Słowa kluczowe
język białoruski
norma literacka
normalizacja
kodyfikacja
frazeologia
słownik
preskrypcja
Jak cytować
Abstrakt
W artykule opisano specyfikę formowania się norm frazeologicznych nowego białoruskiego i nowego ukraińskiego języka literackiego w pierwszej połowie XX wieku na materiale największych słowników tych idiomów. Większość norm literackich wymienionych języków (leksykalne, gramatyczne, akcentologiczne) w tym okresie przechodziła etap aktywnej kodyfikacji, a frazeologiczne normy literackie języka ukraińskiego i białoruskiego dopiero zaczynały się formować. Aktualność badań opiera się na fakcie, że dotychczas nie przeprowadzono analizy porównawczej procesów rozwoju norm frazeologicznych w białoruskim i ukraińskim języku literackim. Zadaniem artykułu jest wykazanie сech tworzenia się białoruskich i ukraińskich norm frazeologicznych w pierwszej połowie XX wieku. Ustalono, że w słownikach języka ukraińskiego frazeologia została opisana i zaprezentowana pełniej i dokładniej niż w kodeksach białoruskich. Słowniki języka białoruskiego i ukraińskiego, które zostały wydane po reformach językowych w 1933 r., zawęziły zakres norm frazeologicznych badanych idiomów.
Bibliografia
Bajkow M., Leksykon belaruskaj movy w njameckaj apracowcy [Lexicon of the Belarusian Language in the German Processing], [u:] „Ves"nik Narodnaga Komisaryjata As"vety S.R.R.B”, 1921, № 1, s. 10–12.
Gurski M. I., Bulahaw M. G., Marchanka M. C., Belaruskaja mova: Leksikalogija, fanetyka i marfalogija [Belarusian Language: Lexicology, Phonetics and Morphology], Minsk: Dzjarzhawnae vuchjebna-pedagag. vyd-va Ministjerstva asvety BSSR, 1961, ch. I.
Danilovich N. А., Razvitie frazeografii v Belarusi [The Development of Phraseography in Belarus], [v:] K 60-letiyu professora А. V. Zhukova, yub. sb. nauchn. tr., otv. red.V. I. Makarov, Velikij Novgorod: NovGU, 2007, s. 34–40.
Karatkevich I. I., Sacyjal"nyja aspekty mownaj situacyi 1920 h gg. [Social Aspects of the Language Situation 1920 s.], [u:] Belaruskaja leksika i gramatyka: mownaja styhija i mownaja norma, I. I. Karatkevich, S. A. Vazhnik, V. I. Ulasevich, V. I. Karatkevich, Kiew: Lira-K, 2018.
Kramko I. I., Jurjevich A. K., Janovich A. I., Gistoryja belaruskaj litaraturnaj movy [History of Belarusian Literary Language], u 2 tomah, Minsk: Navuka i tjehnika, 1968, t. 2.
Lepeshaw I. Ja., Kul"tura mawlennja [Speech Culture], Grodna: GrDU, 2007.
Lepeshaw I. Ja., Frazealogija suchasnaj belaruskaj movy [Phraseology of Modern Belarusian Language], Minsk: Vyshjejshaja shkola, 1998.
Nekrashjevich S. M., Da pytannja ab ukladanni slownika zhyvoj belaruskaj movy [To a Question about Investing Dictionary Belarusian Language Live], [u:] Vybr. navuk. pr. akad. S. M. Nekrashjevicha, da 120-goddzja z dnja naradzh., navuk. rjed. A. I. Padluzhny, Minsk: Belaruskaja navuka, 2004, s. 48–79.
Samoilovych L. V., Kulchytska S. A., Osoblyvosti tlumachennia znachen frazeolohizmiv u “Slovari ukrainskoi movy” Borysa Hrinchenka [Features of the Interpretation of the Meanings of Phraseology in Borys Hrinchenko’s Dictionary of the Ukrainian Language], [v:] „Kultura narodov Prychernomoria”, 2004, № 49, t. 1, s. 246–248.
Semenyuk N. N., E’steticheskij kanon i nekotorye yazykovye хarakteristiki nemetskogo prozaicheskogo romana ХIII–ХV vv. [Aesthetic Canon and Some Linguistic Characteristics of the German Prose Novel of the ХIII–ХV Centuries], [v:] Yazykovaya norma i e’steticheskij kanon, otv. red. V.Yа. Porхomovskij, N. N. Semenyuk, Moskva: Yazyki slavyanskiх kul’tur, 2006, s. 37–53.
Cyhun G., Belaruskaja tjerminalogija w tjerminalagichnyh slownikah (1918–1998) [Belarusian Terminology in Terminological Dictionaries (1918–1998)], [u:] Tjerminalagichnyja slowniki (asobnyja vydanni) 1918–1998 gg., biblijagraf. dav., Minsk: Belaruski knigazbor, 2000, s. 3–8.
Chabanenko V. A., Stylistyka ekspresyvnykh zasobiv ukrainskoi movy [Stylistics of Expressive Means of the Ukrainian Language], navch. posib., u 3 ch., Zaporizhzhia: Vyd-vo ZDU, 2013. Shakun L. M., Gistoryja belaruskaga movaznawstva [History of the Belarusian Linguistics], Minsk: Universitjeckae, 1995.
Shevelov Yu., Chomu obshcherusskyi yazyk, a ne vibchoruska mova? Z problem skhidnoslovianskoi hlotohonii: dvi statti pro postannia ukrainskoi movy [Why is the Common Russian Language, and not the Vibchoruska Language? From the Problems of Eastern Slavic Origin: Two Articles on the Origin of the Ukrainian Language], Kyiv: Vyd. dim „KM Akademia”, 1994.
Schank G., Ansätze zu einer Theorie des Sprachwandels auf der Grundlage von Textsorten [Approaches to a Theory of Language Change Based on Text Types], [in:] Sprachgeschichte. Ein Handbuch zur Geschichte der deutschen Sprache und ihrer Erforschung, hrsg. von W. Besch, O. Reichmann, St. Sonderegger, Berlin, New York 1984, 1 Handbuch, s. 761–768.
Licencja
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe.
- Autor oświadcza, że przysługują mu osobiste i majątkowe prawa autorskie do Utworu oraz że nie są one ograniczone w zakresie objętym niniejszą Umową, oraz że utwór jest dziełem oryginalnym i nie narusza majątkowych lub osobistych praw autorskich innych osób.
- Autor udziela Uniwersytetowi im. Adama Mickiewicza w Poznaniu niewyłącznej i nieodpłatnej licencji na korzystanie z Utworu bez ograniczeń terytorialnych i przez czas nieokreślony na następujących polach eksploatacji:
2.1. wytwarzanie określoną techniką egzemplarzy Utworu, w tym techniką drukarską, reprograficzną, zapisu magnetycznego oraz techniką cyfrową;
2.2. wprowadzanie do obrotu, użyczenie lub najem oryginału albo egzemplarzy Utworu;
2.3. publiczne wykonanie, wystawienie, wyświetlenie, odtworzenie oraz nadawanie i reemitowanie, a także publiczne udostępnianie Utworu w taki sposób, aby każdy mógł mieć do niego dostęp w miejscu i w czasie przez siebie wybranym;
2.4. włączenie Utworu w skład utworu zbiorowego;
2.5. wprowadzanie Utworu w postacie elektronicznej na platformy elektroniczne lub inne wprowadzanie Utworu w postaci elektronicznej do Internetu, Intranetu, Extranetu lub innej sieci;
2.6. rozpowszechnianie Utworu w postaci elektronicznej w Internecie, Intranecie, Extranetu lub innej sieci, w pracy zbiorowej jak również samodzielnie;
2.7. udostępnianie Utworu w wersji elektronicznej w taki sposób, by każdy mógł mieć do niego dostęp w miejscu i w czasie przez siebie wybranym, w szczególności za pośrednictwem Internetu, Intranetu, Extranetu lin innej sieci;
2.8. udostępnianie Utworu zgodnie z wzorcem licencji Attribution-NonCommercial-ShareAlike 4.0 International (CC BY-NC-SA 4.0) lub innej wersji językowej tej licencji lub którejkolwiek późniejszej wersji tej licencji, opublikowanej przez organizację Creative Commons. - Autor zezwala Uniwersytetowi im. Adama Mickiewicza w Poznaniu na:
3.1. nieodpłatne korzystanie i rozporządzanie prawami do opracowań Utworu i tymi opracowaniami.
3.2. wysyłanie metadanych Utworu oraz Utworu do komercyjnych i niekomercyjnych baz danych indeksujących czasopisma. - Autor upoważnia i zobowiązuje Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu do udzielania osobom trzecim dalszych licencji (sublicencji) do Utworu oraz do innych materiałów, w tym utworów zależnych lub opracowań zawierających lub powstałych w oparciu o Utwór, przy czym postanowienia takich sublicencji będą tożsame z wzorcem licencji Attribution-NonCommercial-ShareAlike 4.0 International (CC BY-NC-SA 4.0) lub innej wersji językowej tej licencji lub którejkolwiek późniejszej wersji tej licencji, opublikowanej przez organizację Creative Commons Tym samym uprawnia wszystkich zainteresowanych do korzystania z utworu wyłącznie w celach niekomercyjnych pod następującymi warunkami:
4.1. uznanie autorstwa czyli obowiązek podania wraz z rozpowszechnionym utworem informacji, o autorstwie tytule, źródle (odnośniki do oryginalnego utworu, doi) oraz samej licencji;
4.2. na tych samych warunkach, wolno rozpowszechniać utwory zależne jedynie na licencji identycznej to tej, na jakiej udostępniono utwór oryginalny. - Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu jest zobowiązany do:
5.1. udostępniania Utworu w taki sposób, aby każdy mógł mieć do niego dostęp w miejscu i w czasie przez siebie wybranym bez ograniczeń technicznych;
5.2. poprawnego informowania osób, którym Utwór będzie udostępniany o udzielonych im sublicencjach w sposób umożliwiający odbiorcom zapoznanie się z nimi.
Pozostałe postanowienia
- Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu zachowuje prawo do czasopisma jako całości (układ, forma graficzna, tytuł, projekt okładki, logo itp.).