„Pięć milionów dzieci czeka na nowe zabawki…”. O organizacji przemysłu zabawkarskiego i wzornictwie zabawek w Polsce lat 50. i 60. XX wieku
PDF

Słowa kluczowe

toys
designers
Cepelia Corporation
IWP (Institute of Industrial Design)
BNEP (Office of Production Aesthetics Surveillance)

Jak cytować

Wiszniewska, A. . (2021). „Pięć milionów dzieci czeka na nowe zabawki…”. O organizacji przemysłu zabawkarskiego i wzornictwie zabawek w Polsce lat 50. i 60. XX wieku. Artium Quaestiones, (32), 131–160. https://doi.org/10.14746/aq.2021.32.6

Liczba wyświetleń: 373


Liczba pobrań: 320

Abstrakt

In the first years after World War II, the task of setting up a toy industry was undertaken in Poland. According to the declarations from the Polish People’s Republic authorities about providing all children with a carefree childhood, access to education and help in developing individual interests, a well-designed and carefully made toy was to reach the hands of 5 million children. It was also supposed to be aesthetic and accessible to the impoverished society after the war. Therefore, toys were mainly produced from waste materials, such as wood, leather, felt, fabrics, provided by state-owned industrial plants or production cooperatives. Toys made in artists’ studios and in the BNEP Toy Factory under the direction of Jan Kurzątkowski met these criteria. A turning point in the history of the organization of the post-war toy industry was the establishment of The Office for Toy Industry Studies and Projects, a facility included in the structures of Cepelia and unique not only on the national, but also on the Europe scale. The office was established on 5 December 1950 by order of the president of the Central Office of Fine Manufacturing. The specialists employed in this institution (artists, educators, psychologists and material scientists) ensured that children received a good educational toy – carefully made, appropriate for their age, safe and nice at the same time. The designs developed under their professional supervision were handed over to Cepelia’s cooperatives for implementation, while providing appropriate instructions on the material and decorations used. One of the Office’s first initiatives was to produce a specific type of wooden and fabric doll, which was exported to Western Europe and the USA and created what was termed the “Polish Doll”. The office only existed for 4 years. Pursuant to the resolution of the Presidium of the Government dated on 18 December 1954, it was transferred to the Board of the Toy Industry at the Central Union of Work Cooperatives. In practice, this meant its liquidation and the cessation of research and development of new toy designs. This decision resulted in a rapid constriction in the development of Poland’s toy industry. The idea of such a holistic, comprehensive approach to the issue of toys has never been returned to, not only from the point of view of aesthetics, but also toys’ role in children’s upbringing and education. This was changed neither by the Central Design Office of the Toy Industry established in 1956 at the Ministry of Education, nor “Plastuś”, a competition for the best toy for children available on the market, launched in 1961.

https://doi.org/10.14746/aq.2021.32.6
PDF

Finansowanie

Projekt realizowany w ramach grantu NPRH w latach 2014–2016 w Instytucie Sztuki PAN.

Bibliografia

OPRACOWANIA

Ankiewiczowa M., Zabawka – towarzyszka wielkich przeżyć, „Moda i Życie Praktyczne” 1948, 33, s. 11

Bujak J., Zabawki w Europie. Zarys dziejów – rozwój zainteresowań, Kraków 1988

Co przyniesie Mikołaj pod choinkę?, „Słowo Powszechne” 1961, 23 października

Czerniewska K., Olejniczak J., Z dziejów wzornictwa w powojennej Polsce (1945–1949), Warszawa 1989

Dawne i współczesne zabawki dziecięce, red. D. Żołądź-Strzelczyk, Poznań 2011

Dziecko na trudnej drodze do socjalizmu. Rozmowa z dr Moniką Wiśniewską, <https://ipn.gov.pl/pl/publikacj/nie-tylko-o-ksiazkach/100587,Dziecko-na-trudnej-drodze-do-socjalizmu.html> [dostęp: 19 kwietnia 2021]

Edukacja w PRL, red. M. Wiśniewska, Warszawa 2016

Eisler J., Czterdzieści pięć lat, które wstrząsnęły Polską. Historia polityczna PRL 1944–1989, Warszawa 2018

Gmurczyk R., Organizacja cepeliowska w latach 1949–2014. Fakty i ludzie, Warszawa 2014

Gonciarz P. et al., Kolorowy świat klocków, Kielce 2019

Górecka M., Made in PRL. Zabawki z polskich spółdzielni zabawkarskich, Kielce 2009

Hodurek-Kiek K., Meble kombinowane. Wzornictwo mebelków dla lalek i przykłady mebli dziecięcych PRL-u, Kielce 2017

Jabłoński H., Polityka oświatowa w Polsce Ludowej, „Wiedza i Życie” 1948, 12, s. 150

Korduba P., Ludowość na sprzedaż. Towarzystwo Popierania Przemysłu Ludowego, Cepelia, Instytut Wzornictwa Przemysłowego, Warszawa 2013

Leja M., Dziecko? Nie widzę, „Sztandar Młodych” 1959, 24–27 grudnia

Leszczyński A., Wojna koreańska w propagandzie polskiej od czerwca do grudnia 1950 roku, „Przegląd Historyczny” 1995, 86(1), s. 47–66

Lipecki S., Pokaz produkcji CPLiA, „Dziennik Polski” 1951, 9 lutego

Maga A., Rokosz K., Ale zabawki, Oleśnica 2008

Myśliwiec A., Filc i spółka. Zabawki Anny Narzymskiej, Kielce 2017

Ożerski Z., Produkcja zabawek drewnianych, Warszawa 1955

Paluch M., Wielostronne manipulacje twórcy wielostronnej teorii kształcenia, w: Edukacja w PRL, red. M. Wiśniewska, Warszawa 2016

Piękno użyteczne. Ćwierćwiecze Cepelii, red. J. Orynżyna, Warszawa 1975

Piętowski T., Witaczek W., Zabawki z tkanin, Warszawa 1957

Polskie życie artystyczne w latach 1944–1960, red. A. Wierzbicka, Warszawa 2012, t. 1–6

Pyter M., Prawne zasady funkcjonowania oświaty w Polsce Ludowej, „Studia Iuridica Lublinensia” 2015, 24, s. 105–122

Rosolak M, O zabawkach, „Przemysł Ludowy i Artystyczny” 1956, 3, s. 17–26

Słodowy A., Lubię majsterkować, Warszawa 1973

Spółdzielnia Artystów ŁAD 1926–1996, red. A. Frąckiewicz, Warszawa 1998

Stańczyk-Wiślicz K. et al., Kobiety w Polsce 1945–1989. Nowoczesność, równouprawnienie, komunizm, Kraków 2020

S.Z., Lalki polskie, „Moda i Życie Praktyczne” 1948, 10, s. 12

Szlekys O., Postęp w pokoju dziecka, „Kobieta i Życie” 1970, 35, s. 20

Szymański J., O mieszkaniu ładnym i wygodnym, Warszawa 1962

Telakowska W., Twórczość ludowa w nowym wzornictwie, Warszawa 1954

Terlikowska M., Awantura o lemura, Warszawa 1956

Tomasiewicz J., Szkoła w PRL, dostępny w internecie: <https://www.academia.edu/38323195/Szko%C5%82a_w_PRL_pdf> [dostęp: 20 kwietnia 2021]

Uniechowska F., Moje hobby to mieszkanie, Warszawa 1978

Wieczorek M., Kreatywność projektantów zabawek zatrudnionych w spółdzielniach pracy w okresie PRL a czynniki ją ograniczające, „Lubelski Rocznik Pedagogiczny” 2019, 38(1), s. 97–112

Wieczorek M., Zabawki-bestsellery ze spółdzielni zabawkarskich i zakładów państwowych w czasach PRL-u, „Zabawy i Zabawki” 2018, 16, s. 233–250

Wiśniewska J., Sieć przedszkoli w Polsce w pierwszej powojennej dekadzie, dostępny w internecie: <https://czasopisma.bg.ug.edu.pl/index.php/JSR/article/view/540> [dostęp: 11 lutego 2021].

Wiśniewska M., Przedszkola Polski „ludowej”. Ideologizacja instytucji (1944–1965), Warszawa 2019

XV lat Spółdzielczości Pracy Ziemi Krakowskiej, red. W. Wierzewski, Warszawa 1960

Zabawki dziecięce – wybrane konteksty teoretyczne, badawcze i praktyczne, red. M. Kiełbasa, M. Socha, Nowy Sącz 2019

Zabawki, red. Z. Radkowska, Warszawa 1967

Zabawki. Wystawa Prac Projektantów Przemysłowych Okręgu Warszawskiego ZPAP, Warszawa 1967

DOKUMENTY

Konstytucja Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej uchwalona przez Sejm Ustawodawczy w dniu 22 lipca 1952 r., Dz. Ust. 1952, 33

ARCHIWA

Archiwum Akt Nowych, Warszawa: Ministerstwo Przemysłu i Handlu, sygn. 2/195/0/4.8/588; Telewizja Polska SA (wycinki), sygn. 2/2514/0/-/2/513; 2/2514/0/-/10/40

Instytut Sztuki PAN, Warszawa: Archiwum Cepelii, Pracownia Fotografii i Rysunków Pomiarowych; Archiwum Polskiego Życia Artystycznego (teczki Wystawy, Wzornictwo z lat 1944–1960), Pracownia Sztuki Współczesnej