Słowa kluczowe
moderate methodological scientism
Wojciech Fangor
Jerzy Grabowski
Ryszard Winiarski
Jak cytować
Liczba wyświetleń: 529
Liczba pobrań: 371
Abstrakt
If one were to indicate some tendencies characteristic of the art of the 20th century, the pursuit of making artwork more spatial would certainly be one of them. This tendency manifests itself in the myriad of symptoms: an avant-garde redefinition of sculpture with its negative space; a proliferation of kinetic works enabling spectators to (re)shape artwork’s matter more actively; a dissemination of ephemeral forms, especially happening and performance; beginnings of installation art, to mention but a few. The present paper sets out to examine an artistic phenomenon which is not as spectacular as the aforementioned examples, but it could be somehow placed at the intersection of them. One can consider the particular type of abstract painting, embedded in a pictorial plane and slightly opening for surrounding space, but simultaneously reconceptualising the relation between the imagined and the physically present. The first part of the article deals with methodology. As far as research is concerned, the author assumes moderate scientism as the methodological perspective. It is based on the belief that mathematical sciences throughout history have developed notions and analytical methods allowing the observable and communicable features of things, including artworks and artistic phenomena, to be explained in an effective way, i.e. more faithfully and usefully. Because of the fact that mathematical truths are not absolute, the methodological perspective is called ‘moderate’. Taking into account these assumptions, the second part of the article defines the analytical category of spatiality, which expresses painting’s ability to evoke variously conceptualised spaces. The three subsequent sections of the article are devoted to some paintings by three Polish artists active in the second half of the 20th century, i.e. Wojciech Fangor, Jerzy Grabowski, Ryszard Winiarski. Each of them combined two differently understood spatial orders in their works: physical (related to phenomenological and sensual experience) and conceptual (related to notions and theories proposed by exact sciences). Having analysed a number of paintings by Fangor, Grabowski and Winiarski, one can define notions of cosmogonic, transcendence and probabilistic space, respectively. In summary, the specificity of works analysed in the context of ideas drawn from exact sciences is examined.
Bibliografia
Abstraction, red. M. Lind, London–Cambridge 2013
Arnheim R., Sztuka i percepcja wzrokowa. Psychologia twórczego oka, tłum. J. Mach, Łódź 2013
Batóg T., Dwa paradygmaty matematyki. Studium z dziejów i filozofii matematyki, Poznań 2000
Batóg T., Podstawy logiki, Poznań 2003
Bogucki J., Sztuka Polski Ludowej, Warszawa 1983
Bois Y.-A., R.E. Krauss, Formless. A User’s Guide, New York 1997
Bondecka-Krzykowska I., Przewodnik po historii matematyki, Poznań 2006
Bondecka-Krzykowska I., Historia obliczeń. Od rachunku na palcach do maszyny analitycznej, Poznań 2012
Breuer H., Atlas fizyki, tłum. J. Gronkowski, Warszawa 2000
Brezine C., Algorithms and Automation. The Production of Mathematics and Textiles, w: The Oxford Handbook of the History of Mathematics, red. E. Robson, J.A. Stedall, Oxford–New York 2009, s. 468–492
Buckley J.J., E. Eslami, An Introduction to Fuzzy Logic and Fuzzy Sets, Heidelberg 2013
Diogenes Laertios, Żywoty i poglądy słynnych filozofów, tłum. I. Krońska, K. Leśniak, W. Olszewski, B. Kupis, Warszawa 2004
Dolphijn R., I. van der Tuin, Nowy materializm. Wywiady i kartografie, tłum. J. Bednarek, J. Maliński, Gdańsk–Poznań–Warszawa 2018
Domańska E., Jakiej metodologii potrzebuje współczesna humanistyka? „Teksty Drugie” 2010, 1/2(121/122), s. 45–55
Domańska E., Historia egzystencjalna. Krytyczne studium narratywizmu i humanistyki zaangażowanej, Warszawa 2012
Duda R., Wprowadzenie do topologii, cz. 1: Topologia ogólna, Warszawa 1986
Dudzik S., Jerzy Grabowski. Artysta i uniwersum, Ząbki 2012
Elsaesser T., M. Hagener, Teoria filmu. Wprowadzenie przez zmysły, tłum. K. Wojnowski, Kraków 2015
Fangor W., ENTER/ESCAPE – Jak malarstwo kształtuje nowe przestrzenie? (Wypowiedzi uczestników wystawy), „Sztuka i Dokumentacja” 2010, 2, s. 75
Fichtenholz G.M., Rachunek różniczkowy i całkowy, t. 1, tłum. T. Huskowski, R. Bittner, B. Gleichgewicht, Warszawa 1999
Garber D., Leibniz. Body, Substance, Monad, Oxford 2009
Haraway D., Manifest gatunków stowarzyszonych, w: Teorie wywrotowe. Antologia przekładów, red. J. Bednarek, A. Gajewska, tłum. J. Bednarek, Poznań 2012, s. 241–260
Heller M., Początek jest wszędzie. Nowa hipoteza pochodzenia Wszechświata, Warszawa 2002
Heller M., Przestrzenie Wszechświata. Od geometrii do kosmologii, Kraków 2017
Heller M., S. Krajewski, Czy fizyka i matematyka to nauki humanistyczne? Kraków 2014
Henderson L.D., The Fourth Dimension and Non-Euclidean Geometry in Modern Art, Cambridge–London 2013
Hilbert D., Grundlagen der Geometrie, Leipzig 1903
Hilbert D., O nieskończoności, w: Filozofia matematyki. Antologia tekstów klasycznych, red. i tłum. R. Murawski, Poznań 2003, s. 318–340
Hohol M.L., Matematyczność ucieleśniona, w: Oblicza racjonalności. Wokół myśli Michała Hellera, red. B. Brożek, Kraków 2011, s. 143–166
Jakubowski J., R. Sztencel, Rachunek prawdopodobieństwa dla (prawie) każdego, Warszawa 2002
Jänich K., Topologia, tłum. D. Czarnocka-Cieciura, G. Cieciura, Warszawa 1991
Janicka K., Surrealizm, Warszawa 1985
Jerzy Grabowski (1933–2004). Grafika i rysunek, red. M. Nowakowska, tłum. E. Rodzeń-Leśnikowska, Łódź 2008
Kandinski W., O duchowości w sztuce, tłum. S. Fijałkowski, Łódź 1996
Kandinski W., Punkt i linia a płaszczyzna. Przyczynek do analizy elementów malarskich, tłum. S. Fijałkowski, Łódź 2019
Kawa R., J. Lembas, Wstęp do informatyki, Warszawa 2017
Kemp M., The Science of Art. Optical Themes in Western Art from Brunelleschi to Seurat, New Haven–London 1990
Kemp M., Seen/Unseen. Art, Science, and Intuition from Leonardo to the Hubble Telescope, Oxford 2012
Kępińska A., Nowa sztuka. Sztuka polska w latach 1945–1978, Warszawa 1981
King J.P., The Art of Mathematics, New York 1992
Kline M., Mathematics in Western Culture, New York 1953
Knorowski M., Analisis situs, czyli topologia według Fangora, w: Wojciech Fangor. 3 wymiary, Kielce 2005, s. 25–28
Kofler E., Z dziejów matematyki, Warszawa 1962
Kotula A., P. Krakowski, Sztuka abstrakcyjna, Warszawa 1977
Kowalska B., Polska awangarda malarska 1945–1980. Szanse i mity, Warszawa 1988
Kowalska B., Kajetan Sosnowski. Malarz niewidzialnych światów, Warszawa 1998
Kowalska B., Fangor. Malarz przestrzeni, Warszawa 2001
Kowalska B., W poszukiwaniu ładu. Artyści o sztuce, Elbląg–Katowice 2001
Kowalska B., O kilku różnych przestrzeniach Wojciecha Fangora, w: Wojciech Fangor. 3 wymiary, Kielce 2005, s. 3–8
Kowalska B., Sztuka struktur matematycznych, w: Jerzy Grabowski (1933–2004). Grafika i rysunek, red. M. Nowakowska, tłum. E. Rodzeń-Leśnikowska, Łódź 2008, s. 3–7
Kuratowski K., Wstęp do teorii mnogości i topologii, Warszawa 1977
Ludwiński J., Sztuka w epoce postartystycznej, w: idem, Epoka błękitu, red. J. Hanusek, Kraków 2009
Margolis J., Po dwóch stronach debaty wokół modernizmu/postmodernizmu, w: Czym, w gruncie rzeczy, jest dzieło sztuki? Wykłady z filozofii sztuki, red. K. Wilkoszewska, tłum. W. Chojna, Kraków 2004, s. 12–26
Matematyczność przyrody, red. M. Heller, J. Życiński, A. Michalik, Kraków 1992
Milner J., Kazimir Malevich and the Art of Geometry, New Haven–London 1996
Mioduszewski J., Wykłady z topologii. Topologia przestrzeni euklidesowych, Katowice 1994
Murawski R., Filozofia matematyki. Zarys dziejów, Poznań 2013
Murawski R., Nieskończoność w matematyce. Zmagania z potrzebnym, acz kłopotliwym pojęciem, „Zagadnienia Filozoficzne w Nauce” 2014, 55, s. 5–42
Murawski R., Dlaczego matematyka pozwala rozumieć i opisywać świat? Refleksja filozoficzna, w: idem, Z historii logiki i filozofii matematyki, Poznań 2019, s. 133–146
Murawski R., O pojęciu prawdy w matematyce, w: idem, Z historii logiki i filozofii matematyki, Poznań 2019, s. 107–115
Murawski R., K. Świrydowicz, Wstęp do teorii mnogości, Poznań 2005
Olek J., Porządek przypadku, czyli o Winiarskim, w: Ryszard Winiarski. Prace z lat 1973–1974, red. J. Grabski, Kraków 2002
Omnès R., Converging Realities. Toward a Common Philosophy of Physics and Mathematics, Princeton 2005
Ornes S., Math Art. Truth, Beauty, and Equations, New York 2019
O’Sullivan S., From Aesthetics to the Abstract Machine: Deleuze, Guattari and Contemporary Art Practice, w: Deleuze and Contemporary Art, red. S. Zepke, S. O’Sullivan, Edinburgh 2010, s. 189–207
Palka Z., A. Ruciński, Wykłady z kombinatoryki. Przeliczanie, Warszawa 2007
Panofsky E., Perspektywa jako „forma symboliczna”, tłum. G. Jurkowlaniec, Warszawa 2008
Peitgen H.-O., H. Jürgens, D. Saupe, Fraktale. Granice chaosu, cz. 1, tłum. K. Pietruska-Pałuba, K. Winkowska-Nowak, Warszawa 2002
Peitgen H.-O., H. Jürgens, D. Saupe, Fraktale. Granice chaosu, cz. 2, tłum. K. Pietruska-Pałuba, K. Winkowska-Nowak, Warszawa 1995
Perspektywa sztuki matematycznej, red. W. Skrodzki, „Współczesność. Czasopismo Literackie” 1967, 14(241), s. 8–11
Piegat A., Modelowanie i sterowanie rozmyte, Warszawa 1999
Porębski M., Kubizm. Wprowadzenie do sztuki XX wieku, Warszawa 1986
Porfiriusz, Żywot Pitagorasa, w: Żywoty Pitagorasa, red. i tłum. J. Gajda-Krynicka, Wrocław 1993, s. 1–24
Reale G., Historia filozofii starożytnej, t. 2: Platon i Arystoteles, tłum. E. Łupina, E.I. Zieliński, M. Podbielski, Lublin 2008
Reinhardt F., H. Soeder, Atlas matematyki, tłum. Ł. Wiechecki, Warszawa 2006
Rosenfeld B.A., History of Non-Euclidean Geometry. Evolution of the Concept of a Geometric Space, New York 1988
Roskal Z.E., Koncepcje przestrzeni w nauce i filozofii przyrody, „Roczniki Filozoficzne” 2008, 1(56), s. 279–294
Rota G.-C., The Pernicious Influence of Mathematics upon Philosophy, „Synthese” 1991, 2(88), s. 165–178
Rottenberg A., Sztuka w Polsce 1945–2005, Warszawa 2005
Rozmowa z Wojciechem Fangorem. Kwiecień–Maj 2003, w: Wojciech Fangor (Centrum Sztuki Współczesnej Zamek Ujazdowski Warszawa, 16 września – 26 października 2003), Warszawa 2003, s. 54–72
Rybka E., Astronomia ogólna, Warszawa 1975
Ryszard Winiarski. Event-Information-Image, red. A. Muszyńska, M. Marczak-Cerońska, Warszawa 2017
Schröder B., Konkrete Kunst. Mathematisches Kalkül und programmiertes Chaos, Berlin 2008
Seel M., Estetyka obecności fenomenalnej, red. K. Wilkoszewska, tłum. K. Krzemieniowa, Kraków 2008
Shlain L., Art & Physics. Parallel Visions in Space, Time, and Light, New York 2007
Skarbek J., Scjentyzm, w: Z. Musiał, J. Skarbek, B. Wolniewicz, Trzy nurty: racjonalizm – antyracjonalizm – scjentyzm, Warszawa 2006, s. 167–223
Sokal A.D., J. Bricmont, Modne bzdury. O nadużywaniu pojęć z zakresu nauk ścisłych przez postmodernistycznych intelektualistów, tłum. A. Lewańska, P. Amsterdamski, Warszawa 2004
Steiner M., The Applicability of Mathematics as a Philosophical Problem, Cambridge–London 1998
Strosberg E., Art & Science, New York–London 2015
Sztabińska P., Geometria a natura. Polska sztuka abstrakcyjna w drugiej połowie XX wieku, Warszawa 2010
Szydłowski S., Przestrzeń znaczy wolność. O twórczości Wojciecha Fangora, w: Wojciech Fangor. 3 wymiary, Kielce 2005, s. 19–23
Szydłowski S., Wojciech Fangor. Przestrzeń jako gra, Kraków 2012
Szydłowski S., Wojciech Fangor. 3 wymiary – retrospektywa, Orońsko 2015
Szydłowski S., Wprowadzenie, w: Wojciech Fangor. Heweliusz, red. I. Ziętkiewicz, tłum. B. Łuniewicz, Sopot 2015, s. 7–18
Świrydowicz K., Podstawy logiki modalnej, Poznań 2014
Taranienko Z., Dialogi o sztuce, Warszawa 2004
Theories and Documents of Contemporary Art. A Sourcebook of Artists’ Writings, red. K. Stiles, P.H. Selz, Berkeley 1996
Toepell M.-M., Über die Entstehung von David Hilberts „Grundlagen der Geometrie”, Göttingen 1986
Torretti R., Philosophy of Geometry from Riemann to Poincaré, Dordrecht 1978
Virilio P., Maszyna widzenia, w: Widzieć, myśleć, być: technologie mediów, red. A. Gwóźdź, Kraków 2001, s. 39–62
Wiesing L., Widzialność obrazu. Historia i perspektywy estetyki formalnej, tłum. K. Krzemień-Ojak, Warszawa 2008
Wigner E.P., Niepojęta skuteczność matematyki w naukach przyrodniczych, w: Współczesna filozofia matematyki. Wybór tekstów, red. R. Murawski, Warszawa 2002, s. 293–309
Wilder R.L., Kulturowa baza matematyki, w: Współczesna filozofia matematyki. Wybór tekstów, red. R. Murawski, Warszawa 2002, s. 275–292
Winiarski R., Moje próby i poszukiwania, „Polska” 1966, 11(147), s. 42–43
Wojciech Fangor: 25.09.2009–15.11.2009, red. S. Szydłowski, Warszawa 2009
Wojciechowski A., Młode malarstwo polskie 1944–1974, Wrocław 1983
Wójtowicz K., Spór o istnienie w matematyce, Warszawa 2003
Wszołek S., Matematyka i metafizyka. Krótki komentarz na temat hipotezy matematyczności świata, „Studia Philosophiae Christianae” 2010, 1(46), s. 25–36
Wywiad z Ryszardem Winiarskim, rozm. D. Skaryszewska, „Projekt” 1985, 5(164), s. 22–27
Licencja
Prawo autorskie regulowane jest oświadczeniem autora przygotowanym przez Wydawnictwo Naukowe UAM a od nr XXVIII także umową licencyjną na publikację online zawartą pomiędzy Autorem i Uniwersytetem im. Adama Mickiewicza. Autorzy ponoszą odpowiedzialność za oryginalność zamieszczanego materiału tekstowego oraz regulację praw autorskich dotyczących materiałów ilustracyjnych. W przypadku, gdy materiały pochodzą od redakcji – odpowiedzialność ponosi redakcja czasopisma.
Ten utwór dostepny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa - Użycie niekomercyjne - Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.