Słowa kluczowe
Kleinianum Museum
Augustus II the Strong
amber
collection
paper museum
Jak cytować
Liczba wyświetleń: 275
Liczba pobrań: 210
Abstrakt
The article deals with the collection of Jacob Theodor Klein and the beginnings of scientific interest in amber in early modern Gdańsk. The text is intended to show the importance of this forgotten collection and the ongoing research into succinite (Baltic amber). The objects from Klein’s collection themselves have been dispersed, and have not survived to the present day, but Klein’s written inventory, which in 1740 ended up in the collection in Bayreuth to later reach Erlangen, allows the collection to be analyzed thoroughly. It is the numerous drawings of amber exhibits that are of particular importance. Thanks to the activities of Klein and his contemporaries, including Johann Philipp Breyn, and the drawings made at their request by their daughters, it is possible to trace the flow of objects between collections and reconstruct the meaning of the ‘paper museums’ they created. The text points to the key role of illustration as an element of information exchange in the respublica litteraria of the time and collaboration of scholars. The role of Gdańsk collections as the basis for the great collections being created at the time in St Petersburg and Dresden is also highlighted.
Bibliografia
Aldrovandi U., De animimalibus insectis libri septem, Bologna 1602, dostępny w internecie: <https://amshistorica.unibo.it/31> [dostęp: 3 grudnia 2022]
Aurifaber A., Svccini historia, Ein kurtzer gründlicher Bericht, woher der Agtstein oder Börnstein vrsprünglich komme, das er kein Baumhartz sey, Sonder ein geschlecht des Berg wachs, Vnd wie man jnen manigfaltiglich in artzneien möge gebrauchen, Königsberg 1552
Bernoulli J., Reisen durch Brandenburg, Pommern, Preußen, Curland, Russland, Polen in den Jahren 1777 und 1778, Bd. 1, Reise nach Danzig und Beschreibung der Merkwürdigkeit dieser Stadt, Leipzig 1779
Bibliothecae Breynianae Pars Prior. Sive Catalogus Librorum Philologico-Philosophico-Historicorum, Itinerariorum, Inprimis autem Medicorum, Botanicorum Et Historiae Naturalis Scriptorum &c. Rariorum, Quam Magno Studio Et Sumptu Sibi Comparavit D. Johan. Philipp. Breynius, Acad. Imper. Natur. Curiosorum, Nec Non Reg. Societ. Anglic. Scient. Sodalis. Publica Auctionis Lege In Aedibus B. Possessoris (in der Langgasse.) D. XV. Julii A. MDCCLXV. Distrahende Per Joan. Godofr. Barthelse, Gedani 1765–1766, PAN Bibl. Gd., Od 20009 8°
Breyne J.P. et al., A Letter from John Phil. Breyne, M. D. F. R. S. to Sir Hans Sloane, Bart. Pres. R. S. with Observations, and a Description of Some Mammoth’s Bones Dug up in Siberia, Proving Them to Have Belonged to Elephants, „Philosophical Transactions” (1683–1775), 1737, vol. 40, s. 124–138 DOI: https://doi.org/10.1098/rstl.1737.0026
Breyne J.P., Observatio de Succinea Gleba, Plantae Cujusdam Folio Impraegnata, Rarissima. Auctore Dno. Johanne Philippo Breynio, M. D. R. S. S, „Philosophical Transactions” (1683–1775), 1726, 34, s. 154–156 DOI: https://doi.org/10.1098/rstl.1726.0028
Eames J., Review of An Account of a Book, by Jacobi Theodori Klein. Historiae Piscium Naturalis promovendae Missus primus Gedani, 1740. 4to; Or, the first number of an essay towards promoting the natural history of fishes, by Mr. Klein, Secretary of Dantzick, and F.R.S., „Philosophical Transactions” 1742, 42(462), s. 27– 33, DOI: https://doi.org/10.1098/rstl.1742.0014
Fischer Ch.G., Herrn Nathanael Iacob Gerlachs […] Reise…, Gedani 1727–1732, dostępny w internecie: <https://pbc.gda.pl/dlibra/publication/10113/edition/6021> i n. [dostęp: 9 marca 2023]
Frisch J.L., Beschreibung von allerei Insecten in Deutschland, Berlin 1730 DOI: https://doi.org/10.5962/bhl.title.14975
Hartmann J. Ph., Succini Prussici Physica & civilis Historia, Francofurti 1677
Icones Vivae Avium, Forschungsbibliothek Gotha, Chart. A 784
Klein J.T., Historiae Piscium Naturalis Promovendae, Missus II, PAN Bibl. Gd. 1044/77
Klein J.T., Lebenslauf, współoprawny druk PAN Bibl. Gd., Oe 7941a 4°
Klein J.T., Musei Kleiniani, Danzig 1738, FAU Erlangen-Nürnberg, UER Ms 2680, Bd. 1, 2, 3, 4, 5, 7, 9, 10
Klein J.T., Sloane H., Ex Veterum Prussorum Re Antiquaria Schediasma, a D. Jac. Theodoro Klein Reipubl. Gedan. a Secretis, R.S.S. Cum D. Hans Sloane, Bart. R.S. Pr. Communicatum, „Philosophical Transactions” 1739, vol. 41, s. 384–389 DOI: https://doi.org/10.1098/rstl.1739.0069
Michaelis Mercati Samminiatensis Metallotheca. Opus posthumum, auctoritate, & muificentiâ Clementis undecimi pontificis maximi e tenebris in lucem eductum; opera autem, & studio Joannis Mariae Lancisii archiatri pontificii illustratum. Cui accessit appendix cum XIX. recens inventis iconibus, Vaticanum 1719
Negelein J.A., De jure Succini In Regno Borussiae, vom recht des Börnsteins im Königreich Preussen, In Academia Regiomontana ... Praeside Philippo Richardo Schroedero ... Ad Diem 18. Decembr. A. C. 1722
Neickel C.F., Museographia Oder Anleitung Zum rechten Begriff und nützlicher Anlegung der Museorum Oder Raritäten-Kammern: [...] In beliebter Kürtze zusammen getragen, und curiösen Gemüthern dargestellet von C.F. Neickelio. Auf Verlangen mit einigen Zusätzen und dreyfachem Anhang vermehret von D. Johann Kanold, der Kayserl. Leopold. Carol. Reichs-Academiae Natur. Curios. Mit-Glied.
Nebst einem Register, Leipzig–Breslau 1727
Pars Bibliothecae Kleinio-Gralathianae, quae complectitur Apparatum librorum ad Historiam naturalim spectantium, philosophicorum et mathematicorum juncta collectione Itinerariorum studio historiae naturalis praecipue inservientium, Gedani 1772, PAN Bibl. Gd., Aa 14421
Pflanzen-und Tierzeichnungen der Geschwister Breyne U.A., Forschungsbibliothek Gotha, Chart. A 783a
Pflanzenzeichnungen [der Geschwister Breyne U.A.], Forschungsbibliothek Gotha, Chart. A 782
Rzączyński G., Historia naturalis curiosa Regni Poloniae, Sandomiriae 1721
Sendel Ch., Lob-Rede auf Herrn Jacob Theodor Klein…, Danzig 1759, druk współoprawny PAN Bibl. Gd., Oe 7941a 4°
Sendel N., Historia Svccinorum Corpora Aliena Involventium ex Natvre Opere Piotorum et Caleatorum..., Leipzig 1742, dostępne w internecie: <https://dlibra.bibliotekaelblaska.pl/dlibra/publication/7307/edition/6844/content> [dostęp:9 marca 2023] DOI: https://doi.org/10.5962/bhl.title.150129
Titius J.D., Leben und Schriften Herrn Jacob Theodor Kleins, „Neue Gesellschaftliche Erzählungen für Liebhaber der Naturlehre der Haushaltungswissenschaft, der Arzneykunst und der Sitten” 1760, Bd. 3, s. 129–144
Tylkowski W., Physicae curiosae pars octava, Olivae 1682
Woodward J., An essay toward a natural history of the earth and terrestrial bodies, especially minerals : as also of the sea, rivers, and springs: with an account of the universal deluge : and of the effects that it had upon the earth, London 1695 DOI: https://doi.org/10.5962/bhl.title.95537
OPRACOWANIA
Banditt M., Der Strukturwandel Der Naturforschenden Gesellschaft in Danzig, In: Gelehrte – Republik – Gelehrtenrepublik: Der Strukturwandel Der Naturforschenden Gesellschaft in Danzig 1743 bis 1820 und Die Danziger Aufklärung, Wiesbaden 2018, s. 70–145, DOI: https://doi.org/10.2307/j.ctv1dwq08f.7
Bernstein für Thron und Altar. Das Gold des Meeres fürstlichen Kunst- und Schatzkammern, Hg. W. Seipel, Wien 2006
Brzozowski S., Klein Jakub Teodor (1685–1759), w: Polski Słownik Biograficzny, t. 12, Wrocław 1966
Bursztyn bałtycki – skarb Zatoki Gdańskiej / Baltic Amber – Treasure of the Bay of Gdańsk, red. R. Szadziewski, R. Pytlos, J. Szwedo, Gdańsk 2018
Chodyński A.R, Kultura kolekcjonerska w XVIII wieku. Gdańscy uczeni, amatorzy – znawcy i dyletanci, także z innych miast europejskich i ich stosunek do sztuki, „Opuscula Musealia” 2006, 15, s. 139–177
Chodyński A.R., Gdańskie kolekcje bursztynu od XVIII do XIX wieku, „Porta Aurea” 1994, t. 3, s. 51–74
Czaja J., Koń, jaki jest, każdy widzi. XVIII-wieczni przyrodnicy i ilustracja przyrodnicza, Pasaż Wiedzy 2021, dostępny w internecie: <https://www.wilanow-palac.pl/kon_jaki_jest_kazdy_widzi_xviii_wieczni_przyrodnicy_i_ilustracja_przyrodnicza.html> [dostęp: 21 grudnia 2022]
Geus A., Klein, Jacob Theodor, in: Neue Deutsche Biographie 11, 1977, 740-741 [Online-Version]; URL: <https://www.deutsche-biographie.de/pnd117523216.html#ndbcontent> [dostęp: 21 grudnia 2022]
Grulkowski M., Odkrycia archeologiczne w Gdańsku i ich recepcja w środowisku naukowym Prus XVII i XVIII wieku, „Gdański Notatnik Historyczny” 2022, t. 1, dostępny w internecie: <http://notatnikhistoryczny.pl/wp-content/uploads/2023/01/GNH01_art1_Marcin_Grulkowski_v2.pdf> [dostęp: 3 marca 2023]
Grzybkowska T., A. Mosingiewicz, Ilustracja naukowa, w: Aurea Porta Rzeczypospolitej, red. T. Grzybkowska, t. 1 Eseje, Gdańsk 1997, s. 214–215
Heinrichs K., Bernstein, das “Preußische Gold” in Kunst- und Naturalienkammern und Museen des 16.–20. Jahrhunderts, Diss, Humboldt Universität zu Berlin 2010
Hermann-Randall Ch., Die Universitätssammlungen, w: Die Hohenzollern und die FAU: Vergangenheit und Gegenwart, Erlangen 2018
Hermann-Randall Ch., Münzen, Bilder, Bibliotheken – Sammlungen in der Universitätsbibliothek Erlangen-Nürnberg, Erlangen 2013
Jakubowski J., Musaeum Gottwaldianum ze zbiorów Biblioteki Politechniki Gdańskiej i wydawnicze losy dzieła Christophorusa Gottwaldta (1636–1700) w XVIII w., „Porta Aurea” 2015, 14, s. 93–119, dostępny w internecie: <https://czasopisma.bg.ug.edu.pl/index.php/portaaurea/article/view/6913> [dostęp: 13 stycznia 2023]
Jakubowski J., Z dziejów książki naukowej w XVIII wieku. Analiza kompozycji przestrzenno-obrazowej Jakuba Teodora Kleina Historia Piscium Naturalis (Gedeani 1740), „Roczniki Biblioteczne” 2000, LIV, s. 25–56
Kappel J., Bernsteinkusnt aus dem Günen Gewölbe, Dresden 2005
King R., Amber from Antiquity to Eternity, London 2022
Kosmowska-Ceranowicz B., Bursztyn w Polsce i na świecie, Warszawa 2012
Novgorodowa D., Musaeum Gottwaldianum i jego losy w Rosji, „Klio” 2018, 46(3), s. 109–137 DOI: https://doi.org/10.12775/KLIO.2018.035
The Paper Museum of the Academy of Sciences in St. Petersburg c. 1725–1760: Introduction and Interpretation, ed. R.E. Kistemaker, D. Meijers, N.K. Kopeneva, G.L. Vilinbakhov, Amsterdam 2012
Pawlak M., Sendel Nataniel (1686–1757), w: Słownik biograficzny Pomorza Nadwiślańskiego, red. S. Gierszewski, t. 4 – red. Z. Nowak, Gdańsk 1997, s. 198
Pękacka-Falkowska K., Bursztyny drezdeńskie i doktor Nathaniel Sendel z Elbląga, dokument elektroniczny bez numeracji stron, <https://www.wilanow-palac.pl/bursztyny_drezdenskie_i_doktor_nathanael_sendel_z_elblaga.html> [dostęp: 2 marca 2023]
Pękacka-Falkowska K., Wokół kolekcji przyrodniczych w Rzeczypospolitej Obojga Narodów. Cz. I: Christoph i Johann Gottwaldowie i ich gdańskie muzeum, „Kwartalnik Historii Nauki i Techniki” 2018, 63(2), s. 51–97 DOI: https://doi.org/10.4467/0023589XKHNT.18.010.9463
Pękacka-Falkowska K., Z dziejów ilustracji naukowej w osiemnastowiecznym Gdańsku: Johann Philipp Breyne, Jacob Theodor Klein i ich egzotyczne rośliny, Pasaż Wiedzy 2021, dostępny w internecie: <https://www.wilanow-palac.pl/z_dziejow_ilustracji_naukowej_w_osiemnastowiecznym_gdansku_johann_philipp_breyne_jacob_theodor_klein_i_ich_egzotyczne_rosliny.html> [dostęp: 21 grudnia 2022]
Polyakova I., Collecting Amber naturalia in the Sixteenth Century Prussia, in: Collection in the space of culture, Kaliningrad 2009, s. 63–81 DOI: https://doi.org/10.1093/fs/knn179
Pomian K., Muzeum. Historia światowa, t. 1, Od skarbca do muzeum, Gdańsk 2023
Popiołek J., Pochodzenie bursztynu w opiniach polskich przyrodników do XIX wieku, „Kwartalnik Historii Nauki i Techniki” 2005, 50/3–4, s. 135–148
Roob H., C. Hopf, Jacob und Johann Philipp Breyne, zwei Danziger Botaniker im 17. und 18. Jahrhundert: Nachlaßverzeichnis, Gotha 1988
Sobecka A., Art and Science in Early Modern Gdańsk, „Studia Historica Gedanensia” 2022, 13, s. 53–69 DOI: https://doi.org/10.4467/23916001HG.22.004.17424
Sobecka A., Obrazowanie natury w nowożytnym Gdańsku. O kulturze kolekcjonerskiej miasta, Gdańsk 2021
Sobecka A., Rysunki sióstr Breyne jako nieznana część osiemnastowiecznej kolekcji gdańskiej rodziny uczonych / Drawings by the Breyne sisters as an unknown part of the eighteenth century collection of a Gdansk family of scholars, w: Kolekcje: kształtowanie, historia, dziedzictwo utracone / Collections. Development, History, Lost Heritage, ed. M. Mielnik, Gdańsk 2020, s. 259–273
Targosz K., Jacob Breynius 1637–1697. „Botanicus celebrimus” w wymiarze europejskim, Kraków 2010
Wichard N., W. Wichard, Ein Wegbereiter der paläobiologischen Bernsteinforschung, Nathanael Sendel (1686–1757): A pioneer in palaeobiological amber research, Palaeodiversity 1, Stuttgart 2008, s. 93–102
Zientara W., Statut Gdańskiego Towarzystwa Naukowego Societas Litteraria 1720–1727, 1991, Zapiski Historyczne, t. LVI, z. 1, s. 77–78
Licencja
Prawa autorskie (c) 2023 Anna Sobecka
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
Prawo autorskie regulowane jest oświadczeniem autora przygotowanym przez Wydawnictwo Naukowe UAM a od nr XXVIII także umową licencyjną na publikację online zawartą pomiędzy Autorem i Uniwersytetem im. Adama Mickiewicza. Autorzy ponoszą odpowiedzialność za oryginalność zamieszczanego materiału tekstowego oraz regulację praw autorskich dotyczących materiałów ilustracyjnych. W przypadku, gdy materiały pochodzą od redakcji – odpowiedzialność ponosi redakcja czasopisma.
Ten utwór dostepny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa - Użycie niekomercyjne - Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.