Keywords
cross-border migrations
ius Valachicum
Podolia area
How to Cite
Abstract
Historical studies are dominated by the belief that in the 16th century the trend of cross-border migrations between the lands controlled by the Polish-Lithuanian state and Moldavia was fading away. Hence, the settlement according the Vlach law, which was spreading at that time in Ruthenia, was supposed to be mainly the work of the local population or the ruthenized Vlachs who came to this area in the 15th century. The aim of the presented research was to confront this view with so far poorly used historical documents of quantitative nature, primarily inventories and lustrations of royal properties existing in Podolia. As a result, a significant intensity of migrations was found throughout the century. They ran in opposite directions: Moldavians (Vlachs) migrated to Poland and Ruthenians crossed the state border with Moldavia. Boundary region of Podolia was often only a temporary stop in this process. From this land, immigrants headed deeper into the country, actively participating in the process of establishing new shepherd settlements.
Funding
Artykuł powstał w ramach projektu NPRH Wołosi w europejskiej i polskiej przestrzeni kulturowej. Migracje – osadnictwo – dziedzictwo kulturowe (Projekt nr 0604/NPRH3/H12/82/2014).
References
Źródła archiwalne:
Centrale Państwowe Archiwum Historyczne Ukrainy we Lwowie
- Księgi ziemskie przemyskie, F. 14, op. 1, spr. 1, 6.
Archiwum Główne Akt Dawnych w Warszawie (AGAD)
- Archiwum Skarbu Koronnego, dz. I, sygn. 19.
- Tak zwana Metryka Litewska (tML), dział IX, B, syg. 22: Inwentarz pożytków starostwa samborskiego, które się pokazały roku 1568 (...).
- Metryka Koronna (MK), sygn. 19, 24, 43, 83
Źródła drukowane:
Akta grodzkie i ziemskie z czasów Rzeczypospolitej Polskiej z archiwum tak zwanego bernardyńskiego we Lwowie..., t. 16, Lwów 1894.
Arhiv Yugo-Zapadnoi Rossii (AJZR), cz. 7, t. 2: Akty o zaselenii Yugo-zapadnoi Rossii, Kiev’’ 1890. [Архив Юго-Западной Россiи, cz. 7, t. 2: Aкты o зaceлeнiи Югo-зaпaднoй Pocciи. Kieвъ 1890].
Harmuzaki E., Documentele privitoare la istoria Românilor, t. 2, cz. 3, București 1891.
Lietuvos Metrika. Knyga Nr 5 (1427–1506). Užrašymų knyga 5. Parenge: Baliulis A., Dubonis A., Antanavičius D., Vilnius 2012.
Lustracja województw ruskiego, podolskiego i bełskiego 1564–1565, wyd. K. Chłapowski i H. Żytkowicz, Warszawa-Łódź 1992.
Materiali do istorii suspil’no-političnih i ekonomičnih vidnosin Zahidn’oj Ukraini, wyd. Gruševskii M., seriya perša (1361–1530), „Zapiski Naukogo tovaristva imeni Ševčenka” 1905, t. 63, s. 1–80 [Матеріали до історії суспільно-політичних і економічних відносин Західньої України, wyd. М. Грушевськiй, серія перша (1361—1530), “Записки Наукового товариства імені Шевченка”].
Polska XVI wieku pod względem geograficzno-statystycznym. T. 8: Ziemie ruskie. Wołyń i Podole, wyd. A. Jabłonowski. Źródła dziejowe, t. 19, Warszawa 1889.
Sprawy wołoskie za Jagiellonów. Akty i listy, wyd. A. Jabłonowski, Warszawa 1878, Źródła Dziejowe, t. 10.
Urzędnicy dawnej Rzeczypospolitej XII–XVIII wieku. Spisy, red. A. Gąsiorowski, t. 3. Ziemie ruskie, z. 3: Urzędnicy podolscy XIV–XVIII wieku, oprac. E. Janas, W Kłaczewski, J. Kurtyka, A. Sochacka, red. A. Gąsiorowski, Kórnik 1998.
Žerela do istorii Ukrainy-Rusi. T.1: Opisi korolivŝin v rus’kih zemlyah XVI viky, wyd. Gruševskii M. T. 1: Lustracii zemel’ Galic’koj i Peremis’koj, L’vov 1895. [.Жepeлa дo icтopиї Yкpaїни-Pycи. T. 1: Описи кopoлївщин в pycьких зeмлях XVI віку, wyd. Грушевськiй M. T.1 : Люcтpaциї земель Галиської й Перемиської, Львов 1895].
Žerela do istorii Ukrainy-Rusi. T. 7: Lyustraciya korolivŝin v rus’kih zemlyah Koroni z r. 1570, L’vov 1903. [Жepeлa дo icтopиї Yкpaїни-Pycи. T. 7: Люcтpaция кopoлївщин в pycьких зeмлях Kopoни з p. 1570. Львoв 1903].
Opracowania:
Beňko J., Osidlenie severného Slovenska, Košice 1985.
Byrnya P. P., Sel’skie poseleniya Moldavi XV–XVII vv., Kišiniev 1969 [П. П. Бырня , Сельские поселения Молдави XV–XVII вв., Кишинев 1969].
Białkowski L., Podole w XVI w. Rysy społeczne i gospodarcze, Warszawa 1920.
Chaloupecký V., Valaši na Slovensku, Praha 1947.
Costǎchel V., Panaitescu P. P., Cazacu A., Viața feudalǎ în Țara Romîneasca și Moldova (sec. XIV–XVII), t. 5, București 1957.
Crânjală D., Rumunské vlivy v Karpatech se zvláštním zřetelem k moravskému Valašsku, Praha 1938.
Czajkowski J., Dzieje osadnictwa historycznego na Podkarpaciu i jego odzwierciedlenie w grupach etnicznych, [w:] Łemkowie w historii i kulturze Karpat, red. J. Czajkowski, cz. 1, Rzeszów 1992, s. 27–166.
Czamańska I., Mołdawia i Wołoszczyzna wobec Polski, Węgier i Turcji w XIV i XV wieku, Poznań 1996.
Dąbkowski P., Szlachta zaściankowa w Korczynie i Kruszelnicy nad Stryjem, Lwów 1936.
Dąbkowski P., Wołosi i wołoskie prawo w dawnej Polsce, [w:] Studia historyczne ku czci S. Kutrzeby, t. 1, Kraków 1938, s. 105–118.
Dobrowolski K., Migracje wołoskie na ziemiach polskich, Lwów 1930. (Odbitka z Pamiętnika V Zjazdu historyków polskich).
Fastnacht A., Osadnictwo ziemi sanockiej w latach 1340–1650, Wrocław 1962.
Gawron J., Locators of the settlements under Wallachian law in the Sambor starosty in XVth and XVI th c. Territorial, ethnic and social origins, “Balcanica Posnanensia. Acta et studia” 2019, t. 26, s. 269–290.
Gruševskii M., Barskoe starostvo, istoričeckie očerki (XV–XVIII v.), Kiv’ 1894. [Грушевскій М., Барское староство, историческіе очерки (XV–XVIII в.), Кевъ 1894].
Grzybowski S., Jan Zamoyski, Warszawa 1994.
Halaga O. R., Slovanské osídlenie Potisia a východoslovenskí gréckokatolíci, Košice 1947.
Inkin V. F., Krest’ânskij obŝinnyj stroj v galickom Prikarpat’e. Avtoreferat dissetacii, L’vov 1978, [Інкін B. Ф., Крестьянский общинный строй в галицком Прикарпатье. (Опыт сравнительного изучения поземельных союзов). Автореферат диссертации…, Львов 1978].
Janeczek A., Osadnictwo pogranicza polsko-ruskiego. Województwo bełskie od schyłku XIV do początku XVII w., Wrocław 1991.
Janów J., Wpływ słownictwa rumuńskiego na Podkarpacie, osobliwie na gwarę huculską, “Sprawozdania Towarzystwa Naukowego we Lwowie” 1938, t. 16, nr 1, s. 23–48.
Jawor G., Osady prawa wołoskiego i ich mieszkańcy na Rusi Czerwonej w późnym średniowieczu, Lublin 2000.
Jawor G., Sur la provenance territoriale des immigrés valaques dans le royaume de Pologne (XIVème s. - début du XVIème s.), "Banatica" 2013, t. 23, s. 545–555.
Jawor G., Pierwsze pokolenia mieszkańców wsi bieszczadzkich w XIV–XVI w. (Pochodzenie etniczne i terytorialne), [w:] Narodziny Rzeczypospolitej. Studia z dziejów średniowiecza i czasów wczesnonowożytnych, t. I, red. W. Bukowski i T. Jurek, Kraków 2013, s. 567–582.
Jawor G., Ethnic aspects of settlement in Ius Walachicum in medieval Poland (from 14th to the beginning of 16th century), "Balcanica Posnaniensia. Acta et studia" 1015, t. 22, nr 1, s. 47–57.
Jawor G., Osadnictwo historyczne od XIV do początków XVII w., [w:] Bojkowszczyzna Zachodnia - wczoraj, dziś i jutro. Tom 1. Monografie IGiPZ 17, red. J. Wolski, Warszawa 2016, s. 361–394.
Jawor G., Commentary by Jan Zamoyski, the Royal secretary, on legal customs of the Vlachs of Sambir from 1568, “Analele Universitatii din Craiova - Seria Istorie” 2019, t. 24, nr 2, s. 7–21.
Kadlec K., Valaši a valašské právo v zemích slovanských a uherských. S uvodem podavajicim prehled theorii o vzniku rumunského národa, Praha 1916.
Kaindl R. F., Jus Valachicum, “Записки Наукового товариства імені Шевченка” 1925, t. 138–140, s. 1–5.
Krikun M. G., Granici i povitovij podil Braclavs’kogo voevodstva v XVI–XVIII st., „Istorični doslidžennya” 1982, t. 8, s. 88–98 [Крикун М. Г., Границі і повітовий поділ Брацлавського воеводства в XVI–XVIII ст., [w:] Історичні дослідження, випуск 8, red. Ю. Ю. Кондуфор, Київ 1982].
Krikun M. G., Podil’s’ke voevodstvo u XV–XVIII stolittyah. Stati i materiali, L’viv 2011. [Крикун М. Г., Подільське воєводство у XV–XVIII століттях: Статі і матеріали, Львів 2011].
Kuraś S., Osadnictwo i zagadnienia wiejskie w Gorlickiem do połowy XVI w., [w:] Nad rzeką Ropą. Szkice historyczne, red. Z. Żarnecka, Kraków 1968, s. 61–92.
Kurtyka J., Podole w czasach jagiellońskich: studia i materiały, Kraków 2011.
Lazea E., Agricultura în Transilvania în secolul al XIV-lea, “Studii Revistǎ de Istorie” 1964. t. 17, nr 2, s. 249–275.
Leśniewski S., Jan Zamoyski. Hetman i polityk, Warszawa 2008.
Lubomirski T. L., Północno-wschodnie wołoskie osady, „Biblioteka Warszawska” 1855, t. 4, s. 1–56.
Lubomirski J. T., Bernard Pretwicz i jego apologia na sejmie 1550 r., „Biblioteka Warszawska” 1866, t. 3, s. 44–59.
Macůrek J., Valaši v západnich Karpatech v 15–18. stoletíi, Ostrava 1959.
Mihailovskii V., Elastična spil’nota. Podil’s’ka šlyahta v drugii polovini XIV-70-h rokah XVI stolittya, Kiiv 2012 [Михайловський В., Еластична спільнота. Подільська шляхта в другій половині XIV- 70-х роках XVI століття, Київ 2012].
Nistor I., Problema ucraineană in lumina istoriei, Cernăuţi 1934.
Parczewski M., Geneza Łemkowszczyzny w świetle badań archeologicznych, Łemkowie w historii i kulturze Karpat, red. J. Czajkowski, cz. 1, Rzeszów 1992, s. 11–25.
Parczewski M., Początki napływu ludności ruskiej na teren Karpat Zachodnich w świetle archeologii, “Archaeologia Historica” 1993, t. 18, s. 93–97.
Pascu Ş., Die mittelalterlichen Dorfsiedlungen in Siehenbürgen (bis 1400), [w:] Nouvelles études d'histoire, t. 2: Pibliées á l’occasion du XIe Congres des Sciences Historiques, Stockholm 1960, Bucarest 1960, s.135–148.
Popa R., Țara Maramureșului în veacul al XIV-lea, București 1970.
R. Reinfuss, Łemkowie w przeszłości i obecnie, [w:] Łemkowie. Kultura-sztuka-język. Materiały z sympozjum zorganizowanego przez Komisję Turystyki Górskiej ZG PTTK. Sanok dn. 21–24 09 1983 r., Warszawa-Kraków 1987, s. 7–20.
Ratkoš P., Problematika kolonizácie na valašskom práve na územi Slovenska, [w:] Historické štúdie, 24, red. V. Matula Bratislava 1980, s. 181–224.
Sovetov P. V., O prave perehoda zavisimyh krest’yan v Moldavii XV–seredini XVI vv.,(Opyt issledovaniya gramot), „Izvestiya Akademii Nauk Moldavskoj SSR”, [Советов П. В., О праве перехода зависимых крестьян в Молдавии XV–середини XVI вв. (Опыт исследования договорных грамот), „Известия Академии Наук Молдaвской ССР”], 1962, t. 11, s. 3–18.
Stoka S. A., Wokół kontaktów dawnych ziem węgierskich z Polską w średniowieczu, Bydgoszcz 2002.
Sroka S. A., Prawdziwa historia karpackiego zbójnika, Kraków 2004.
Štika J., Moravské Valašsko. Jeho vznik a vyvoj, Ostrava 1973.
Štika J., Zaciatky Rusínov na Slovensku, [w:] Początki sąsiedztwa. Pogranicze polsko-rusko-słowackie w średniowieczu. Materiały z konferencji, Rzeszów 9–11 V 1995, red. M. Parczewski, Rzeszów 1996.
Sucheni-Grabowska A., Monarchia dwu ostatnich Jagiellonów a ruch egzekucyjny. Część I: Geneza egzekucji dóbr, Wrocław 1974.
Tomeček O., Valasi na území zvolenskej stolice, [w:] Valašská kolonizácia na Slovensku a slovenská kolonizácia v Rumunsku. Zborník príspevkov z 10. zasadnutia Komisie historikov Slovenska a Rumunska (Banská Bystrica, 25.–27.09.2012), Banská Bystrica 2014, s. 25–37.
Ulicný F., Zaciatky Rusínov na Slovensku, [w:] Początki sąsiedztwa. Pogranicze polsko-rusko-słowackie w średniowieczu. Materiały z konferencji, Rzeszów 9–11 V 1995, red. M. Parczewski, Rzeszów 1996, s. 229–232.
Wyrostek L., Ród Dragów-Sasów na Węgrzech i Rusi Halickiej, “Rocznik Polskiego Towarzystwa Heraldycznego” 1931, t. 11.
License
- The Author hereby warrants that he/she is the owner of all the copyright and other intellectual property rights in the Work and that, within the scope of the present Agreement, the paper does not infringe the legal rights of another person.The owner of the copyright work also warrants that he/she is the sole and original creator thereof and that is not bound by any legal constraints in regard to the use or sale of the work.
- The Author grants the Purchaser non-exclusive and free of charge license to unlimited use worldwide over an unspecified period of time in the following areas of exploitation:
2.1. production of multiple copies of the Work produced according to the specific application of a given technology, including printing, reproduction of graphics through mechanical or electrical means (reprography) and digital technology;
2.2. marketing authorisation, loan or lease of the original or copies thereof;
2.3. public performance, public performance in the broadcast, video screening, media enhancements as well as broadcasting and rebroadcasting, made available to the public in such a way that members of the public may access the Work from a place and at a time individually chosen by them;
2.4. inclusion of the Work into a collective work (i.e. with a number of contributions);
2.5. inclusion of the Work in the electronic version to be offered on an electronic platform, or any other conceivable introduction of the Work in its electronic version to the Internet;
2.6. dissemination of electronic versions of the Work in its electronic version online, in a collective work or independently;
2.7. making the Work in the electronic version available to the public in such a way that members of the public may access the Work from a place and at a time individually chosen by them, in particular by making it accessible via the Internet, Intranet, Extranet;
2.8. making the Work available according to appropriate license pattern Attribution-NoDerivatives 4.0 International (CC BY-ND 4.0) as well as another language version of this license or any later version published by Creative Commons. - The Author grants the Adam Mickiewicz University in Poznan permission to:
3.1. reproduce a single copy (print or download) and royalty-free use and disposal of rights to compilations of the Work and these compilations.
3.2. send metadata files related to the Work, including to commercial and non-commercial journal-indexing databases. - The Author declares that, on the basis of the license granted in the present Agreement, the Purchaser is entitled and obliged to allow third parties to obtain further licenses (sublicenses) to the Work and to other materials, including derivatives thereof or compilations made based on or including the Work, whereas the provisions of such sub-licenses will be the same as with the attributed license pattern Attribution-NoDerivatives 4.0 International (CC BY-ND 4.0) or another language version of this license, or any later version of this license published by Creative Commons. Thereby, the Author entitles all interested parties to use the work, for non-commercial purposes only, under the following conditions:
4.1. acknowledgment of authorship, i.e. observing the obligation to provide, along with the distributed work, information about the author, title, source (link to the original Work, DOI) and of the license itself.
4.2. the derivatives of the Work are subject to the same conditions, i.e. they may be published only based on a licence which would be identical to the one granting access to the original Work. - The University of Adam Mickiewicz in Poznań is obliged to
5.1. make the Work available to the public in such a way that members of the public may access the Work from a place and at a time individually chosen by them, without any technological constraints;
5.2. appropriately inform members of the public to whom the Work is to be made available about sublicenses in such a way as to ensure that all parties are properly informed (appropriate informing messages).
Other provisions
- The University of Adam Mickiewicz in Poznań hereby preserves the copyright to the journal as a whole (layout/stylesheet, graphics, cover design, logo etc.)