„Pięć milionów dzieci czeka na nowe zabawki…”. O organizacji przemysłu zabawkarskiego i wzornictwie zabawek w Polsce lat 50. i 60. XX wieku
Main Article Content
Abstrakt
In the first years after World War II, the task of setting up a toy industry was undertaken in Poland. According to the declarations from the Polish People’s Republic authorities about providing all children with a carefree childhood, access to education and help in developing individual interests, a well-designed and carefully made toy was to reach the hands of 5 million children. It was also supposed to be aesthetic and accessible to the impoverished society after the war. Therefore, toys were mainly produced from waste materials, such as wood, leather, felt, fabrics, provided by state-owned industrial plants or production cooperatives. Toys made in artists’ studios and in the BNEP Toy Factory under the direction of Jan Kurzątkowski met these criteria. A turning point in the history of the organization of the post-war toy industry was the establishment of The Office for Toy Industry Studies and Projects, a facility included in the structures of Cepelia and unique not only on the national, but also on the Europe scale. The office was established on 5 December 1950 by order of the president of the Central Office of Fine Manufacturing. The specialists employed in this institution (artists, educators, psychologists and material scientists) ensured that children received a good educational toy – carefully made, appropriate for their age, safe and nice at the same time. The designs developed under their professional supervision were handed over to Cepelia’s cooperatives for implementation, while providing appropriate instructions on the material and decorations used. One of the Office’s first initiatives was to produce a specific type of wooden and fabric doll, which was exported to Western Europe and the USA and created what was termed the “Polish Doll”. The office only existed for 4 years. Pursuant to the resolution of the Presidium of the Government dated on 18 December 1954, it was transferred to the Board of the Toy Industry at the Central Union of Work Cooperatives. In practice, this meant its liquidation and the cessation of research and development of new toy designs. This decision resulted in a rapid constriction in the development of Poland’s toy industry. The idea of such a holistic, comprehensive approach to the issue of toys has never been returned to, not only from the point of view of aesthetics, but also toys’ role in children’s upbringing and education. This was changed neither by the Central Design Office of the Toy Industry established in 1956 at the Ministry of Education, nor “Plastuś”, a competition for the best toy for children available on the market, launched in 1961.
Downloads
Article Details

Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
Prawo autorskie regulowane jest oświadczeniem autora przygotowanym przez Wydawnictwo Naukowe UAM a od nr XXVIII także umową licencyjną na publikację online zawartą pomiędzy Autorem i Uniwersytetem im. Adama Mickiewicza. Autorzy ponoszą odpowiedzialność za oryginalność zamieszczanego materiału tekstowego oraz regulację praw autorskich dotyczących materiałów ilustracyjnych. W przypadku, gdy materiały pochodzą od redakcji - odpowiedzialność ponosi redakcja czasopisma.
Ten utwór dostepny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa - Użycie niekomercyjne - Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
Referencje
- OPRACOWANIA
- Ankiewiczowa M., Zabawka – towarzyszka wielkich przeżyć, „Moda i Życie Praktyczne” 1948, 33, s. 11
- Bujak J., Zabawki w Europie. Zarys dziejów – rozwój zainteresowań, Kraków 1988
- Co przyniesie Mikołaj pod choinkę?, „Słowo Powszechne” 1961, 23 października
- Czerniewska K., Olejniczak J., Z dziejów wzornictwa w powojennej Polsce (1945–1949), Warszawa 1989
- Dawne i współczesne zabawki dziecięce, red. D. Żołądź-Strzelczyk, Poznań 2011
- Dziecko na trudnej drodze do socjalizmu. Rozmowa z dr Moniką Wiśniewską, <https://ipn.gov.pl/pl/publikacj/nie-tylko-o-ksiazkach/100587,Dziecko-na-trudnej-drodze-do-socjalizmu.html> [dostęp: 19 kwietnia 2021]
- Edukacja w PRL, red. M. Wiśniewska, Warszawa 2016
- Eisler J., Czterdzieści pięć lat, które wstrząsnęły Polską. Historia polityczna PRL 1944–1989, Warszawa 2018
- Gmurczyk R., Organizacja cepeliowska w latach 1949–2014. Fakty i ludzie, Warszawa 2014
- Gonciarz P. et al., Kolorowy świat klocków, Kielce 2019
- Górecka M., Made in PRL. Zabawki z polskich spółdzielni zabawkarskich, Kielce 2009
- Hodurek-Kiek K., Meble kombinowane. Wzornictwo mebelków dla lalek i przykłady mebli dziecięcych PRL-u, Kielce 2017
- Jabłoński H., Polityka oświatowa w Polsce Ludowej, „Wiedza i Życie” 1948, 12, s. 150
- Korduba P., Ludowość na sprzedaż. Towarzystwo Popierania Przemysłu Ludowego, Cepelia, Instytut Wzornictwa Przemysłowego, Warszawa 2013
- Leja M., Dziecko? Nie widzę, „Sztandar Młodych” 1959, 24–27 grudnia
- Leszczyński A., Wojna koreańska w propagandzie polskiej od czerwca do grudnia 1950 roku, „Przegląd Historyczny” 1995, 86(1), s. 47–66
- Lipecki S., Pokaz produkcji CPLiA, „Dziennik Polski” 1951, 9 lutego
- Maga A., Rokosz K., Ale zabawki, Oleśnica 2008
- Myśliwiec A., Filc i spółka. Zabawki Anny Narzymskiej, Kielce 2017
- Ożerski Z., Produkcja zabawek drewnianych, Warszawa 1955
- Paluch M., Wielostronne manipulacje twórcy wielostronnej teorii kształcenia, w: Edukacja w PRL, red. M. Wiśniewska, Warszawa 2016
- Piękno użyteczne. Ćwierćwiecze Cepelii, red. J. Orynżyna, Warszawa 1975
- Piętowski T., Witaczek W., Zabawki z tkanin, Warszawa 1957
- Polskie życie artystyczne w latach 1944–1960, red. A. Wierzbicka, Warszawa 2012, t. 1–6
- Pyter M., Prawne zasady funkcjonowania oświaty w Polsce Ludowej, „Studia Iuridica Lublinensia” 2015, 24, s. 105–122
- Rosolak M, O zabawkach, „Przemysł Ludowy i Artystyczny” 1956, 3, s. 17–26
- Słodowy A., Lubię majsterkować, Warszawa 1973
- Spółdzielnia Artystów ŁAD 1926–1996, red. A. Frąckiewicz, Warszawa 1998
- Stańczyk-Wiślicz K. et al., Kobiety w Polsce 1945–1989. Nowoczesność, równouprawnienie, komunizm, Kraków 2020
- S.Z., Lalki polskie, „Moda i Życie Praktyczne” 1948, 10, s. 12
- Szlekys O., Postęp w pokoju dziecka, „Kobieta i Życie” 1970, 35, s. 20
- Szymański J., O mieszkaniu ładnym i wygodnym, Warszawa 1962
- Telakowska W., Twórczość ludowa w nowym wzornictwie, Warszawa 1954
- Terlikowska M., Awantura o lemura, Warszawa 1956
- Tomasiewicz J., Szkoła w PRL, dostępny w internecie: <https://www.academia.edu/38323195/Szko%C5%82a_w_PRL_pdf> [dostęp: 20 kwietnia 2021]
- Uniechowska F., Moje hobby to mieszkanie, Warszawa 1978
- Wieczorek M., Kreatywność projektantów zabawek zatrudnionych w spółdzielniach pracy w okresie PRL a czynniki ją ograniczające, „Lubelski Rocznik Pedagogiczny” 2019, 38(1), s. 97–112
- Wieczorek M., Zabawki-bestsellery ze spółdzielni zabawkarskich i zakładów państwowych w czasach PRL-u, „Zabawy i Zabawki” 2018, 16, s. 233–250
- Wiśniewska J., Sieć przedszkoli w Polsce w pierwszej powojennej dekadzie, dostępny w internecie: <https://czasopisma.bg.ug.edu.pl/index.php/JSR/article/view/540> [dostęp: 11 lutego 2021].
- Wiśniewska M., Przedszkola Polski „ludowej”. Ideologizacja instytucji (1944–1965), Warszawa 2019
- XV lat Spółdzielczości Pracy Ziemi Krakowskiej, red. W. Wierzewski, Warszawa 1960
- Zabawki dziecięce – wybrane konteksty teoretyczne, badawcze i praktyczne, red. M. Kiełbasa, M. Socha, Nowy Sącz 2019
- Zabawki, red. Z. Radkowska, Warszawa 1967
- Zabawki. Wystawa Prac Projektantów Przemysłowych Okręgu Warszawskiego ZPAP, Warszawa 1967
- DOKUMENTY
- Konstytucja Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej uchwalona przez Sejm Ustawodawczy w dniu 22 lipca 1952 r., Dz. Ust. 1952, 33
- ARCHIWA
- Archiwum Akt Nowych, Warszawa: Ministerstwo Przemysłu i Handlu, sygn. 2/195/0/4.8/588; Telewizja Polska SA (wycinki), sygn. 2/2514/0/-/2/513; 2/2514/0/-/10/40
- Instytut Sztuki PAN, Warszawa: Archiwum Cepelii, Pracownia Fotografii i Rysunków Pomiarowych; Archiwum Polskiego Życia Artystycznego (teczki Wystawy, Wzornictwo z lat 1944–1960), Pracownia Sztuki Współczesnej