Вторинна номінація як відображення змін у системі цінностей спільноти
PDF

Ключові слова

dynamika języka
leksykon
nominacja wtórna
neosemantyzm
ewaluatywność
ewaluatywne środki językowe
świadomość językowa

Як цитувати

Таран, А. (2024). Вторинна номінація як відображення змін у системі цінностей спільноти. Studia Ukrainica Posnaniensia, 12(1), 75–89. https://doi.org/10.14746/sup.2024.12.1.5

Анотація

Artykuł poświęcony jest systematycznej analizie nominacji wtórnej we współczesnym języku ukraińskim. Jest to wynik kreatywnego myślenia językowego, rodzaj ludzkiej interpretacji otaczającej rzeczywistości. Mechanizm orientacji wartościującej w mentalności językowej społeczności jest prześledzony na przykładzie negatywnie oceniających nominacji wtórnych. Udowodniono, że użycie wtórnych jednostek oceniających staje się normą stylistyczną wszystkich odmian gatunkowych. Autor bada kompatybilność słów, która jest niezwykle ważna dla zrozumienia znaczenia, ponieważ analiza kontekstu zawsze uświadamia sobie indywidualne cechy semantyczne słowa. Funkcjonowanie syntagmatycznie określonych nominacji wtórnych we współczesnym języku ukraińskim wynika z chęci mówców do dywersyfikacji i wyrażania swoich myśli. Stwierdza się, że mówca używa emocjonalnie zabarwionego słowa w znaczeniu drugorzędnym do konceptualizacji neutralnych zjawisk, wydarzeń lub zwykłych sytuacji w celu stworzenia zwiększonego stopnia ekspresji do opisania zdarzenia. Objętość pejoratywnych ocen w umyśle rodzimego użytkownika języka znacznie przewyższa objętość ocen rekompensacyjnych i jest to oczywiste. W końcu to, co nie mieści się w ramach ogólnie przyjętych – bezwzględność, zdrada, ograniczenie, prymitywizm, niezdolność do krytycznego myślenia – tworzy matrycę wtórnych nominacji ewaluatywnych.

https://doi.org/10.14746/sup.2024.12.1.5
PDF

Посилання

Великий тлумачний словник сучасної української мови, уклад. і голов. ред. В. Бусел, 3-є вид., Київ–Ірпінь: ВТФ „Перун”, 2004.

Ворф Б.Л., Отношение норм поведения и мышления к языку, [в:] „Новое в лингвистике”, 1960, вып. 1, с. 135–168.

Етимологічний словник української мови, в 7 томах, гол. ред. О.С. Мельничук, т. 3, Київ: Наукова думка, 1989.

Ивин А.А., Основания логики оценок, Москва: Изд-во Московского ун-та, 1970. Карпіловська Є.А., Кислюк Л.П., Клименко Н.Ф., Критська В.І., Пуздирєва Т.К., Романюк Ю.В., Вплив суспільних змін на розвиток української мови, Київ: Ін-т укр. мови НАН України; Вид. дім Дмитра Бураго, 2017.

Коць Т.А., Оцінність як семантико-стилістична категорія публіцистичного стилю, [в:] „Українська Мова”, 2016, № 4, с. 78–87.

Лукьянова Н.А., Экспрессивная лексика разговорного употребления: (проблемы семантики), Новосибирск: Наука, 1986.

Мазурик Д., Нове в українській лексиці : словник довідник, Львів: Світ, 2002.

Нелюба А., Редько Є., Лексико-словотвірні інновації (2004). Словник, Харків: Харківське історико-філологічне товариство, 2015.

Рафєєнко В., Як мертва російська культура вбиває українців, [в:] „Критика”, 2023, № 3–4, с. 28–33.

Словник української мови, в 11 т., додатковий том: у 2-х кн., голова редколегії П.Ю. Гриценко, Київ: Видавничий дім Дмитра Бураго, 2017.

Словник української мови, в 11 томах, ред. І.К. Білодід, Київ: Наукова думка, 1970–1980.

Словник іншомовних слів, за ред. О.С. Мельничука, Київ: Головна ред. Укр. рад. енцикло-педії АН УРСР, 1974.

Ставицька Л., Український жаргон, Київ: Критика, 2005.

Столярова З.Л., Лексико-семантическое поле оценки в разговорной речи, [в:] Словарные категории, Москва: Наука, 1988, с. 161–166.

Сучасний словник іншомовних слів, укл. О.І. Скопненко, Т.В. Цимбалюк, Київ: Довіра, 2006. Сюта Г.М., Лінгвософія опозицій „свій – чужий” у текстах періоду російсько-української війни, [в:] „Українська мова”, 2023, 2 (86), с. 3–34.

Чабаненко В.А., Стилістика експресивних засобів української мови, Запоріжжя: Вид. ЗДУ, 2002.

Bartmiński J., Panasiuk J., Stereotypy językowe, [w:] J. Bartmiński, J. Panasiuk, Encyklopedia kultury polskiej XX wieku. Współczesny język polski, т. 2, Wrocław: Wiedza o Kulturze, 1993, s. 363–387.

Breal M., Essai de semantigue (Science des significations), Paris: Librairie Hachette at C., 1897.

Buttler D., Rozwój semantyczny wyrazów polskich, Warszawа: Wydawnictwo Uniwersytetu War-szawskiego, 1976.

Dokulil M., Tvořeni slov v češtine. I. Teorie odvozováni slov, Praha: ČAV, 1962.

Heller A.A., World in which humanity is home, [in:] A. Heller, A Radical Philosophi, New York: Oxford, 1984, p. 134–192.

Paul H., Principien der Sprachgeschichte, Halle: Niemeyer, 1937.

Słowotwόrstwo/Nominacja, red. nauk. I. Ohnheiser, Innsbruck: Univer. Innsbruck; Opole: Uni-wersytet Opolski, 2003.

Taran А., Corpus analysis of word semantics, [in:] „Computational Linguistics and Intelligent Systems”, 2023, vol. ІI, pp. 373–374.

Velykyi tlumachnyi slovnyk suchasnoi ukrainskoi movy [A large explanatory dictionary of the modern Ukrainian language], uklad. i holov. red. V. Busel, 3-ye vyd., Kyiv: Irpin: VTF “Perun”, 2004.

Vorf B.L., Otnoshenie norm povedeniya i myshleniya k yazyku [Relation of norms of behavior and thinking to language], [v:] „Novoe v lingvistike”, 1960, vyp. 1, s. 135–168.

Etymolohichnyi slovnyk ukrainskoi movy [Etymological dictionary of the Ukrainian language], v 7 tomakh, hol. red. O.S. Melnychuk, t. 3, Kyiv: Naukova dumka, 1989.

Yvyn A.A., Osnovanyia lohyky otsenok [Foundations of the logic of assessments], Moskva: Izd-vo Moskovskogo un-ta, 1970.

Karpilovska E.A., Kysliuk L.P., Klymenko N.F., Krytska V.I., Puzdyreva T.K., Romaniuk J.V., Vplyv suspilnykh zmin na rozvytok ukrayinskoyi movy [The influence of social changes on the development of the Ukrainian language], Kyiv: Vyd. Dim Dmytra Burahо, 2017.

Kots T.A., Otsinnist yak semantyko-stylistychna katehoriia publitsystychnoho styliu [Evaluation as a semantic-stylistic category of journalistic style], [v:] „Ukrainska Mova”, 2016, no. 4, s. 78–87. Lukyanova N.A., Ekspressivnaya leksika razgovornogo upotrebleniya: (problemyi semantiki)

[Expressive vocabulary of colloquial use: (problems of semantics)], Novosibirsk: Nauka, 1986.

Mazuryk D., Nove v ukrainskii leksytsi: slovnyk-dovidnyk [New in Ukrainian vocabulary: a reference dictionary], Lviv: Svit, 2002.

Neliuba A., Redko Ye., Leksyko-slovotvirni innovatsii (2004). Slovnyk [Lexical and word-forming innovations (2004). Dictionary], Kharkiv: Kharkivske istoryko-filolohichne tovarystvo, 2015.

Rafieienko V., Yak mertva rosiiska kultura vbyvaie ukraintsiv [How dead Russian culture is killing Ukrainians], „Krytyka”, 2023, no. 3–4, p. 28–33.

Slovnyk ukrainskoi movy [The Ukrainian Language Dictionary], v 11 tomakh, red. I.K. Bilodid, t. 11, Kyiv: Naukova dumka, 1980.

Slovnyk ukrainskoi movy [The Ukrainian Language Dictionary], v 11 t., dodatkovyi tom: u 2-kh kn., holova redkolehii P. Yu. Hrytsekno, Kyiv: Vydavnychyi dim Dmytra Buraho, 2017.

Slovnyk inshomovnykh sliv [Dictionary of foreign words], za red. O.S. Melnychuka, Kyiv: Holov, red. Ukr. rad. entsyklopedii AN URSR, 1974.

Stavytska L., Ukrainskyi zharhon [Ukrainian jargon], Kyiv: Krytyka, 2005.

Stoliarova Z.L., Leksiko-semanticheskoe pole otsenki v razgovornoy rechi [Lexico-semantic field of evaluation in colloquial speech], [v:] Slovarnyie kategorii, Moskva: Nauka, 1988, s. 161–166.

Suchasnyi slovnyk inshomovnykh sliv [Modern dictionary of foreign words], ukl. O.I. Skopnenko, T.V. Tsymbaliuk, Kyiv: Dovira, 2006.

Siuta H.M., Linhvosofiia opozytsii “svii – chuzhyi” u tekstakh periodu rosiisko-ukrainskoi viiny [The linguosophy of the opposition “Own-Foreign” in the texts of the period of Russian-Ukrainian war], [v:] „Ukrainska Mova”, 2023, no. 2 (86), s. 3–34. DOI: https://doi.org/10.15407/ukrmova2023.02.003

Chabanenko V.A., Stylistyka ekspresyvnykh zasobiv ukrainskoi movy [Stylistics of expressive means of the Ukrainian language], Zaporizhzhia: ZDU, 2002, s. 351.

Bartmiński J., Panasiuk J., Stereotypy językowe [Linguistic stereotypes], [w:] Encyklopedia kul-tury polskiej XX wieku. Współczesny język polski, t. 2, Wrocław: Wiedza o Kulturze, 1993, s. 363–387.

Breal M., Essai de semantigue (Science des significations), Paris: Librairie Hachette at C, 1897. Buttler D., Rozwój semantyczny wyrazów polskich [Semantic development of Polish words], Warszawa: Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego, 1976.

Dokulil M., Tvořeni slov v češtine [Word formation in the Czech language], I. Teorie odvozováni slov [Teorie odvozováni slov], Praha: ČAV, 1962.

Heller A.A., World in which humanity is home, [in:] A Radical Philosophi. New York: Oxford, 1984, p. 134–192.

Paul H., Principien der Sprachgeschichte [Principles of language history], Halle: Niemeyer, 1937.

Słowotwόrstwo/Nominacja [Word creation/Nomination], red. nauk. I. Ohnheiser, Innsbruck: Univer. Innsbruck; Opole: Uniwersytet Opolski, 2003.

Taran А., Corpus analysis of word semantics, [in:] Computational Linguistics and Intelligent Sy-stems, 2022, vol. ІI, 2022, pp. 373–374.