Słowa kluczowe
euphemism
Ukrainian language
research
achievements
prospects
Jak cytować
Abstrakt
This article presents the state of research on language taboo and euphemisms in Ukrainian. It gives an overview and brief discussions of selected works, enabling the main tendencies to be recognized and illustrated. The distinction between so-called primitive and modern taboo is included. Publications dealing with language taboo and euphemisms in folklore as well as literature and translation are treated separately. The conclusion points to some research gaps and outlines future perspectives, such as a dictionary of taboo words and euphemisms in standard Ukrainian, a synthesis of dialectal data, and a historical account.
Bibliografia
Dąbrowska A., Eufemizmy współczesnego języka polskiego, Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, 1993.
Dąbrowska A., Słownik eufemizmów polskich, czyli w rzeczy mocno, w sposobie łagodnie, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1998.
Stępnik-Szeptyńska J., Tabu językowe w ludowych pieśniach ukraińskich, Kraków: Wydawnictwo Scriptum, 2015.
Tyrpa A., Losy słowa tabu w Polsce (od encyklopedii Orgelbranda do prasy popularnej), [w:] Język a Kultura 21: Tabu w języku i kulturze, red. A. Dąbrowska, Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, 2009, s. 13–22.
Tyrpa A., Polski wkład w badanie tabu językowego, [w:] Tabu w procesie globalizacji kultury, red. A. Małyska, K. Sobstyl, Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, 2016, s. 13–23.
Widłak S., Zjawisko tabu językowego, [w:] „Lud” 1968, t. 52, s. 7–25.
Андріяш В., Євтушенко Н., Евфемізми у публічному дискурсі – механізм політкоректної мовної поведінки, [в:] „Наукові праці Міжрегіональної академії управління персона- лом. Політичні науки та публічне управління”, 2022, № 2 (62), с. 7–15. DOI: https://doi.org/10.32689/2523-4625-2022-2(62)-1
Аркушин Г., Словник евфемізмів уживаних у говірках та молодіжному жаргоні Західного Полісся і західної частини Волині, Луцьк–Люблін: Видавництво Волинської обласної друкарні, 2005.
Волинець Н., Табуйована лексика та особливості її відтворення в художніх перекладах, [в:] „Knowledge, Education, Law, Management”, 2020, № 7 (35), с. 59–65.
Єловська Ю., Поняття табу та його класифікації в сучасному мовознавстві, [в:] „Науковий вісник Міжнародного гуманітарного університету. Серія: Філологія”, 2014, № 8, с. 221–223.
Іщенко О., Тематичні табу европейського бізнес-середовища, [в:] Електронний ресурс: http://www.baltijapublishing.lv/omp/index.php/bp/catalog/download/187/5193/10898-1?inline=1.
Корнєлаєва Є., Лінгвістична природа евфемізмів, [в:] „Львівський філологічний часопис. Науковий журнал Львівського державного університету безпеки життєдіяльності”, 2019, № 5, с. 70–75.
Кравців М., Яскевич О., Особливості використання евфемізмів замість обсценної лексики та їхні функції у художньому творі, [в:] Рідне слово в етнокультурному вимірі, ред. С. Альбота, Дрогобич: Посвіт, 2022, с. 235–243. DOI: https://doi.org/10.24919/2411-4758.2022.251596
Лесюк М., Еротизм в українському пісенному фольклорі: лінгвістичний аспект, Івано-Франківськ: Місто НВ, 2010.
Мілєва І., Евфемізація і дисфемізація у фразеотворенні говірок сходу України, автореф… канд. філ. наук, Луганськ: Б.в., 2005.
Мілєва І., Евфемістичний діалектний фразеологічний словник: концепція та структура, [в:] „Актуальні проблеми філології та перекладознавства”, 2017, № 12, с. 168–172.
Мілєва І., Евфемістичні фразеологізми сфери подружнього життя (фрагмент діалектного словника), [в:] „Лінгвістика”, 2012, № 3 (27), с. 160–169.
Мілєва І., Функційні особливості східнослобожанських евфемістичних фразеологізмів, [в:] „Лінгвістичні дослідження: Зб. наук. праць ХнПУ ім. Г.С. Сковороди”, 2014, № 37, с. 29–33.
Пискач О., Евфемізми та інші вербальні репрезентанти концепту „смерть” в українських говірках Закарпаття, [в:] „Науковий вісник Ужгородського університету”, 2021, № 2 (46), с. 181–186. DOI: https://doi.org/10.24144/2663-6840.2021.2.(46).181-186
Пискач О., Табу в поховальній обрядовості Закарпаття: етнолінгвістичний аспект, [в:] „Науковий вісник Ужгородського університету. Серія Філологія”, 2019, № 2 (42), с. 80–85. DOI: https://doi.org/10.24144/2663-6840.2019.2.(42).80-85
Редьква М., Непряма номінація чорта в українських народних чарівних казках (у записах ХІХ ст.), [в:] „Мандрівець”, 2007, № 5 (70), с. 41–45.
Ставицька Л., Українська мова без табу. Словник нецензурної лексики та її відповідників. Обсценізми, евфемізми, сексуалізми, Київ: Критика, 2008.
Фроляк Л., Вербалізація поведінкового табу в українських східностепових говірках, [в:] Tabu językowe i eufemizacja w dialektach słowiańskich, ред. F. Czyżewski, A. Tyrpa, Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, 2008, с. 55–68.
Хобзей Н., Гуцульська міфологія. Етнолінгвістичний словник, Львів: Інститут українознавства ім. І. Крип’якевича НАНУ, 2002.
Хобзей Н., Сучасне українське діалектне словництво, [в:] „Україна: культурна спадщина, національна свідомість, державність”, 2006, № 15, с. 819–826.
Хомік О., Евфемізми на позначення табуйованих тварин в українському лінгвокультурному просторі, [в:] „Записки з українського мовознавства”, 2019, № 26(1), с. 116–124.
Хомік О., Евфемістична лексика у творах Лесі Українки, [в:] Електронний ресурс: https://elartu.tntu.edu.ua/bitstream/lib/34980/2/VNPK_INA_2021_Khomik_O-Evfemistychna_leksyka_u_215-221.pdf.
Хомік О., Особливості дослідження української оберегової евфемістичної лексики, [в:] Електронний ресурс: http://www.baltijapublishing.lv/omp/index.php/bp/catalog/download/207/5761/12041-1?inline=1.
Януш О., Евфемія і суміжні явища в українській і російській мовах, автореф...канд. філ. наук, Київ 1997.
Dąbrowska A., Eufemizmy współczesnego języka polskiego polskiego [Euphemisms of the Contemporary Polish Language], Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, 1993.
Dąbrowska A., Słownik eufemizmów polskich, czyli w rzeczy mocno, w sposobie łagodnie [A Dictionary of Euphemisms in Polish], Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1998.
Stępnik-Szeptyńska J., Tabu językowe w ludowych pieśniach ukraińskich [Language Taboo in Ukrainian Folk Songs], Kraków: Wydawnictwo Scriptum, 2015.
Tyrpa A., Losy słowa tabu w Polsce (od encyklopedii Orgelbranda do prasy popularnej) [The History of the Word Tabu ‘Taboo’ in Poland (from the Orgelbrand Encyclopedia to the Popular Press)], [w:] Język a Kultura 21: Tabu w języku i kulturze, red. A. Dąbrowska, Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, 2009, s. 13–22.
Tyrpa A., Polski wkład w badanie tabu językowego [Polish input into researching language taboos], [w:] Tabu w procesie globalizacji kultury, red. A. Małyska, K. Sobstyl, Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, 2016, s. 13–23.
Widłak S., Zjawisko tabu językowego [The Phenomenon of Taboo Language], [w:] „Lud” 1968, t. 52, s. 7–25.
Andriiash V., Yevtushenko N., Evfemizmy u publichnomu dyskursi – mekhanizm politkorektnoi movnoi povedinky [Euphemisms in Public Discoursea – Mechanism of Politically Correct Language Behavior], [v:] „Naukovi pratsi Mizhrehionalnoi akademii upravlinnia personalom. Politychni nauky ta publichne upravlinnia”, 2022, no. 2 (62), s. 7–15.
Arkushyn H., Slovnyk evfemizmiv uzhyvanykh u hovirkakh ta molodizhnomu zharhoni Zakhidnoho Polissia i zakhidnoi chastyny Volyni [Dictionary of Euphemisms used in Regional Dialect and Youth Slang of Western Polissia and the Western Part of Volyn], Lutsk–Liublin: Vydavnytstvo Volynskoi oblasnoi drukarni, 2005.
Volynets N., Tabuiovana leksyka ta osoblyvosti yii vidtvorennia v khudozhnikh perekladakhх [The Key Features of Translation of Taboo Language in Literary Text], [v:] „Knowledge, Education, Law, Management”, 2020, no. 7 (35), s. 59–65. DOI: https://doi.org/10.51647/kelm.2020.7.1.10
Yelovska Y., Poniattia tabu ta yoho klasyfikatsii v suchasnomu movoznavstvi [The Concept of Taboo and its Classification in Modern Linguistics], [v:] „Naukovyi visnyk Mizhnarodnoho humanitarnoho universytetu, Seriia: Filolohiia”, 2014, no. 8, s. 221–223.
Ishchenko O., Tematychni tabu evropeiskoho biznes-seredovyshcha [Taboo Topics of the European Business Environment], [v:] Elektronnyi resurs: http://www.baltijapublishing.lv/omp/index.php/bp/catalog/download/187/5193/10898-1?inline=1.
Kornielaieva Y., Linhvistychna pryroda evfemizmiv [Linguistic Nature of Euphemisms], [v:] „Lvivskyi filolohichnyi chasopys. Naukovyi zhurnal Lvivskoho derzhavnoho universytetu bezpeky zhyttiediialnosti”, 2019, no. 5, s. 70–75. DOI: https://doi.org/10.32447/2663-340X-2019-5-12
Kravtsiv M., Yaskevych O., Osoblyvosti vykorystannia evfemizmiv zamist obstsennoi leksyky ta yikhni funktsii u khudozhnomu tvori [Peculiarities of using Euphemisms instead of Obscene Vocabulary and their Functions in the Literary Text], [v:] Ridne slovo v etnokulturnomu vymiri, red. S. Albota, Drohobych: Posvit, 2022, s. 235–243.
Lesiuk M., Erotyzm v ukrainskomu pisennomu folklori: linhvistychnyi aspekt [Eroticism in Ukrainian Folk Songs: the Linguistic Aspect], Ivano-Frankivsk: Misto NV, 2010.
Milieva I., Evfemizatsiia i dysfemizatsiia u frazeotvorenni hovirok skhodu Ukrainy [Euphemisation and Disphemisation in Phraseological Formation of the Dialects in the East of Ukraine], avtoref… kand. fil. nauk, Luhansk 2005.
Milieva I., Evfemistychnyi dialektnyi frazeolohichnyi slovnyk: kontseptsiia ta struktura [Euphemistic dialect phraseological dictionary: conception and structure], [v:] „Aktualni problemy filolohii ta perekladoznavstva”, 2017, no. 12, s. 168–172.
Milieva I., Evfemistychni frazeolohizmy sfery podruzhnoho zhyttia (frahment dialektnoho slovnyka) [Euphemistic Phraseological Units of Married Life (Fragment of Dialectal Dictionary)], [v:] „Linhvistyka”, 2012, no. 3 (27), s. 160–169.
Milieva I., Funktsiini osoblyvosti skhidnoslobozhanskykh evfemistychnykh frazeolohizmiv [Functional features of euphemistic phraseological units of East Sloboda Ukrainian dialects], [v:] „Linhvistychni doslidzhennia: Zb. nauk. prats KhnPU im. H. S. Skovorody”, 2014, no. 37, s. 29–33.
Pyskach O., Evfemizmy ta inshi verbalni reprezentanty kontseptu «smert» v ukrainskykh hovirkakh Zakarpattia [Euphemisms and Other Verbal Representatives of the Concept “Death” in the Ukrainian Dialects of Transcarpathia], [v:] „Naukovyi visnyk Uzhhorodskoho universytetu”, 2021, no. 2 (46), s. 181–186.
Pyskach O., Tabu v pokhovalnii obriadovosti Zakarpattia: etnolinhvistychnyi aspekt [Taboo in the Transcarpathian Funeral Rites: Ethnolinguistic Aspect], [v:] „Naukovyi visnyk Uzhhorodskoho universytetu. Seriia filolohiia” 2019, no. 2 (42), s. 80–85.
Redkva M., Nepriama nominatsiia chorta v ukrainskykh narodnykh charivnykh kazkakh (u zapysakh XIX st.) [Indirect Nomination of the Devil in Ukrainian Folk Fairy Tales (in Records of the 19th Century)], [v:] „Mandrivets”, 2007, no. 5 (70), s. 41–45.
Stavytska L., Ukrainska mova bez tabu. Slovnyk netsenzurnoi leksyky ta yii vidpovidnykiv. Obstsenizmy, evfemizmy, seksualizmy [Ukrainian Without Taboos: a Dictionary of Obscenities, Euphemisms and Sexual Slang], Kyiv: Krytyka, 2008.
Froliak L., Verbalizatsiia povedinkovoho tabu v ukrainskykh skhidnostepovykh hovirkakh [Verbalization of Behaviour Taboo in Ukrainian Eastern-Steppe Dialects], [v:] Tabu językowe i eufemizacja w dialektach słowiańskich, red. F. Czyżewski, A. Tyrpa, Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, 2008, s. 55–68.
Khobzei N., Hutsulska mifolohiia. Etnolinhvistychnyi slovnyk [Hutsul Mythology. Ethnolinguistic Dictionary], Lviv: In-t im. I. Krypiakevycha NANU, 2002.
Khobzei N., Suchasne ukrainske dialektne slovnytstvo [Modern Ukrainian Dialectal Lexis], [v:] „Ukraina: kulturna spadshchyna, natsionalna svidomist, derzhavnist ”, 2006, no. 15, s. 819– 826.
Khomik O., Evfemizmy na poznachennia tabuiovanykh tvaryn v ukrainskomu linhvokulturnomu prostori [Euphemisms for the Marking of Taboo Animals in the Ukrainian Linguistic and Cultural Space], [v:] „Zapysky z ukrainskoho movoznavstva ”, 2019, no. 26 (1), s. 116–124. DOI: https://doi.org/10.18524/2414-0627.2019.26.181019
Khomik O., Evfemistychna leksyka u tvorakh Lesi Ukrainky [Euphemistic Vocabulary in Lesya Ukrainka’s Works], [v:] Elektronnyi resurs: https://elartu.tntu.edu.ua/bitstream/lib/34980/2/VNPK_INA_2021_Khomik_O-Evfemistychna_leksyka_u_215-221.pdf.
Khomik O., Osoblyvosti doslidzhennia ukrainskoi oberehovoi evfemistychnoi leksyky [Peculiarities of the study of Ukrainian protective euphemistic vocabulary], [v:] Elektronnyi resurs: http://www.baltijapublishing.lv/omp/index.php/bp/catalog/download/207/5761/12041-1inline=1.
Yanush O., Evfemiia i sumizhni yavyshcha v ukrainskii i rosiiskii movakh [Euphemia and other closely-related Phenomena in Ukrainian and Russian Languages], avtoref… kand. fil. nauk, Kyiv 1997.
Licencja
Prawa autorskie (c) 2024 Jadwiga Stępnik-Szeptyńska
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe.
- Autor oświadcza, że przysługują mu osobiste i majątkowe prawa autorskie do Utworu oraz że nie są one ograniczone w zakresie objętym niniejszą Umową, oraz że utwór jest dziełem oryginalnym i nie narusza majątkowych lub osobistych praw autorskich innych osób.
- Autor udziela Uniwersytetowi im. Adama Mickiewicza w Poznaniu niewyłącznej i nieodpłatnej licencji na korzystanie z Utworu bez ograniczeń terytorialnych i przez czas nieokreślony na następujących polach eksploatacji:
2.1. wytwarzanie określoną techniką egzemplarzy Utworu, w tym techniką drukarską, reprograficzną, zapisu magnetycznego oraz techniką cyfrową;
2.2. wprowadzanie do obrotu, użyczenie lub najem oryginału albo egzemplarzy Utworu;
2.3. publiczne wykonanie, wystawienie, wyświetlenie, odtworzenie oraz nadawanie i reemitowanie, a także publiczne udostępnianie Utworu w taki sposób, aby każdy mógł mieć do niego dostęp w miejscu i w czasie przez siebie wybranym;
2.4. włączenie Utworu w skład utworu zbiorowego;
2.5. wprowadzanie Utworu w postacie elektronicznej na platformy elektroniczne lub inne wprowadzanie Utworu w postaci elektronicznej do Internetu, Intranetu, Extranetu lub innej sieci;
2.6. rozpowszechnianie Utworu w postaci elektronicznej w Internecie, Intranecie, Extranetu lub innej sieci, w pracy zbiorowej jak również samodzielnie;
2.7. udostępnianie Utworu w wersji elektronicznej w taki sposób, by każdy mógł mieć do niego dostęp w miejscu i w czasie przez siebie wybranym, w szczególności za pośrednictwem Internetu, Intranetu, Extranetu lin innej sieci;
2.8. udostępnianie Utworu zgodnie z wzorcem licencji Attribution-NonCommercial-ShareAlike 4.0 International (CC BY-NC-SA 4.0) lub innej wersji językowej tej licencji lub którejkolwiek późniejszej wersji tej licencji, opublikowanej przez organizację Creative Commons. - Autor zezwala Uniwersytetowi im. Adama Mickiewicza w Poznaniu na:
3.1. nieodpłatne korzystanie i rozporządzanie prawami do opracowań Utworu i tymi opracowaniami.
3.2. wysyłanie metadanych Utworu oraz Utworu do komercyjnych i niekomercyjnych baz danych indeksujących czasopisma. - Autor upoważnia i zobowiązuje Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu do udzielania osobom trzecim dalszych licencji (sublicencji) do Utworu oraz do innych materiałów, w tym utworów zależnych lub opracowań zawierających lub powstałych w oparciu o Utwór, przy czym postanowienia takich sublicencji będą tożsame z wzorcem licencji Attribution-NonCommercial-ShareAlike 4.0 International (CC BY-NC-SA 4.0) lub innej wersji językowej tej licencji lub którejkolwiek późniejszej wersji tej licencji, opublikowanej przez organizację Creative Commons Tym samym uprawnia wszystkich zainteresowanych do korzystania z utworu wyłącznie w celach niekomercyjnych pod następującymi warunkami:
4.1. uznanie autorstwa czyli obowiązek podania wraz z rozpowszechnionym utworem informacji, o autorstwie tytule, źródle (odnośniki do oryginalnego utworu, doi) oraz samej licencji;
4.2. na tych samych warunkach, wolno rozpowszechniać utwory zależne jedynie na licencji identycznej to tej, na jakiej udostępniono utwór oryginalny. - Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu jest zobowiązany do:
5.1. udostępniania Utworu w taki sposób, aby każdy mógł mieć do niego dostęp w miejscu i w czasie przez siebie wybranym bez ograniczeń technicznych;
5.2. poprawnego informowania osób, którym Utwór będzie udostępniany o udzielonych im sublicencjach w sposób umożliwiający odbiorcom zapoznanie się z nimi.
Pozostałe postanowienia
- Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu zachowuje prawo do czasopisma jako całości (układ, forma graficzna, tytuł, projekt okładki, logo itp.).