Słowa kluczowe
Kumanovo
Serbia
Aleksander Karađorđević
Zeki Pasha
Jak cytować
Abstrakt
The battle of Kumanovo traditionally passes as the most important clash of the Serbian and the Ottoman armies in the First Balkan War. The analysis of the military potential of both parties to the conflict, the weapons used by both armies, the positioning of forces, the battle plans and their realizations made possible a new interpretation of the course of the battle and its real meaning. In the light of recent studies, as it turned out, the command of the first Serbian Army not only did not predict the fight to take place near Kumanovo, but it was also unaware of the military operations happening near Kumanovo until the end of the first day of the battle. The ultimate success of the Serbian Army in the battle came more as a result of a lucky coincidence and the actions of the commanding line officers, rather than conscious military operations of the Serbian command, which did not join in the battle until its final stage. As a result of the battle of Kumanovo, the Ottoman Vardar army commanded by Zeki Pasha, which was the strongest one at the site, indeed suffered large losses and was forced to retreat, however, it was not the ultimate defeat. The later battles of Kratovo and Kočani and especially of Prilep and Monastir proved to be decisive. The myth of Kumanovo as a decisive battle of the war served as dynastic propaganda for the Karadjordjević and namely, for the current heir to the throne, Alexander, who formally, assumed command of the fighting troops. The myth was established, though, and also nowadays, the battle of Kumanovo is treated as a symbol of Serbian victory, as, among other things the ceremonies held in 2012 at the 100th anniversary of the battle prove.Bibliografia
Adamczak S., Firlej-Adamczak K., Bzowski K., Gołębiowski Ł., Czarnogóra, Serbia, Macedonia, Kosowo i Albania, Bielsko-Biała, 2011.
Andrić A., Istorija Srba, Beograd, 2012.
Bartnicki A., Konflikty kolonialne 1869- 1939, Warszawa, 1971.
Batowski H., Państwa bałkańskie 1878- 1923. Zarys historii dyplomatycznej i rozwoju terytorialnego, Kraków, 1938.
Batowski H., Podstawy sojuszu bałkańskiego 1912 r. Studium z historii dyplomatycznej 1806-1912, Kraków, 1939.
Boj iznad Vekova. Sto godina od kumanovske bitke, Beograd, 2012.
Bączkowski W., Samoloty I Wojny Światowej, Warszawa, 2000.
Budziński J. R., Polityka zagraniczna Rosji 1907- 1914, Toruń, 2000.
Campbell C., The Balkan War drama, New York, 1913.
Czekalski T., Albania w latach 1920- 1924, aparat państwowy i jego funkcjonowanie, Katowice, 1998.
Czekalski T., Bułgaria, Warszawa, 2010.
Dąbrowski J., Wielka Wojna 1914- 1918 [w:] Wielka Historia Powszechna, Warszawa, 1937.
Despot L., The Balkan Wars in the Eye of Warring Press, Bloomington, 2012.
Dymarski M., Aspekty ekonomiczne i społeczne wojen bałkańskich 1912- 1913, „Balcanica Posnaniensia. Acta et Studia”, 2012, t. 19, s. 221-230.
Dymarski M., Konflikty na Bałkanach w okresie kształtowania się państw narodowych w XIX i na początku XX wieku, Wrocław, 2010.
Erickson E.J., Defeat in Detail. The Ottoman Army in the Balkans, 1912- 1913, London, 2003.
Ford C.S., The Balkan Wars, Being a Series of Lectures Delivered at the Army Since School, Kansas, 2010.
Ford R., Historia broni maszynowej od roku 1860 do czasów współczesnych, Warszawa, 1999.
Gerolymatos A., The Balkan Wars. Conquest and the Revolution from the Ottoman Era to the Twentieth Century and Beyond, New York, 2002.
Gibas-Krzak D., Serbsko albański konflikt o Kosowo w XX wieku. Uwarunkowania- przebieg-konsekwencje, Toruń, 2008.
Gibas-Krzak D., Wojny bałkańskie 1912- 1913 przyczyną nacjonalizmu „gorącego” na Bałkanach w XX wieku. Zarys problemu, „Balcanica Posnaniensia. Acta et Studia”, 2012, t. 19, s. 121-138.
Giza A., Armia bułgarska w latach 1875- 1913, „Studia i Materiały do Dziejów Wojskowości”, 1989, t. 32.
Giza A., Państwa bałkańskie wobec kwestii macedońskiej w latach 1878- 1918, Szczecin, 1996.
Giza A., Ziemie macedońskie na przełomie XIX i XX wieku, Szczecin, 1996.
Giza A., Filipow K., Wojny bałkańskie 1912- 1913. Aspekty polityczne i militarne (początki niewoli Bułgarów w Macedonii Egejskiej i Wardarskiej, Białystok, 2002.
Gozdawa-Gołębiowski J., Od wojny krymskiej do bałkańskiej, Gdańsk, 1985.
Hall R. C., The Balkan Wars 1912-1913: Prelude to the First World War, London, 2000.
Haskew M. E., Artyleria. Artyleria od I wojny światowej do współczesności, Warszawa, 2010.
Hauziński J., Czekalski T., Historia Albanii, Wrocław, 2009.
Hogg I., Artyleria dwudziestego wieku, Warszawa, 2001.
Immanuel F., Der Balkankrieg 1912, Berlin, 1913.
Jelavich B., Historia Bałkanów, t. 2, Kraków, 2006.
Jovanović Z.M., Zebrnjak u traganja za porekama jednog spomenika, ili o kultury sećanja kod Srba, Beograd, 2004.
Jovett P.S., Walsh S., Armies of the Balkan Wars 1912- 1913. The priming charge for the Great War, Oxford, 2011.
Jovičić A., Balkanski ratovi 1912/1913 godine, Beograd, 2006.
Kadijević A.Đ., Odjeci Prvog balkanskog rata u srpskoj arhitekturi [w:] Prvi balkanski rat 1912/1913. godine. Društveni i civilizacijni smisao (Povodom stogodišnjice oslobođenja Stare Srbije i Makedonije), red. A. Rastović, Niš, 2013, s. 138- 144.
Kołodziejczyk D., Turcja, Warszawa, 2011.
Koskowski B., Ostatni rozbiór Turcji. Rozkład państwa tureckiego w Europie. Polityka europejska względem Turcji – czem jest Turcja Azjatycka ?, Warszawa- Łódź- Kraków, 1915.
Krukowska M., Jugosławia, Warszawa, 1985.
Krzak A., I wojna bałkańska- plany wojenne i charakterystyka sił konfliktu [w:] Poznać Bałkany. Historia-Polityka-Kultura-Języki, red. K. Taczyńska, A. Twardowska, t. 4, Toruń, 2012.
Kukiel M., Dzieje polityczne Europy od rewolucji francuskiej, London, 1992.
Malinowski A., Kwestia macedońska w Bułgarii w latach 1878- 1918, Toruń 2006.
McMeekin S., Ekspres Berlin- Bagdad. Kajzer, islam i imperium osmańskie (1898- 1918), Kraków, 2012.
Michalak P., Bitwa pod Kumanovem na łamach gazety „Politika”- mit umacniający pozycję polityczną króla Aleksandra I Karadjordjevicia, „Balcanica Posnaniensia. Acta et Studia”, 2012, t. 19, s. 169-179.
Moroz-Grzelak L., Nadzieje i stracone złudzenia. Wojny bałkańskie w świetle tekstów Dimitriji Čupovskiego i Krste P. Misirkova, „Balcanica Posnaniensia”, 2012, t. 19, s. 297- 307.
Mučibabić S., Vojna nauka i ratna veština u prvom Balkanskom Ratu, u: Prvi Balkanski Rat 1912 godine i kraj osmanskog carstwa u Balkana, red. V. Stojančević, Beograd, 2007.
Myatt F., Broń strzelecka XIX wieku, Warszawa, 1995.
Nab Ch., Broń strzelecka XX stulecia, Warszawa, 2002.
Opačić P., Kumanovska bitka, Beograd, 2005.
Pajewski J., Historia powszechna 1871- 1918, Warszawa, 1978.
Pavlowitch S.K., Historia Bałkanów (1804- 1945), Warszawa, 2009.
Piłsudski J., Pisma zbiorowe, t. 3, Warszawa, 1937.
Popović L., Miličević M., Generali vojske Kneževine i Kraljevine Srbije, Beograd, 2003.
Prvi balkanski rat 1912/1913. godine. Društveni i civilizacijni smisao (Povodom stogodišnjice oslobođenja Stare Srbije i Makedonije), red. A. Rastović, Niš, 2013.
Prvi Balkanski Rat. Okrugli sto povodom 75. godišnjici 1912-1987, 28 i 29. Oktobar 1987/La premiere guerre balkanique. Table ronde consacree au 75me Anniversaire 1912-1987. Les 28 et29 octobre 1987, red. V. Stojančević, Beograd, 1991.
Rabka R., Bałkany 1912- 1913, Warszawa, 2009.
Ratković B., Đurišić M., Skoko S., Srbija i Crna Gora u Balkanskim ratovima 1912- 1913, Beograd, 1972.
Rawski T., Państwa Europy Południowo- Wschodniej i ich armie podczas wojen bałkańskich w latach 1912- 1913 [w:] Państwa narodowe Europy Środkowo- Wschodniej w XX wieku, red. W. Balcerak, Łowicz-Warszawa, 2000.
Reychman J., Historia Turcji, Wrocław, 1973.
Ross C., Im Balkankrieg, Berlin, 1913.
Rubacha J., Bułgarski sen o Bizancjum. Polityka zagraniczna Bułgarii w latach 1878- 1913, Warszawa, 2004.
Rubacha J., Wielkie mocarstwa europejskie wobec wojen bałkańskich 1912-1913, „Balcanica Posnaniensia. Acta et studia”, 2012, t. 19, s. 207-220.
Sajkowski W., Pierwsza wojna bałkańska według francuskie go dziennika „Le Temps”, a zachodnioeuropejskie stereotypy dotyczące ludów bałkańskich, „Balcanica Posnaniensia”, 2012, t. 19, s. 241-248.
Schurman J. G., The Balkan Wars 1912- 1913, New York, 2005.
Shaw S. J., Shaw E. K., Historia Imperium Osmańskiego i Republiki Tureckiej, t. 2, Warszawa, 2012.
Skowronek J., Tanty M., Wasilewski T., Historia Słowian Południowych i Zachodnich, Warszawa, 2005.
Stanisavljević Ž., Kumanovska bitka, Beograd, 1961.
Stawowy-Kawka I., Historia Macedonii, Wrocław, 2000.
Stawowy-Kawka I., Historia Macedonii, Wrocław, 2000.
Stępnik K., Wojny lat 1912-1913 w prasie polskiej. Korespondencje wojenne i komentarze polityczne, Lublin, 2011.
Szlanta P., Kolej Bagdadzka- polityka mocarstw na Środkowym Wschodzie przed 1914 rokiem [w:] Konflikty kolonialne i postkolonialne w Afryce i Azji 1869- 2006, red. P. Ostaszewski, Warszawa, 2006, s. 355-382.
Szczepański W., Belgrad odkrywa Kosowo [w:] Mity historyczno- polityczne- wyobrażenia zbiorowe- polityka historyczna. Studia i materiały, red. E. Ponczek, A. Sepkowski i M. Rekść, t.3, Toruń 2013.
Szczepański W., Mity i stereotypy. Stosunek elit serbskich do Albańczyków z wilajetu kosowskiego (1878- 1912), „Przegląd Zachodni”, 2007, z. 3.
Tanty M., Bałkany w XX wieku, Warszawa, 2003.
Tanty M., Rosja wobec wojen bałkańskich 1912- 1913 roku, Warszawa, 1970.
Trotzki L., Die Balkankriege 1912- 1913, Essen, 1996.
Walkiewicz W., Jugosławia. Byt wspólny i rozpad, seria: Historia państw świata w XX wieku, Warszawa, 2000.
Wasilewski T., Felczak W., Historia Jugosławii, Wrocław, 1985.
Wituch T., Tureckie przemiany. Dzieje Turcji 1878- 1923, Warszawa, 1980.
Vachkov A., The Balkan War 1912- 1913, Sofia, 2005.
Licencja
- Autor oświadcza, że przysługują mu osobiste i majątkowe prawa autorskie do Utworu oraz że nie są one ograniczone w zakresie objętym niniejszą Umową, oraz że utwór jest dziełem oryginalnym i nie narusza majątkowych lub osobistych praw autorskich innych osób.
- Autor udziela Uniwersytetowi im. Adama Mickiewicza w Poznaniu niewyłącznej i nieodpłatnej licencji na korzystanie z Utworu bez ograniczeń terytorialnych i przez czas nieokreślony na następujących polach eksploatacji:
2.1. wytwarzanie określoną techniką egzemplarzy Utworu, w tym techniką drukarską, reprograficzną, zapisu magnetycznego oraz techniką cyfrową;
2.2. wprowadzanie do obrotu, użyczenie lub najem oryginału albo egzemplarzy Utworu;
2.3. publiczne wykonanie, wystawienie, wyświetlenie, odtworzenie oraz nadawanie i reemitowanie, a także publiczne udostępnianie Utworu w taki sposób, aby każdy mógł mieć do niego dostęp w miejscu i w czasie przez siebie wybranym;
2.4. włączenie Utworu w skład utworu zbiorowego;
2.5. wprowadzanie Utworu w postacie elektronicznej na platformy elektroniczne lub inne wprowadzanie Utworu w postaci elektronicznej do Internetu, Intranetu, Extranetu lub innej sieci;
2.6. rozpowszechnianie Utworu w postaci elektronicznej w Internecie, Intranecie, Extranetu lub innej sieci, w pracy zbiorowej jak również samodzielnie;
2.7. udostępnianie Utworu w wersji elektronicznej w taki sposób, by każdy mógł mieć do niego dostęp w miejscu i w czasie przez siebie wybranym, w szczególności za pośrednictwem Internetu, Intranetu, Extranetu lin innej sieci;
2.8. udostępnianie Utworu zgodnie z wzorcem licencji Attribution-NoDerivatives 4.0 International (CC BY-ND 4.0) lub innej wersji językowej tej licencji lub którejkolwiek późniejszej wersji tej licencji, opublikowanej przez organizację Creative Commons. - Autor zezwala Uniwersytetowi im. Adama Mickiewicza w Poznaniu na:
3.1. nieodpłatne korzystanie i rozporządzanie prawami do opracowań Utworu i tymi opracowaniami.
3.2. wysyłanie metadanych Utworu oraz Utworu do komercyjnych i niekomercyjnych baz danych indeksujących czasopisma. - Autor upoważnia i zobowiązuje Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu do udzielania osobom trzecim dalszych licencji (sublicencji) do Utworu oraz do innych materiałów, w tym utworów zależnych lub opracowań zawierających lub powstałych w oparciu o Utwór, przy czym postanowienia takich sublicencji będą tożsame z wzorcem licencji Attribution-NoDerivatives 4.0 International (CC BY-ND 4.0) lub innej wersji językowej tej licencji lub którejkolwiek późniejszej wersji tej licencji, opublikowanej przez organizację Creative Commons Tym samym uprawnia wszystkich zainteresowanych do korzystania z utworu wyłącznie w celach niekomercyjnych pod następującymi warunkami:
4.1. uznanie autorstwa czyli obowiązek podania wraz z rozpowszechnionym utworem informacji, o autorstwie tytule, źródle (odnośniki do oryginalnego utworu, doi) oraz samej licencji;
4.2. na tych samych warunkach, wolno rozpowszechniać utwory zależne jedynie na licencji identycznej to tej, na jakiej udostępniono utwór oryginalny. - Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu jest zobowiązany do:
5.1. udostępniania Utworu w taki sposób, aby każdy mógł mieć do niego dostęp w miejscu i w czasie przez siebie wybranym bez ograniczeń technicznych;
5.2. poprawnego informowania osób, którym Utwór będzie udostępniany o udzielonych im sublicencjach w sposób umożliwiający odbiorcom zapoznanie się z nimi.