena ta K. Hamsuna [Mythology of the month in the work of M. Johansen and K. Hamsun], [v:] „Filolohichni nauky”, 2016, vyp. 24, s. 51–58.
Tsepkalo T., Mifolohichna symvolika obrazu misiatsia v poeziiakh Khrysti Alchevskoi ta Hrytska Chuprynky [Mythological symbolism of the image of the moon in the Khrystia Alchevska’s and Hrytsko Chuprynka’s poems], [v:] „Naukovi pratsi Chornomorskoho derzhavnoho universytetu imeni Petra Mohyly kompleksu «Kyievo-Mohylianska akademiia». Seriia: Filolohiia. Literaturoznavstvo”, 2016, t. 276, vyp. 264, s. 116–120.
Tsepkalo T., Mifo-folklorna svoieridnist arkhetypnoho obrazu misiatsia v poezikh A. Malyshka ta V. Symonenka [The mythological and folkloric originality of the archetypal image of the moon in the poetry of A. Malyshko and V. Symonenko], [v:] „Literatura ta kultura Polissia. Seriia: Filolohichni nauky”, 2014, vyp. 77, no. 3, s. 74–80.
Tsepkalo T., Symvolika obrazu misiatsia v poezii neoklasykiv [Symbols of the image of the moon in ‘neoclassicist’s’ poetry], [v:] „Ukraina v etnokulturnomu vymiri stolit. Do 175-richchia z dnia narodzhennia vydatnoho ukrainskoho etnohrafa Pavla Chubynskoho”, za red. P.M. Chernehy, Kyiv: Natsionalnyi pedahohichnyi universytet im. M.P. Drahomanova, 2014, c. 378–385.
Shlenova M., Movni obrazy nebesnoho prostoru v poezii V. Holoborodka [The linguistic images of the sky space in V. Holoborodko’s poetry], [v:] „Naukovi zapysky Natsionalnoho universytetu «Ostrozka akademiia»”, 2014, vyp. 44, s. 354–356.
Shuliak S., Poetyka obrazu neba v movotvorchosti Yevhena Hutsala [Poetics og the image og the sky in Yevhen Hutsalo’s linguage creation], [v:] Elektronnyi resurs: https://dspace.udpu.edu. ua/bitstream/6789/1649/1/Poetuka_obrazy_neba.pdf.
Horniatko-Szumiłowicz A., „Skromne obrazki wiejskie” Wasyla Tkaczuka (szkic do portretu pisarza zapomnianego) [“Modest rural images” of Vasyl Tkachuk (sketches for a portrait of a forgotten writer)], [w:] „Studia et Documenta Slavica”, 2017, nr 1, s. 9–21.
Licencja
Prawa autorskie (c) 2023 Anna Horniatko-Szumiłowicz
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe.
- Autor oświadcza, że przysługują mu osobiste i majątkowe prawa autorskie do Utworu oraz że nie są one ograniczone w zakresie objętym niniejszą Umową, oraz że utwór jest dziełem oryginalnym i nie narusza majątkowych lub osobistych praw autorskich innych osób.
- Autor udziela Uniwersytetowi im. Adama Mickiewicza w Poznaniu niewyłącznej i nieodpłatnej licencji na korzystanie z Utworu bez ograniczeń terytorialnych i przez czas nieokreślony na następujących polach eksploatacji:
2.1. wytwarzanie określoną techniką egzemplarzy Utworu, w tym techniką drukarską, reprograficzną, zapisu magnetycznego oraz techniką cyfrową;
2.2. wprowadzanie do obrotu, użyczenie lub najem oryginału albo egzemplarzy Utworu;
2.3. publiczne wykonanie, wystawienie, wyświetlenie, odtworzenie oraz nadawanie i reemitowanie, a także publiczne udostępnianie Utworu w taki sposób, aby każdy mógł mieć do niego dostęp w miejscu i w czasie przez siebie wybranym;
2.4. włączenie Utworu w skład utworu zbiorowego;
2.5. wprowadzanie Utworu w postacie elektronicznej na platformy elektroniczne lub inne wprowadzanie Utworu w postaci elektronicznej do Internetu, Intranetu, Extranetu lub innej sieci;
2.6. rozpowszechnianie Utworu w postaci elektronicznej w Internecie, Intranecie, Extranetu lub innej sieci, w pracy zbiorowej jak również samodzielnie;
2.7. udostępnianie Utworu w wersji elektronicznej w taki sposób, by każdy mógł mieć do niego dostęp w miejscu i w czasie przez siebie wybranym, w szczególności za pośrednictwem Internetu, Intranetu, Extranetu lin innej sieci;
2.8. udostępnianie Utworu zgodnie z wzorcem licencji Attribution-NonCommercial-ShareAlike 4.0 International (CC BY-NC-SA 4.0) lub innej wersji językowej tej licencji lub którejkolwiek późniejszej wersji tej licencji, opublikowanej przez organizację Creative Commons. - Autor zezwala Uniwersytetowi im. Adama Mickiewicza w Poznaniu na:
3.1. nieodpłatne korzystanie i rozporządzanie prawami do opracowań Utworu i tymi opracowaniami.
3.2. wysyłanie metadanych Utworu oraz Utworu do komercyjnych i niekomercyjnych baz danych indeksujących czasopisma. - Autor upoważnia i zobowiązuje Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu do udzielania osobom trzecim dalszych licencji (sublicencji) do Utworu oraz do innych materiałów, w tym utworów zależnych lub opracowań zawierających lub powstałych w oparciu o Utwór, przy czym postanowienia takich sublicencji będą tożsame z wzorcem licencji Attribution-NonCommercial-ShareAlike 4.0 International (CC BY-NC-SA 4.0) lub innej wersji językowej tej licencji lub którejkolwiek późniejszej wersji tej licencji, opublikowanej przez organizację Creative Commons Tym samym uprawnia wszystkich zainteresowanych do korzystania z utworu wyłącznie w celach niekomercyjnych pod następującymi warunkami:
4.1. uznanie autorstwa czyli obowiązek podania wraz z rozpowszechnionym utworem informacji, o autorstwie tytule, źródle (odnośniki do oryginalnego utworu, doi) oraz samej licencji;
4.2. na tych samych warunkach, wolno rozpowszechniać utwory zależne jedynie na licencji identycznej to tej, na jakiej udostępniono utwór oryginalny. - Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu jest zobowiązany do:
5.1. udostępniania Utworu w taki sposób, aby każdy mógł mieć do niego dostęp w miejscu i w czasie przez siebie wybranym bez ograniczeń technicznych;
5.2. poprawnego informowania osób, którym Utwór będzie udostępniany o udzielonych im sublicencjach w sposób umożliwiający odbiorcom zapoznanie się z nimi.
Pozostałe postanowienia
- Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu zachowuje prawo do czasopisma jako całości (układ, forma graficzna, tytuł, projekt okładki, logo itp.).