Słowa kluczowe
Karpaty
szałaśnictwo
pasterstwo
sezon pasterski
życie codzienne
polsko-słowackie pogranicze
tradycje wołoskie
Jak cytować
Abstrakt
The purpose of this article is to present the preliminary results of the research on the shepherds' everyday life that I have been conducting since 2015 in the field of history, migration, and cultural heritage of the Vlach minority inhabiting the areas from Albania to the northern Carpathians. One of the research stages entails the studies of the daily life and rituals of the highlanders living in the huts on the Polish side of the Carpathians. The article describes the issues concerning the organization and the time-space symbolism of a modern hut, including their daily life and schedule of activities. The research was conducted in the selected huts of Spiš, Orava, Podhale, Żywiec region, and Silesian Beskids in Poland in 2015-2018. In all cases, I applied qualitative research, mostly structured and unstructured interviews with senior and young shepherds working in the huts, as well as covert and overt participant observations conducted during selected pastoral holidays and meetings in various spaces—in temples, during highlander's and Vlach conventions, in theme meetings, and in the huts. I supplement these techniques with the analysis of the visual sources that I made during the field research, received from the enthusiasts of this topic, or found on the Internet. The research has shown that modern pastoralism oscillates between two poles: the traditional, which has made it possible to retain many elements from the past (cultural heritage), and the modern, thanks to which shepherds introduce global solutions to their huts and traditions.Bibliografia
Abadzi H., The Vlachs of Greece and their Misunderstood History, https://www.academia.edu/3804965/The_Vlachs_of_Greece_and_their_Misunderstood_History_English [dostęp: 24.11.2015].
Bacowie i wałasi. Kultura pasterska na pograniczu polsko-słowackim, red. E. Kocój, J. Michałek, Cieszyn 2018.
Balamaci N. S., Can the Vlachs write their own history?, “Journal of Hellenic Diaspora” 1991, 17, Januar, pp. 9–36, http://pl.scribd.com/doc/46327940/Can-the-Vlachs-Write-Their-Own-History#scribd [dostęp: 31.10.2015].
Co słychać na podhalu. Tradycja we współczesności, red. M. Małanicz-Przybylska, Warszawa 2014.
Czajkowski J., Dzieje osadnictwa historycznego na Podkarpaciu i jego odzwierciedlenie w grupach osadniczych [w:] Łemkowie w historii i kulturze Karpat, Rzeszów 1992.
Czamańska I., Wołosi i Słowianie w średniowieczu i epoce nowożytnej, ,,Res Historica”, 2016, 41, 42, s.11-23.
Czamańska I., The Vlachs – several research problems, ,,Balcanica Posnaniensia Acta et studia, 2015, v. 22, n. 1, s. 7-16.
Dobrowolski K., Studia nad kulturą pasterską Karpat Północnych, ,,Wierchy“, 1960, nr 29.
Dziedzictwo niematerialne, http://www.unesco.pl/kultura/dziedzictwo-kulturowe/dziedzictwo-niematerialne/ [dostęp: 02.05.2018].
Gorali. Vel’ka kniha o goralach Oravy, Liptova a Kysúc, red. M. Jasensky, Martin 2013.
Grzesik R., Blachowie i pastores Romanorum w Gesta Hungarorum Anonimowego Notariu-sza, ,,Res Historica” 2016, n. 41, s. 25-34.
Grzesik R., The Valachian way of life in stories about domestic origins in the Hungarian me-dieval chronicles, ,,Balcanica Posnaniensia Acta et studia”, 2015, v. 23, s. 167-174
Guidelines for the Establishment of National “Living Human Treasures” Systems, http://www.unesco.org/culture/ich/doc/src/00031-EN.pdf [dostęp: 03.08.2015].
Herniczek-Morozowa W., Terminologia polskiego pasterstwa górskiego, część 1, Wrocław-Warszwa-Kraków-Gdańsk 1975.
Húšt’avov á M., Pasterstwo w kulturze kulturowej Karpat, Kultura pasterska we współczesności karpackiej z uwzględnieniem regionu Babiej Góry, red. B. Rosiek, K. Słabosz-Pałacz, Zawoja 2015.
Janicka-Krzywda U., Magia hal i połonin [w:] Pasterstwo w Karpatach. Tradycja a współczesność. Szkice, red. M. Kiereś, Warszawa 2014.
Jawor G., Osady prawa wołoskiego i ich mieszkańcy na Rusi Czerwonej w późnym średniowieczu, Lublin 2004.
Jostowa W., Pasterstwo na polskiej Orawie, Zakopane 1972.
Jovanovski D., Minov N., Ioannis Kolettis. The Vlach from the ruling elite of Greece, ,,Balcanica Posnaniensia. Acta et studia”, 2017, ss. 221–239.
Kahl, T., Ethnizität und räumliche Verbreitung der Aromunen in Südosteuropa, Münster 1999.
Kiereś M., O gospodarce sałaszniczo-pasterskiej w etnograficznej pigułce, [w:] Owce w Beskidach, Istebna 2010.
Kiereś M., Współczesny kontekst zmian w obyczajowości tradycyjnej kultury pasterskiej w Karpatach, Kultura pasterska we współczesności karpackiej z uwzględnieniem regionu Babiej Góry, red. B. Rosiek, K. Słabosz-Pałacz, Zawoja 2015.
Kocój E., Dziedzictwo kulturowe mniejszości narodowych, etnicznych i religijnych kręgu Karpat – narracje lokalne i zarządzanie instytucjonalne (wstępne rezultaty badania pilotażowego), ,,Prace Etnograficzne”, 2016, z. 3, s. 193-213.
Kocój E., Pamięć starych wieków. Symbolika czasu w rumuńskim kalendarzu prawosławnym, Kraków 2013.
Kocój E., Artefakty przeszłości jako ślady pamięci. Dziedzictwo kulturowe Aromanów (Wołochów) na Bałkanach, ,,Prace Etnograficzne”, 2015, z. 4, s. 271-305.
Kocój E., Sacrum i przestrzeń. Hierotopia wyspy Kefalonii w Grecji (wstępne rezultaty badania pilotażowego), ,,Łódzkie Studia Etnograficzne”, 2017, 56, s. 125.
Kocój E., The Story of an Invisible City. The Cultural Heritage of Moscopole in Albania. Urban Regeneration, Cultural Memory and Space Management [w:] Intangible heritage of the City. Musealisation, preservation, education, ed. By M. Kwiecińska, Kraków 2016, ss. 267-280.
Kopczyńska-Jaworowska B., Gospodarcze i społeczne podstawy pasterstwa tatrzańskiego [w:] Historia osadnictwa i organizacja społeczna pasterstwa oraz słownictwo pasterskie, oprac. S. Górzyński [et al.]., Seria: Pasterstwo Tatr Polskich i Podhala, Wrocław 1962, s. 107-162.
Koukoudis A.I., The Vlachs: Metropolis and Diaspora, Thessalonica 2003.
Luković M., Zakon vlahom (Ius Valachicum) in the charters issued to Serbian medieval monasteries and kanuns regarding Vlachs in the early ottoman tax registers (defters), ,,Balcanica Posnaniensia“, XXII/1 - IUS VALACHICUM I, Poznań – Bucharest 2015, s. 29-45.
Niculiţa-Voronca E., Datinele şi credinţele poporului român adunate şi aşezate în ordine mitologică, Bucureşti 1998.
Nowicka E., Etniczna tożsamość Arumunów/Wlachów w XXI stuleciu, ,,Res Historica”, 2016, 41, s. 213-235.
Minov N., Titsi shi cum eara internats Armãnjlji di Crushuva tu chirolu a Protlui Polim Mundial? (Никола Минов, Зошто и како беа интернирани крушевските Власи за време на Првата светска војна?) [w:] 100 di anj de proclamarea a principatului armãnescu Pindu shi 100 di anj de deportarea Armãnjor, Skopje 2017, ss. 111-142.
Oczko A., Traces of Vlach Migrations in the Toponymy of the Polish Podtatrze Region, ,,Res Historica”, 2016, 41, s. 151-158.
Pasterstwo Tatr polskich i Podhala, pr. zbiorowa, red. W. Antoniewicz, t. 1-8, Wrocław 1959-1970.
Pasterstwo w Karpatach. Tradycja a współczesność. Szkice, red. M. Kiereś, Centrum UNEP/GRID-Warszawa@Grafikon, Warszawa 2014.
Sendyka P., Makovicky N., Transhumant pastoralism in Poland:Contemporary challenges, Pastoralism: Research, Policy and Practice, (2018) 8:5
Sajkowski W., The Peoples Inhabiting the Illyrian Provinces Known under the Name of Morlachs – Definition of the Ethnonym in the Light of the French Literature, ,,Res Historica”, 2016, 41, s. 111-123.
Szyfer A., Słownictwo pasterskie Tatr i Podhala, [w:] Historia osadnictwa i organizacja społeczna pasterstwa oraz słownictwo pasterskie, oprac. S. Górzyński [et al.]., Seria: Pasterstwo Tatr Polskich i Podhala, Wrocław 1962, s. 162-193.
Taminden T., The Vlach in the Republic of Macedonia. A Success Story or a Minority on Road to Extinction?, [w:] The Forgotten Minorities in of Eastern Europe – the History and Today of selected ethnic groups in five countries, ed. A. Tanner, Helsinki 2004.
Zuskinova I., Liptov - ľudové umenie, OZ Spoločnosť priateľov Múzea liptovskej dediny, 2017.
Licencja
- Autor oświadcza, że przysługują mu osobiste i majątkowe prawa autorskie do Utworu oraz że nie są one ograniczone w zakresie objętym niniejszą Umową, oraz że utwór jest dziełem oryginalnym i nie narusza majątkowych lub osobistych praw autorskich innych osób.
- Autor udziela Uniwersytetowi im. Adama Mickiewicza w Poznaniu niewyłącznej i nieodpłatnej licencji na korzystanie z Utworu bez ograniczeń terytorialnych i przez czas nieokreślony na następujących polach eksploatacji:
2.1. wytwarzanie określoną techniką egzemplarzy Utworu, w tym techniką drukarską, reprograficzną, zapisu magnetycznego oraz techniką cyfrową;
2.2. wprowadzanie do obrotu, użyczenie lub najem oryginału albo egzemplarzy Utworu;
2.3. publiczne wykonanie, wystawienie, wyświetlenie, odtworzenie oraz nadawanie i reemitowanie, a także publiczne udostępnianie Utworu w taki sposób, aby każdy mógł mieć do niego dostęp w miejscu i w czasie przez siebie wybranym;
2.4. włączenie Utworu w skład utworu zbiorowego;
2.5. wprowadzanie Utworu w postacie elektronicznej na platformy elektroniczne lub inne wprowadzanie Utworu w postaci elektronicznej do Internetu, Intranetu, Extranetu lub innej sieci;
2.6. rozpowszechnianie Utworu w postaci elektronicznej w Internecie, Intranecie, Extranetu lub innej sieci, w pracy zbiorowej jak również samodzielnie;
2.7. udostępnianie Utworu w wersji elektronicznej w taki sposób, by każdy mógł mieć do niego dostęp w miejscu i w czasie przez siebie wybranym, w szczególności za pośrednictwem Internetu, Intranetu, Extranetu lin innej sieci;
2.8. udostępnianie Utworu zgodnie z wzorcem licencji Attribution-NoDerivatives 4.0 International (CC BY-ND 4.0) lub innej wersji językowej tej licencji lub którejkolwiek późniejszej wersji tej licencji, opublikowanej przez organizację Creative Commons. - Autor zezwala Uniwersytetowi im. Adama Mickiewicza w Poznaniu na:
3.1. nieodpłatne korzystanie i rozporządzanie prawami do opracowań Utworu i tymi opracowaniami.
3.2. wysyłanie metadanych Utworu oraz Utworu do komercyjnych i niekomercyjnych baz danych indeksujących czasopisma. - Autor upoważnia i zobowiązuje Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu do udzielania osobom trzecim dalszych licencji (sublicencji) do Utworu oraz do innych materiałów, w tym utworów zależnych lub opracowań zawierających lub powstałych w oparciu o Utwór, przy czym postanowienia takich sublicencji będą tożsame z wzorcem licencji Attribution-NoDerivatives 4.0 International (CC BY-ND 4.0) lub innej wersji językowej tej licencji lub którejkolwiek późniejszej wersji tej licencji, opublikowanej przez organizację Creative Commons Tym samym uprawnia wszystkich zainteresowanych do korzystania z utworu wyłącznie w celach niekomercyjnych pod następującymi warunkami:
4.1. uznanie autorstwa czyli obowiązek podania wraz z rozpowszechnionym utworem informacji, o autorstwie tytule, źródle (odnośniki do oryginalnego utworu, doi) oraz samej licencji;
4.2. na tych samych warunkach, wolno rozpowszechniać utwory zależne jedynie na licencji identycznej to tej, na jakiej udostępniono utwór oryginalny. - Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu jest zobowiązany do:
5.1. udostępniania Utworu w taki sposób, aby każdy mógł mieć do niego dostęp w miejscu i w czasie przez siebie wybranym bez ograniczeń technicznych;
5.2. poprawnego informowania osób, którym Utwór będzie udostępniany o udzielonych im sublicencjach w sposób umożliwiający odbiorcom zapoznanie się z nimi.