Produkowanie estetyk, produkowanie podmiotu. Początki odwilży i wolność twórcza w sztukach wizualnych na przykładzie wystawy w Arsenale
PDF

Słowa kluczowe

freedom of art in communist Poland
censorship
“thaw”
“Arsenał” exhibition

Jak cytować

Dąbrowski, J. (2019). Produkowanie estetyk, produkowanie podmiotu. Początki odwilży i wolność twórcza w sztukach wizualnych na przykładzie wystawy w Arsenale. Artium Quaestiones, (29), 381–408. https://doi.org/10.14746/aq.2018.29.14

Liczba wyświetleń: 406


Liczba pobrań: 397

Abstrakt

In Polish art history, there are two approaches to the “Arsenał” exhibition of August 1955. One, rooted in the debates around it, presents the “Arsenał” as the beginning of a political “thaw” – an act of emancipation, a demonstration of young artists who rebelled against the socialist realism. The other approach to the show or, rather, to the “thaw” as a whole, rejects an interpretation of artistic processes and choices as autonomous activities. Instead, with reference to the theory of Michel Foucault, the “Arsenał” is considered as a result of a reconfiguration of scattered power relations, stimulated by the changing strategies of the institutional power system. The present paper follows the latter approach. Foucault claims that power relations are combined with three interconnected types of human relations: defining the hierarchy of tasks and division of labor, compelling obedience, and performing “communicative binding,” i.e. purposeful action that affects the actors’ knowledge of the world and of themselves. After 1954, power relations in Poland were strategically changing: the system of labor division and the distribution of art, including all the related benefits, was still centralized, but the ineffective administrative control relaxed, while the production of meaning changed as well – the communist party modified its rhetoric referring to art and the range of artistic choice grew together with the options of communication. Still, the liberalization of the system and abandoning the Moscow version of the socialist realism in cultural policy did not mean any real increase of the freedom of choice. Using state exhibition institutions and the press, which was the main channel of communication between the authorities and the masses, the communist regime continued to control the aesthetic consciousness of the artists. An analysis of both printed and visual messages found in the press of the period, specialist periodicals and daily newspapers alike, has revealed a surprising similarity of the official discourse and the aesthetic choices made by the participants of the “Arsenał” – in particular those choices which were later interpreted as attempts to reject the socialist realism and launch a new beginning. It seems that the young artists were “positively censored,” i.e. the regime succeeded in creating an aesthetic reality which they accepted. What is more, they considered it subversive as an emanation of liberty. The selection of the aesthetic modes favored by the authorities took place in an unconscious way already at the stage of creation, before particular works of art were accepted by the ”Arsenał” jury and before they were actually controlled by the institutions of censorship.

https://doi.org/10.14746/aq.2018.29.14
PDF

Bibliografia

Ambroziewicz J., Znieczulica!, „Po prostu” 13 lutego 1955

Apel do młodych plastyków, „Sztandar Młodych”, dod. „Przedpole”, 18 stycznia 1955

Apel do młodych plastyków. Przed Wystawą Festiwalową, „Przegląd Kulturalny” 27 stycznia – 2 lutego 1955

Arsenał jest pewnego rodzaju marginesem. Rozmowa z Elżbietą Grabską, „Kresy” 1992, 12

Barańczak S., Knebel i słowo. O literaturze krajowej w latach siedemdziesiątych, Warszawa 1980

Bąblewska M., W pracowni przed festiwalem, „Przegląd Kulturalny” 23–29 czerwca 1955

Bogucki J., Uwagi o mecenacie, „Trybuna Ludu” 7 lutego 1955

Bogucki J., W pracowniach malarzy, „Przegląd Artystyczny” 1955, 1–2

Bogucki J., Sztuka Polski Ludowej, Warszawa 1983

Borowski W., J. Ludwiński, O niedostrzeganiu jednego z największych przełomów i kilku sprawach z nim związanych, „Przegląd Kulturalny” 26 maja – 1 czerwca 1955

Bourdieu P., Outline of a Theory of Practice, tłum. R. Nice, Cambridge 1995

Celnikier I., Problemy wystawy festiwalowej, „Przegląd Kulturalny” 17–23 lutego 1955

Czeszko B., Oczyma przyjaznego, „Trybuna Ludu” 11 kwietnia 1955

Czeszko B., Wizyta w Trietiakowskiej oraz Meksykański malarz patrzy na Warszawę, „Trybuna Ludu” 28 marca 1955

Ćwiertnia J., O smaku destylowanej wody, o metodzie uchylania drzwi i jeszcze o kilku sprawach natury artystycznej, „Przegląd Kulturalny” 17–23 marca 1955

Dombska A., Ograniczenia wolności prasy w PRL „Studia Prawno-Ekonomiczne” 2011, 84

Es, Przypomnienie o festiwalowej wystawie młodej plastyki, „Przegląd Kulturalny” 5–11 maja 1955

Foucault M., Nadzorować i karać. Narodziny więzienia, tłum. T. Komendant, Warszawa 1998

Foucault M., Podmiot i władza, tłum. J. Zychowicz, „Lewą Nogą” 1998, 9

Gogol B., „Fabryka fałszywych tekstów”. Z działalności Wojewódzkiego Urzędu Kontroli Prasy, Publikacji i Widowisk w Gdańsku w latach 1945–1958, Warszawa 2012

Grabska E., Przed wystawą młodej plastyki, „Przegląd Artystyczny” 1955, 1–2

Guttuso R., Jarmark snobizmu, „Przegląd Artystyczny” 1954, 4–5

Jastrun M., Wokół zamarzniętej wody, „Przegląd Kulturalny” 7–13 kwietnia 1955

Juszkiewicz P., Od rozkoszy historiozofii do „gry w nic”. Polska krytyka artystyczna czasu odwilży, Poznań 2005

Kosińska J., Sprawy plastyki ujęliśmy w swoje ręce, „Sztandar Młodych” dod. „Przedpole”, 12 marca 1955

Kostrzyńska W., Galeria sztuki polskiej XIX w., „Przegląd Kulturalny” 31 marca –6 kwietnia 1955

Kowalska B., Polska awangarda malarska 1945–1980. Szanse i mity, Warszawa 1988

Kozakiewicz S., Galeria Narodowa Sztuki Polskiej, „Trybuna Ludu” 3 kwietnia 1955

Lachur Z., Sprawa obrony pokoju to główne zadanie dla artysty, „Sztandar Młodych” dod. „Przedpole”, 12 marca 1955

Lipkowa G., Młoda plastyka przed festiwalem, „Po prostu” 26 czerwca 1955

List młodego plastyka, „Przegląd Kulturalny” 20–26 stycznia 1955

Mellerowicz T., Słowo o malarzu i misce, „Trybuna Ludu” 7 lutego 1955

Miedziński P., Fotografia strzeżona. Mechanizmy kontroli w Centralnej Agencji Fotograficznej, w: Cenzura w PRL. Analiza zjawiska, red. Z. Romek, K. Kamińska-Chełmiak, Warszawa 2017

Morawska H., Uwagi o galerii dwudziestolecia, „Przegląd Kulturalny” 26 maja –1 czerwca 1955

Morawski S., Świat na opak, filozofia sztuki burżuazyjnej, „Przegląd Artystyczny” 1954, 4–5

Mrożek S., Dziennik, t. 1, Kraków 2010

Osęka A., Formalizm czy ideowość, „Po prostu” 9 października 1955

Piotrowski P., Odwilż, w: Odwilż. Sztuka ok. 1956 r., red. P. Piotrowski, Poznań 1996

Polsakiewicz Z., O realistycznej i antyrealistycznej deformacji, o tym, czego nie należy wpuścić przez otwarte drzwi i jeszcze o kilku sprawach natury politycznej, „Przegląd Kulturalny” 31 marca – 6 kwietnia 1955

Putrament J., O ciasnym i szerokim pojmowaniu realizmu, „Trybuna Ludu” 13 czerwca 1955

Romek Z., Cenzura a nauka historyczna w Polsce 1944-1970, Warszawa 2010

Romek Z., System cenzury w PRL, w: T. Strzyżewski, Wielka księga cenzury PRL w dokumentach, Warszawa 2015

Rustecki W., O malarstwie radzieckiej Ukrainy, „Przegląd Kulturalny” 27 stycznia – 2 lutego 1955

Salon Młodego Malarstwa w Paryżu, „Przegląd Kulturalny” 24–30 marca 1955

Sokorski W., O rzeczywisty zwrot w naszej polityce kulturalnej, „Przegląd Kulturalny” 22–28 kwietnia 1954

Sokorski W., Rok obrachunków, „Przegląd Kulturalny” 5–12 stycznia 1955

Sowa A.L., Historia polityczna Polski 1944–1991, Kraków 2011

Strzyżewski T., Wstęp, w: idem, Wielka księga Cenzury PRL w dokumentach, Warszawa 2015

Szczepański J.A., O właściwy stosunek do sztuki zachodu, „Trybuna Ludu” 20 czerwca 1955

TEN, Z pracowni młodych plastyków reportaż przypadkowy, „Sztandar Młodych” 6 czerwca 1955

Turowski A., Polska ideoza, w: Sztuka polska po 1945 roku. Materiały z sesji Stowarzyszenia Historyków Sztuki. Warszawa, listopad 1984, red. T. Hrankowska, Warszawa 1984

Tyrmand L., Dziennik 1954, Warszawa 1989

Van Gogh w Nowym Jorku, „Przegląd Kulturalny” 5–11 maja 1955

W trosce o kadry młodych artystów, „Trybuna Ludu” 13 lutego 1955

Włodarczyk W., Socrealizm. Sztuka polska w latach 1950–1954, Paryż 1986

Włodarczyk W., „Arsenał” i Kazimierz, w: Do „Arsenału” przez Kazimierz, oprac. W. Odorowski, Kazimierz Dolny 2004

Włodarczyk W., Miejsce malarstwa, Warszawa 2008

Włodarczyk W., Po co był socrealizm?, w: Doświadczenie i świadectwo totalitaryzmu na obszarze kultur środkowoeuropejskich, red. J. Goszczyńska, J. Królak, R. Kulmiński, Warszawa 2011

Zenowicz M., Narada młodych plastyków, „Przegląd Kulturalny” 27 stycznia – 2 lutego 1955

Zimand R., Uwagi o deformacji i realizmie, „Przegląd Kulturalny” 7–13 kwietnia 1955

Uchwała II Plenum KC PZPR, https://fbc.pionier.net.pl/details/nnl0TTs [dostęp: 18 marca 2018]