Słowa kluczowe
leksykon
nominacja wtórna
neosemantyzm
ewaluatywność
ewaluatywne środki językowe
świadomość językowa
Jak cytować
Abstrakt
Artykuł poświęcony jest systematycznej analizie nominacji wtórnej we współczesnym języku ukraińskim. Jest to wynik kreatywnego myślenia językowego, rodzaj ludzkiej interpretacji otaczającej rzeczywistości. Mechanizm orientacji wartościującej w mentalności językowej społeczności jest prześledzony na przykładzie negatywnie oceniających nominacji wtórnych. Udowodniono, że użycie wtórnych jednostek oceniających staje się normą stylistyczną wszystkich odmian gatunkowych. Autor bada kompatybilność słów, która jest niezwykle ważna dla zrozumienia znaczenia, ponieważ analiza kontekstu zawsze uświadamia sobie indywidualne cechy semantyczne słowa. Funkcjonowanie syntagmatycznie określonych nominacji wtórnych we współczesnym języku ukraińskim wynika z chęci mówców do dywersyfikacji i wyrażania swoich myśli. Stwierdza się, że mówca używa emocjonalnie zabarwionego słowa w znaczeniu drugorzędnym do konceptualizacji neutralnych zjawisk, wydarzeń lub zwykłych sytuacji w celu stworzenia zwiększonego stopnia ekspresji do opisania zdarzenia. Objętość pejoratywnych ocen w umyśle rodzimego użytkownika języka znacznie przewyższa objętość ocen rekompensacyjnych i jest to oczywiste. W końcu to, co nie mieści się w ramach ogólnie przyjętych – bezwzględność, zdrada, ograniczenie, prymitywizm, niezdolność do krytycznego myślenia – tworzy matrycę wtórnych nominacji ewaluatywnych.
Bibliografia
Великий тлумачний словник сучасної української мови, уклад. і голов. ред. В. Бусел, 3-є вид., Київ–Ірпінь: ВТФ „Перун”, 2004.
Ворф Б.Л., Отношение норм поведения и мышления к языку, [в:] „Новое в лингвистике”, 1960, вып. 1, с. 135–168.
Етимологічний словник української мови, в 7 томах, гол. ред. О.С. Мельничук, т. 3, Київ: Наукова думка, 1989.
Ивин А.А., Основания логики оценок, Москва: Изд-во Московского ун-та, 1970. Карпіловська Є.А., Кислюк Л.П., Клименко Н.Ф., Критська В.І., Пуздирєва Т.К., Романюк Ю.В., Вплив суспільних змін на розвиток української мови, Київ: Ін-т укр. мови НАН України; Вид. дім Дмитра Бураго, 2017.
Коць Т.А., Оцінність як семантико-стилістична категорія публіцистичного стилю, [в:] „Українська Мова”, 2016, № 4, с. 78–87.
Лукьянова Н.А., Экспрессивная лексика разговорного употребления: (проблемы семантики), Новосибирск: Наука, 1986.
Мазурик Д., Нове в українській лексиці : словник довідник, Львів: Світ, 2002.
Нелюба А., Редько Є., Лексико-словотвірні інновації (2004). Словник, Харків: Харківське історико-філологічне товариство, 2015.
Рафєєнко В., Як мертва російська культура вбиває українців, [в:] „Критика”, 2023, № 3–4, с. 28–33.
Словник української мови, в 11 т., додатковий том: у 2-х кн., голова редколегії П.Ю. Гриценко, Київ: Видавничий дім Дмитра Бураго, 2017.
Словник української мови, в 11 томах, ред. І.К. Білодід, Київ: Наукова думка, 1970–1980.
Словник іншомовних слів, за ред. О.С. Мельничука, Київ: Головна ред. Укр. рад. енцикло-педії АН УРСР, 1974.
Ставицька Л., Український жаргон, Київ: Критика, 2005.
Столярова З.Л., Лексико-семантическое поле оценки в разговорной речи, [в:] Словарные категории, Москва: Наука, 1988, с. 161–166.
Сучасний словник іншомовних слів, укл. О.І. Скопненко, Т.В. Цимбалюк, Київ: Довіра, 2006. Сюта Г.М., Лінгвософія опозицій „свій – чужий” у текстах періоду російсько-української війни, [в:] „Українська мова”, 2023, 2 (86), с. 3–34.
Чабаненко В.А., Стилістика експресивних засобів української мови, Запоріжжя: Вид. ЗДУ, 2002.
Bartmiński J., Panasiuk J., Stereotypy językowe, [w:] J. Bartmiński, J. Panasiuk, Encyklopedia kultury polskiej XX wieku. Współczesny język polski, т. 2, Wrocław: Wiedza o Kulturze, 1993, s. 363–387.
Breal M., Essai de semantigue (Science des significations), Paris: Librairie Hachette at C., 1897.
Buttler D., Rozwój semantyczny wyrazów polskich, Warszawа: Wydawnictwo Uniwersytetu War-szawskiego, 1976.
Dokulil M., Tvořeni slov v češtine. I. Teorie odvozováni slov, Praha: ČAV, 1962.
Heller A.A., World in which humanity is home, [in:] A. Heller, A Radical Philosophi, New York: Oxford, 1984, p. 134–192.
Paul H., Principien der Sprachgeschichte, Halle: Niemeyer, 1937.
Słowotwόrstwo/Nominacja, red. nauk. I. Ohnheiser, Innsbruck: Univer. Innsbruck; Opole: Uni-wersytet Opolski, 2003.
Taran А., Corpus analysis of word semantics, [in:] „Computational Linguistics and Intelligent Systems”, 2023, vol. ІI, pp. 373–374.
Velykyi tlumachnyi slovnyk suchasnoi ukrainskoi movy [A large explanatory dictionary of the modern Ukrainian language], uklad. i holov. red. V. Busel, 3-ye vyd., Kyiv: Irpin: VTF “Perun”, 2004.
Vorf B.L., Otnoshenie norm povedeniya i myshleniya k yazyku [Relation of norms of behavior and thinking to language], [v:] „Novoe v lingvistike”, 1960, vyp. 1, s. 135–168.
Etymolohichnyi slovnyk ukrainskoi movy [Etymological dictionary of the Ukrainian language], v 7 tomakh, hol. red. O.S. Melnychuk, t. 3, Kyiv: Naukova dumka, 1989.
Yvyn A.A., Osnovanyia lohyky otsenok [Foundations of the logic of assessments], Moskva: Izd-vo Moskovskogo un-ta, 1970.
Karpilovska E.A., Kysliuk L.P., Klymenko N.F., Krytska V.I., Puzdyreva T.K., Romaniuk J.V., Vplyv suspilnykh zmin na rozvytok ukrayinskoyi movy [The influence of social changes on the development of the Ukrainian language], Kyiv: Vyd. Dim Dmytra Burahо, 2017.
Kots T.A., Otsinnist yak semantyko-stylistychna katehoriia publitsystychnoho styliu [Evaluation as a semantic-stylistic category of journalistic style], [v:] „Ukrainska Mova”, 2016, no. 4, s. 78–87. Lukyanova N.A., Ekspressivnaya leksika razgovornogo upotrebleniya: (problemyi semantiki)
[Expressive vocabulary of colloquial use: (problems of semantics)], Novosibirsk: Nauka, 1986.
Mazuryk D., Nove v ukrainskii leksytsi: slovnyk-dovidnyk [New in Ukrainian vocabulary: a reference dictionary], Lviv: Svit, 2002.
Neliuba A., Redko Ye., Leksyko-slovotvirni innovatsii (2004). Slovnyk [Lexical and word-forming innovations (2004). Dictionary], Kharkiv: Kharkivske istoryko-filolohichne tovarystvo, 2015.
Rafieienko V., Yak mertva rosiiska kultura vbyvaie ukraintsiv [How dead Russian culture is killing Ukrainians], „Krytyka”, 2023, no. 3–4, p. 28–33.
Slovnyk ukrainskoi movy [The Ukrainian Language Dictionary], v 11 tomakh, red. I.K. Bilodid, t. 11, Kyiv: Naukova dumka, 1980.
Slovnyk ukrainskoi movy [The Ukrainian Language Dictionary], v 11 t., dodatkovyi tom: u 2-kh kn., holova redkolehii P. Yu. Hrytsekno, Kyiv: Vydavnychyi dim Dmytra Buraho, 2017.
Slovnyk inshomovnykh sliv [Dictionary of foreign words], za red. O.S. Melnychuka, Kyiv: Holov, red. Ukr. rad. entsyklopedii AN URSR, 1974.
Stavytska L., Ukrainskyi zharhon [Ukrainian jargon], Kyiv: Krytyka, 2005.
Stoliarova Z.L., Leksiko-semanticheskoe pole otsenki v razgovornoy rechi [Lexico-semantic field of evaluation in colloquial speech], [v:] Slovarnyie kategorii, Moskva: Nauka, 1988, s. 161–166.
Suchasnyi slovnyk inshomovnykh sliv [Modern dictionary of foreign words], ukl. O.I. Skopnenko, T.V. Tsymbaliuk, Kyiv: Dovira, 2006.
Siuta H.M., Linhvosofiia opozytsii “svii – chuzhyi” u tekstakh periodu rosiisko-ukrainskoi viiny [The linguosophy of the opposition “Own-Foreign” in the texts of the period of Russian-Ukrainian war], [v:] „Ukrainska Mova”, 2023, no. 2 (86), s. 3–34. DOI: https://doi.org/10.15407/ukrmova2023.02.003
Chabanenko V.A., Stylistyka ekspresyvnykh zasobiv ukrainskoi movy [Stylistics of expressive means of the Ukrainian language], Zaporizhzhia: ZDU, 2002, s. 351.
Bartmiński J., Panasiuk J., Stereotypy językowe [Linguistic stereotypes], [w:] Encyklopedia kul-tury polskiej XX wieku. Współczesny język polski, t. 2, Wrocław: Wiedza o Kulturze, 1993, s. 363–387.
Breal M., Essai de semantigue (Science des significations), Paris: Librairie Hachette at C, 1897. Buttler D., Rozwój semantyczny wyrazów polskich [Semantic development of Polish words], Warszawa: Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego, 1976.
Dokulil M., Tvořeni slov v češtine [Word formation in the Czech language], I. Teorie odvozováni slov [Teorie odvozováni slov], Praha: ČAV, 1962.
Heller A.A., World in which humanity is home, [in:] A Radical Philosophi. New York: Oxford, 1984, p. 134–192.
Paul H., Principien der Sprachgeschichte [Principles of language history], Halle: Niemeyer, 1937.
Słowotwόrstwo/Nominacja [Word creation/Nomination], red. nauk. I. Ohnheiser, Innsbruck: Univer. Innsbruck; Opole: Uniwersytet Opolski, 2003.
Taran А., Corpus analysis of word semantics, [in:] Computational Linguistics and Intelligent Sy-stems, 2022, vol. ІI, 2022, pp. 373–374.
Licencja
Prawa autorskie (c) 2024 Ałła Taran
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe.
- Autor oświadcza, że przysługują mu osobiste i majątkowe prawa autorskie do Utworu oraz że nie są one ograniczone w zakresie objętym niniejszą Umową, oraz że utwór jest dziełem oryginalnym i nie narusza majątkowych lub osobistych praw autorskich innych osób.
- Autor udziela Uniwersytetowi im. Adama Mickiewicza w Poznaniu niewyłącznej i nieodpłatnej licencji na korzystanie z Utworu bez ograniczeń terytorialnych i przez czas nieokreślony na następujących polach eksploatacji:
2.1. wytwarzanie określoną techniką egzemplarzy Utworu, w tym techniką drukarską, reprograficzną, zapisu magnetycznego oraz techniką cyfrową;
2.2. wprowadzanie do obrotu, użyczenie lub najem oryginału albo egzemplarzy Utworu;
2.3. publiczne wykonanie, wystawienie, wyświetlenie, odtworzenie oraz nadawanie i reemitowanie, a także publiczne udostępnianie Utworu w taki sposób, aby każdy mógł mieć do niego dostęp w miejscu i w czasie przez siebie wybranym;
2.4. włączenie Utworu w skład utworu zbiorowego;
2.5. wprowadzanie Utworu w postacie elektronicznej na platformy elektroniczne lub inne wprowadzanie Utworu w postaci elektronicznej do Internetu, Intranetu, Extranetu lub innej sieci;
2.6. rozpowszechnianie Utworu w postaci elektronicznej w Internecie, Intranecie, Extranetu lub innej sieci, w pracy zbiorowej jak również samodzielnie;
2.7. udostępnianie Utworu w wersji elektronicznej w taki sposób, by każdy mógł mieć do niego dostęp w miejscu i w czasie przez siebie wybranym, w szczególności za pośrednictwem Internetu, Intranetu, Extranetu lin innej sieci;
2.8. udostępnianie Utworu zgodnie z wzorcem licencji Attribution-NonCommercial-ShareAlike 4.0 International (CC BY-NC-SA 4.0) lub innej wersji językowej tej licencji lub którejkolwiek późniejszej wersji tej licencji, opublikowanej przez organizację Creative Commons. - Autor zezwala Uniwersytetowi im. Adama Mickiewicza w Poznaniu na:
3.1. nieodpłatne korzystanie i rozporządzanie prawami do opracowań Utworu i tymi opracowaniami.
3.2. wysyłanie metadanych Utworu oraz Utworu do komercyjnych i niekomercyjnych baz danych indeksujących czasopisma. - Autor upoważnia i zobowiązuje Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu do udzielania osobom trzecim dalszych licencji (sublicencji) do Utworu oraz do innych materiałów, w tym utworów zależnych lub opracowań zawierających lub powstałych w oparciu o Utwór, przy czym postanowienia takich sublicencji będą tożsame z wzorcem licencji Attribution-NonCommercial-ShareAlike 4.0 International (CC BY-NC-SA 4.0) lub innej wersji językowej tej licencji lub którejkolwiek późniejszej wersji tej licencji, opublikowanej przez organizację Creative Commons Tym samym uprawnia wszystkich zainteresowanych do korzystania z utworu wyłącznie w celach niekomercyjnych pod następującymi warunkami:
4.1. uznanie autorstwa czyli obowiązek podania wraz z rozpowszechnionym utworem informacji, o autorstwie tytule, źródle (odnośniki do oryginalnego utworu, doi) oraz samej licencji;
4.2. na tych samych warunkach, wolno rozpowszechniać utwory zależne jedynie na licencji identycznej to tej, na jakiej udostępniono utwór oryginalny. - Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu jest zobowiązany do:
5.1. udostępniania Utworu w taki sposób, aby każdy mógł mieć do niego dostęp w miejscu i w czasie przez siebie wybranym bez ograniczeń technicznych;
5.2. poprawnego informowania osób, którym Utwór będzie udostępniany o udzielonych im sublicencjach w sposób umożliwiający odbiorcom zapoznanie się z nimi.
Pozostałe postanowienia
- Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu zachowuje prawo do czasopisma jako całości (układ, forma graficzna, tytuł, projekt okładki, logo itp.).