Słowa kluczowe
Czarnogóra
Serbia
Sandžak
Metohija
Jak cytować
Abstrakt
Montenegro, the smallest of the Balkan states in the beginning of the 20th century, was especially interested in creating an anti-Turkish alliance. It aimed at attaching the fertile lands of Sandžak of Novi Pazar, Metohija and Shkodër. Finally, as a result of the I Balkan War, it managed to achieve the first two aims, only if partially, because it had to share those lands with Serbia. Montenegro did not manage to take over control of Shkodër and the surroundings inhabited mainly by Albanians. There were many reasons why Montenegro did not manage to realize its territorial aspirations: – the poor financial condition of the state of Montenegro on the eve of the war, which prevented them from gaining a strong position in the Balkan alliance and made a success in its military actions dependent on the allies, especially on Serbia; – the detrimental pressure exerted by king Nicolas I to fight at any cost for the control over Shkodër; – a conflict of interest and mistakes made by the Montenegro authorities in developing their relations with Serbia, which weighed later on the relations between Montenegro and Serbia in the period between the Balkan wars and the First World War, as well as at the time when Yugoslavia began to unite around the idea of building the common state. – not appreciating to a sufficient degree the significance of the Albanian problem and not using the possession of the North Albanian lands as a bargaining chip in the relations with neighbors, particularly with Serbia.Bibliografia
Agičić D., Tajna politika Srbije u XIX stoljeću, Zagreb, 1994.
Baliś B., Kryzys skadarski 1913 roku, „Studia Historyczne”, 2004, t. 47, s. 47-59.
Balkanski ugovorni odnosi 1876-1996. Dvostrani i višestrani međunarodni ugovori i drugi diplomatski akti o državnim granicama, političkoj i vojnoj saradnji, verskim i et nikim manjinama, t. 1, red. M. Stojković, Beograd, 1998.
Batowski H., Państwa bałkańskie 1800-1923. Zarys historii dyplomatycznej i rozwoju terytorialnego, ,,Prace Polskiego Towarzystwa dla Badań Europy Wschodniej i Bliskiego Wschodu”, 1938, nr 15.
Batowski H., Podstawy sojuszu bałkańskiego 1912 r.: studium z historii dyplomatycznej, „Prace Polskiego Towarzystwa dla Badań Europy Wschodniej i Bliskiego Wschodu”, 1939, nr 18.
Czekalski T., Baballaret e Kombit – charakterystyka i aktywność albańskich elit politycznych w toku I wojny bałkańskiej, „Balcanica Posnaniensia. Acta et studia”, 2012, t. 19, s. 197-206.
Ćorović V., Odnosi između Srbije i Austro-Ugarske u XX veku, Beograd, 1992.
Čalić M.-Ž. [Calic M.-J.], Istorija Jugoslavije u XX veku, Beograd, 2013.
Davies N., Zaginione królestwa, Kraków, 2010.
Dokumenti o spoljnoj politici Kraljevine Srbije 1903-1914, kn. V, 1: 1/14. januar - 14/27. juli 1912., red. M. Vojvodić, R. Samardžić, Beograd, 1984.
Dymarski M., Aspekty ekonomiczne i społeczne wojen bałkańskich, „Balcanica Posnaniesia. Acta et studia”, 2012, t. 19, s. 221-230.
Dymarski M., Konflikty na Bałkanach w okresie kształtowania się państw narodowych w XIX i na początku XX wieku, Wrocław, 2010.
Dymarski M., Polityczne i kulturowe relacje czarnogórsko-albańskie w XX i XXI wieku [w:] Międzycywilizacyjny dialog w świecie słowiańskim w XX i XXI wieku, red. I. Stawowy-Kawka, Kraków, 2012, s. 216-219.
Dymarski M., Północna Albania w polityce władcy Czarnogóry Mikołaja I Petrovicia 1878-1913 [w:] Polska leży na Zachodzie. Studia z dziejów Polski i Europy dedykowane Profesor Teresie Kulak, Toruń, 2011, s. 209-216.
Dymarski M., Rozwój terytorialny Czarnogóry w XIX i XX w., a jej położenie międzynarodowe [w:] Centrum i peryferie Europy Środkowo-Wschodniej. Kształtowanie się terytoriów i granic państw od średniowiecza do współczesności, red. E. Znamierowska-Rakk, Warszawa, 2011, s. 31-48.
Đorđević V., Crna Gora i Austrija 1814-1894., Beograd, 1924.
Giza A., Jugoslawizm władców Czarnogóry w pierwszej połowie XIX w., „Przegląd Zachodniopomorski”, 1991, t. 4, s. 23-38.
Hall R., The Balkan Wars, 1912--1913. Prelude to the First World War, London, 2000.
Łakota-Micker M., Czarnogóra. Studia nad bezpieczeństwem, Wrocław, 2013.
Mikić Đ., Austro-Ugarska i mladoturci 1908-1912, Banjaluka, 1983.
Mitrović A., Prodor na Balkan. Srbija u planovima Austro-Ugarske i Nemačke 1908-1918, Beograd, 1981.
Morrison K., Montenegro. A Modern History, London-New York, 2009.
Myszor O., Kolendowski L., Sparta Słowiańszczyzny: Czarnogórska armia u progu Wielkiej Wojny, „Militaria. Ilustrowany Magazyn Historyczny”, 2012, t. 6 , nr 28, s. 46-59.
Nika N., Përmbledhje dokumentesh mbi kryengritjet shqiptare (1910-1912), Prishtinë, 2003.
Özcan U., Temizer A., Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Karadağ’da Türk elçileri ve konsolosları – The Turkish Ambassadors and Consuls in Montenegro from The Ottoman Empire to Republic, Ankara, 2012.
Paszkiewicz J., Jugosławia w polityce Włoch w latach 1914–1941, Poznań, 2004.
Pavićević B., Sazdanje crnogorske nacionalne države 1796-1878, red. Ð. Borozan, ks. 4, t. 2, Podgorica, 2004.
Pavlowitch S. K., Historia Bałkanów (1804-1945), Warszawa, 2009.
Peruničić B., Svedočanstvo o Kosovu 1901-1913, Beograd, 1988.
Protocoles du Congres de Berlin [w:] La question albanaise dans les actes internationaux de l’epoque imperialiste, red. A. Puto, t. 1, Tirana, 1985.
Rabka R., Bałkany 1912-1913, Warszawa, 2010.
Rakočević N., Crna Gora i Austro-Ugarska 1903-1914, Titograd, 1983.
Rakočević N., Crna Gora u Balkanskom ratu. Nacionalni, politički i ekonomski uzroci [w:] Prvi Balkanski rat. Okrugli sto povodom 75. godišnjice 1912-1987. 28. i 29. oktobar 1987., red. V. Stojančević, Beograd, 1991.
Rakočević N., Crnogorsko-albanski odnosi 1878-1914. godine [w:] Srbija i Albanci u XIX i početkom XX veka. Ciklus predavanja, 10-25. novembar 1987., red. V. Stojančević, Beograd, 1990.
Raspopović R. M., Diplomatija Crne Gore 1711-1918, Podgorica-Beograd, 1996.
Rawski T., Państwa Europy Południowo-Wschodniej i ich armie podczas wojen bałkańskich w latach 1912-1913 [w:] Państwa narodowe Europy Środkowo-Wschodniej w XX wieku, red. W. Balcerak, Łowicz-Warszawa, 2000.
Schanderl H. D., Die Albanienpolitik Österreich-Ungarns und Italiens 1877-1908, Wiesbaden, 1971.
Skowronek J., Tanty M., Wasilewski T., Historia Słowian południowych i zachodnich, Warszawa, 1977.
Stępnik K., Wojny bałkańskie lat 1912-1913 w prasie polskiej. Korespondencje wojenne i komentarze polityczne. Lublin, 2011.
Szczepański W., Znaczenie katolicyzmu dla odrodzenia narodowego Albańczyków i budowy przez nich własnego państwa (druga połowa XIX – początek XX w.), „Studia z Dziejów Rosji i Europy Środkowo-Wschodniej”, 2007, t. 42, s. 5-15.
Szulc W., Przemiany gospodarcze i społeczne w Jugosławii w okresie międzywojennym 1918-1941, Poznań, 1980.
Šćepanjski V. [Szczepański W.], Albanci u izveštajima Jaše Tomića iz prvog svetskog rata (1912/1913), u: Prvi balkanski rat 1912/1913. godine. Društveni i civilizacijski smisao. (Povodom stogodišnjice oslobođenja Stare Srbije i Makedonije), red. A. Rastović, Niš, 2013, s. 517-525.
Šístek F., Černá Hora, Praha, 2007.
Tanty M., Terytorialne aspiracje uczestników wojen bałkańskich [w:] Centrum i peryferie Europy Środkowo-Wschodniej. Kształtowanie się terytoriow i granic państw od średniowiecza do wspołczesności, red. E. Znamierowska-Rakk, Warszawa 2011.
Tomić J., Rat u Albaniji i oko Skadra 1912. i 1913. godine, Niš, 1988.
Wituch T., Tureckie przemiany. Dzieje Turcji 1878-1923, Warszawa, 1980.
Wybranowski D., Między niepodległością a dezintegracją. Bośnia i Hercegowina w XX i XXI wieku, Szczecin, 2011.
Velika Srbija: istina, zablude, zloupotrebe, red. V. Krestić, M. Nedić, Beograd, 2003.
Vojvodić M., Srbija i balkansko pitanje (1875-1914), Novi Sad, 2000.
Zielinski B., Ideje crnogorske himnografije, u: Njegoševi dani 3. Zbornik radova –Nikšić, 1-3. septembra 2010. godine, red T. Bečanović, R. Glušica, Ž. Andrijašević, N. Jovović, Nikšić, 2011.
Licencja
- Autor oświadcza, że przysługują mu osobiste i majątkowe prawa autorskie do Utworu oraz że nie są one ograniczone w zakresie objętym niniejszą Umową, oraz że utwór jest dziełem oryginalnym i nie narusza majątkowych lub osobistych praw autorskich innych osób.
- Autor udziela Uniwersytetowi im. Adama Mickiewicza w Poznaniu niewyłącznej i nieodpłatnej licencji na korzystanie z Utworu bez ograniczeń terytorialnych i przez czas nieokreślony na następujących polach eksploatacji:
2.1. wytwarzanie określoną techniką egzemplarzy Utworu, w tym techniką drukarską, reprograficzną, zapisu magnetycznego oraz techniką cyfrową;
2.2. wprowadzanie do obrotu, użyczenie lub najem oryginału albo egzemplarzy Utworu;
2.3. publiczne wykonanie, wystawienie, wyświetlenie, odtworzenie oraz nadawanie i reemitowanie, a także publiczne udostępnianie Utworu w taki sposób, aby każdy mógł mieć do niego dostęp w miejscu i w czasie przez siebie wybranym;
2.4. włączenie Utworu w skład utworu zbiorowego;
2.5. wprowadzanie Utworu w postacie elektronicznej na platformy elektroniczne lub inne wprowadzanie Utworu w postaci elektronicznej do Internetu, Intranetu, Extranetu lub innej sieci;
2.6. rozpowszechnianie Utworu w postaci elektronicznej w Internecie, Intranecie, Extranetu lub innej sieci, w pracy zbiorowej jak również samodzielnie;
2.7. udostępnianie Utworu w wersji elektronicznej w taki sposób, by każdy mógł mieć do niego dostęp w miejscu i w czasie przez siebie wybranym, w szczególności za pośrednictwem Internetu, Intranetu, Extranetu lin innej sieci;
2.8. udostępnianie Utworu zgodnie z wzorcem licencji Attribution-NoDerivatives 4.0 International (CC BY-ND 4.0) lub innej wersji językowej tej licencji lub którejkolwiek późniejszej wersji tej licencji, opublikowanej przez organizację Creative Commons. - Autor zezwala Uniwersytetowi im. Adama Mickiewicza w Poznaniu na:
3.1. nieodpłatne korzystanie i rozporządzanie prawami do opracowań Utworu i tymi opracowaniami.
3.2. wysyłanie metadanych Utworu oraz Utworu do komercyjnych i niekomercyjnych baz danych indeksujących czasopisma. - Autor upoważnia i zobowiązuje Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu do udzielania osobom trzecim dalszych licencji (sublicencji) do Utworu oraz do innych materiałów, w tym utworów zależnych lub opracowań zawierających lub powstałych w oparciu o Utwór, przy czym postanowienia takich sublicencji będą tożsame z wzorcem licencji Attribution-NoDerivatives 4.0 International (CC BY-ND 4.0) lub innej wersji językowej tej licencji lub którejkolwiek późniejszej wersji tej licencji, opublikowanej przez organizację Creative Commons Tym samym uprawnia wszystkich zainteresowanych do korzystania z utworu wyłącznie w celach niekomercyjnych pod następującymi warunkami:
4.1. uznanie autorstwa czyli obowiązek podania wraz z rozpowszechnionym utworem informacji, o autorstwie tytule, źródle (odnośniki do oryginalnego utworu, doi) oraz samej licencji;
4.2. na tych samych warunkach, wolno rozpowszechniać utwory zależne jedynie na licencji identycznej to tej, na jakiej udostępniono utwór oryginalny. - Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu jest zobowiązany do:
5.1. udostępniania Utworu w taki sposób, aby każdy mógł mieć do niego dostęp w miejscu i w czasie przez siebie wybranym bez ograniczeń technicznych;
5.2. poprawnego informowania osób, którym Utwór będzie udostępniany o udzielonych im sublicencjach w sposób umożliwiający odbiorcom zapoznanie się z nimi.