Słowa kluczowe
wojny rosyjsko-tureckie
Wełczowa zawera
historia Bułgarii
bułgarskie odrodzenie narodowe
Jak cytować
Abstrakt
Artykuł omawia meandry życia jednego z najważniejszych bułgarskich bojowników o wolność pierwszej połowy XIX wieku Georgiego Stojkowa Mamarczewa (1786–1846). Autor nie rekonstruuje pełnej biografii tej postaci, skupiając się na kwestii udziału Mamarczewa jako ochotnika w wojnach rosyjsko-tureckich toczonych w latach 1806–1812 oraz 1828–1829, a także wydarzeń związanych z przygotowywanym powstaniem w okręgu tyrnowskim w 1835 roku (tzw. Wełczowej zawery). Zdaniem autora, dzięki swojemu konsekwentnemu zaangażowaniu w działania zbrojne przeciwko Imperium Osmańskiemu można uznać Mamarczewa za jednego z pierwszych, a zarazem najważniejszych „zawodowych” bojowników o wolność w epoce Bułgarskiego Odrodzenia Narodowego (1762–1878). W kolejnych dekadach ten sposób walki o wyzwolenie ziem bułgarskich z pod władzy tureckiej zaprezentował w pełni jego siostrzeniec Georgi S. Rakowski.
Bibliografia
Atanasov Ŝ., Selskite v”stania v B”lgariya k”m kraya na XVIII v. i s”zdavaneto na b”lgarskata zemska voiska, Sofija 1958.
Boev R., B”lgarskiyat dobrovolčeski korpus v ruskata armiya ot 1829 g., „Voennoistoričeski sbornik” 1978, t. 4.
Boev R., B”lgarite v rusko-turskata voina 1828–1829 g., „Izvestiya na Nacionalniya voenno-istoričeski muzei” 1980, t. 4.
Boev R., Antiturskoto dviženie na naselenieto ot b”lgarskoto černomorsko kraibrežie prez rusko-turskata voina 1828–1829 g., „Voennoistoričeski sbornik” 1970, t. 5.
Boyadžiev I., Edin ot r”kovoditelite na Velčovata zavera, „Istoričeski Pregled” 1978, t. 6.
Čolov P., B”lgarskite v”or”ženi četi i otryadi prez XIX vek, Sofiya 2003.
Doinov S., B”lgarite i rusko-turskite voini 1774–1856, Sofiya 1987.
Džamdžiev I., Dyado Velčo i zaverata mu, w: Sbornik po slučai stogodišninata na Zaverata ot 1835 g., Sofiya 1935.
Genov C., B”lgarite i rusko-turskite voini XVIII–XIX vek, Sofiya 1987.
Gračev V.P., K”m v”prosa za preselvaneto na b”lgari v Rusiya v načaloto na XIX v. (1800–1806), w: B”lgarskoto v”zraždane i Rusiya, red. V.D. Konobeev i dr., Sofiya 1981.
Grek I., B”lgarskite dobrovolci (volonteri) ot 1828–1829 godina, „Vekove” 1975, t. 5.
Grek I., Červenkov V., K”m istoriyata na v”or”ženoto v”stanie v B”lgaria prez p”rvata polovina na 30-te godini na XIX vek, „Vekove” 1985, t. 1.
Jelavich B., Historia Bałkanów. Wiek XVIII i XIX, tłum. J. Polak, K. Salawa, Kraków 2005.
Konobeev V.D., B”lgarskoto nacionalnoosvoboditelno dviženie. Ideologiya, programa, razvitie, Sofiya 1972.
Korobkova N.M. (red.), Feldmaršal Kutuzov. Sbornik dokumentov i materialov, Moskva 1947.
Mitev P., Političeskata deinost na Sofronii Vračanski v konteksta na Novoto vreme, w: Sofronii Vračanski – knižovnik i politik ot novoto vreme. Sbornik s materiali ot meždunarodna naučna konferenciya, Sofiya, 24 noemvri 2011 g., red. P. Mitev, V. Račeva, Sofiya 2013.
Mutafčieva V., Vianu A., Feodalnite razmirici v Severna B”lgariya v kraya na XVIII i načaloto na XIX v. i tyahnoto otraženie v”v Vlahiya, w: B”lgaro-rum”nski vr”zki i otnošeniya prez vekovete, t. 1, Sofiya 1956.
Pavlovska C., W”or”žavaneto v b”lgarskoto nacionalnoosvoboditelno dviženie ot načaloto na XIX vek do kraya na Krimskata voina, „Izvestiya na Voennoistoričesko naučno družestvo” 1979, t. 28.
Petkov P., B”lgarskata zavera ot 1835 godina – p”rva proyava na nacionalnoosvoboditelnoto dviženie prez XIX vek, „Istoričesko B”dešte” 2015, nr 1–2.
Petrov A., Voina Rossii s Turciei 1806–1812 gg., t. 1-2, Sankt-Peterburg 1885, 1887.
Pletn’ov G., Stoyanov I., Planove i programi v nacionalnoosvoboditelnoto dviženie prez V”zraždaneto (Sbornik dokumenti), Veliko T”rnovo 1988.
P”rvanov I., Haiduti. B”lgarskite voivodi do kraya na XIX vek, Sofiya 2020.
Radev I. (s”st. i red.), B”lgarskoto v”stanie ot 1835 g. (Velčovata zavera). Materiali i dokumenti, Veliko T”rnovo 2000.
Rakovski G.S., S”čineniya. Proza. Poeziya, t. 1, red. K. Topalov, Sofiya 1983.
Račeva V., Otraženieto na rusko-turskata voina ot 1828–1829 g. i odrinskiyat mir ot 2 septemvri 1829 g. v”rhu B”lgarite v Dobrudža, w: Vremeto na Levski. Sbornik statii, red. P. Mitev, Sofiya 2010.
Račeva V., Velčovata zavera (1835 g.) v ogledaloto na b”lgarskata istoriopis, w: Predizvikatelstvata na promyanata. Nacionalnata naučna konferenciya, Sofiya, 10–11 noemvri 2004, red. I. Baeva, P. Mitev, Sofiya 2006.
Račeva V., V”prositelni okolo političeska deinost na Sofronii Vračanski, „Istoriya” 1995, nr 1.
Romanski S., Georgi Mamarčev i dobrovolčeskata mu komanda ot 1828–1829 g., „Spisanie na BAN” 1921, t. 22.
Romanski S., V”staničeski načinaniya na kapitan Goergi Mamarčev Bujukliu, w: Sbornik po slučai stogodišninata na Zaverata ot 1835 g., Sofiya 1935.
Rusin B., „Wełczowa zawera”. Nieudana próba wywołania powstania na ziemiach bułgarskich w 1835 roku, „Studia z Dziejów Rosji i Europy Środkowo-Wschodniej” (oddany do druku).
Stoilov A.P., Krayat na velčovata zavera ot 1835 g., „Spisanie na BAN” 1923, t. 26.
Syupyur E., B”lgarskata emigrantska inteligenciya v Rum”niya prez XIX vek, Sofiya 1982.
Todorov N., Balkanski izmereniya na gr”ckoto v”stanie 1821: prinos”t na b”lgarite, Sofiya 1984.
Todorov N., Traikov V., Gr”ckoto v”stanie ot 1828–1829 g. i b”lgarite, „Istoričeski Pregled” 1971, t. 2.
Traikov V., G.S. Rakovski. Biografiya, Sofiya 1974.
Traikov V., Učastieto na b”lgarite v nacionalnoosvoboditelnite borbi na drugite balkanski narodi, w: B”lgarskata naciya prez V”zraždaneto. Sbornik ot izsledvaniya, Sofiya 1980.
Veliki K., Emigriraneto na b”lgarite ot Sliven v”v Vlahiya prez 1830 godina, w: idem, Stranici ot minaloto na b”lgarskiya narod, Sofiya 1987.
Veliki K., Emigriraneto na B”lgarite v”v Vlahiya po vreme na rusko-turskata voina ot 1806–1812 godina, w: idem, Stranici ot minaloto na b”lgarskiya narod, Sofiya 1987.
Veliki K., Neizdadeni dokumenti i nyakoi utočneniya v”v vr”zka s kapitan Georgi Mamarčev Buyuklyu, w: idem, Stranici ot minaloto na b”lgarskiya narod, Sofiya 1987.
Veliki K., Traikov V., B”lgarskata emigraciya v”v Vlahiya sled rusko-turskata voina 1828–1829. Sbornik ot dokumenti, Sofiya 1980.
V”zv”zova-Karateodorova K., Kapitan Georgi Mamarčev 1786–1846, Sofiya 1986.
V”zv”zova-Karateodorova K., Georgi Mamarčev, w: Beležiti B”lgari, t. 2, 1396–1878, red. S. Mitev, G. Gatev, G. Ginčev, N. Malčev, H. Uzunov, Sofiya 1968.
V”zv”zova-Karateodorova K., Dobavki k”m biografiyata na kapitan Georgi Mamarčev – kapitan Georgi Bujukliu (okolo 1786–1846 g.), w: V pamet na akademik Mihail Dimitrov. Izsledvaniya v”rhu B”lgarskoto v”zraždane, red. E. Stoyanova, Sofiya 1974.
Zlatarski V., Političeska rolya na Sofronii Vračanski prez rusko-turskata voina 1806–1812 g., „Godišnik na Sofiiskiya Universitet. Istoričeski Fakultet” 1923, t. 19, nr. 3.
Zlatarski V., P”rvite „b”lgarski deputati” v Rusiya, „B”lgarska istoričeska biblioteka” 1928, t. 3.
Žečev N., B”lgarskata emigraciya v Rum”niya XIV v. – 1878 g., Sofiya 1986.
Žečev N., Velčovata zavera 1835. Istoričeski očerk, Sofiya 1985.
Licencja
- Autor oświadcza, że przysługują mu osobiste i majątkowe prawa autorskie do Utworu oraz że nie są one ograniczone w zakresie objętym niniejszą Umową, oraz że utwór jest dziełem oryginalnym i nie narusza majątkowych lub osobistych praw autorskich innych osób.
- Autor udziela Uniwersytetowi im. Adama Mickiewicza w Poznaniu niewyłącznej i nieodpłatnej licencji na korzystanie z Utworu bez ograniczeń terytorialnych i przez czas nieokreślony na następujących polach eksploatacji:
2.1. wytwarzanie określoną techniką egzemplarzy Utworu, w tym techniką drukarską, reprograficzną, zapisu magnetycznego oraz techniką cyfrową;
2.2. wprowadzanie do obrotu, użyczenie lub najem oryginału albo egzemplarzy Utworu;
2.3. publiczne wykonanie, wystawienie, wyświetlenie, odtworzenie oraz nadawanie i reemitowanie, a także publiczne udostępnianie Utworu w taki sposób, aby każdy mógł mieć do niego dostęp w miejscu i w czasie przez siebie wybranym;
2.4. włączenie Utworu w skład utworu zbiorowego;
2.5. wprowadzanie Utworu w postacie elektronicznej na platformy elektroniczne lub inne wprowadzanie Utworu w postaci elektronicznej do Internetu, Intranetu, Extranetu lub innej sieci;
2.6. rozpowszechnianie Utworu w postaci elektronicznej w Internecie, Intranecie, Extranetu lub innej sieci, w pracy zbiorowej jak również samodzielnie;
2.7. udostępnianie Utworu w wersji elektronicznej w taki sposób, by każdy mógł mieć do niego dostęp w miejscu i w czasie przez siebie wybranym, w szczególności za pośrednictwem Internetu, Intranetu, Extranetu lin innej sieci;
2.8. udostępnianie Utworu zgodnie z wzorcem licencji Attribution-NoDerivatives 4.0 International (CC BY-ND 4.0) lub innej wersji językowej tej licencji lub którejkolwiek późniejszej wersji tej licencji, opublikowanej przez organizację Creative Commons. - Autor zezwala Uniwersytetowi im. Adama Mickiewicza w Poznaniu na:
3.1. nieodpłatne korzystanie i rozporządzanie prawami do opracowań Utworu i tymi opracowaniami.
3.2. wysyłanie metadanych Utworu oraz Utworu do komercyjnych i niekomercyjnych baz danych indeksujących czasopisma. - Autor upoważnia i zobowiązuje Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu do udzielania osobom trzecim dalszych licencji (sublicencji) do Utworu oraz do innych materiałów, w tym utworów zależnych lub opracowań zawierających lub powstałych w oparciu o Utwór, przy czym postanowienia takich sublicencji będą tożsame z wzorcem licencji Attribution-NoDerivatives 4.0 International (CC BY-ND 4.0) lub innej wersji językowej tej licencji lub którejkolwiek późniejszej wersji tej licencji, opublikowanej przez organizację Creative Commons Tym samym uprawnia wszystkich zainteresowanych do korzystania z utworu wyłącznie w celach niekomercyjnych pod następującymi warunkami:
4.1. uznanie autorstwa czyli obowiązek podania wraz z rozpowszechnionym utworem informacji, o autorstwie tytule, źródle (odnośniki do oryginalnego utworu, doi) oraz samej licencji;
4.2. na tych samych warunkach, wolno rozpowszechniać utwory zależne jedynie na licencji identycznej to tej, na jakiej udostępniono utwór oryginalny. - Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu jest zobowiązany do:
5.1. udostępniania Utworu w taki sposób, aby każdy mógł mieć do niego dostęp w miejscu i w czasie przez siebie wybranym bez ograniczeń technicznych;
5.2. poprawnego informowania osób, którym Utwór będzie udostępniany o udzielonych im sublicencjach w sposób umożliwiający odbiorcom zapoznanie się z nimi.