Słowa kluczowe
pamięć
ludobójstwo
Serbia
Chorwacja
nacjonalizm
Jak cytować
Abstrakt
W artykule omówiono kwestię polityki pamięci w dyskursie publicznym Serbii w latach 80. XX wieku w odniesieniu do zbrodni ustaszy podczas II wojny światowej, popełnionych przeciwko Serbom w Niezależnym Państwie Chorwackim (NDH). Szczególną uwagę zwrócono na sprawę największego obozu koncentracyjnego ustaszy w Jasenovacu. Dyskusja na ten temat została przedstawiona na podstawie tekstów prasowych z drugiej połowy lat 80. i początku lat 90. W dominującej liczbie publikacji podkreślano, że Serbowie ponieśli ogromne straty, a zbrodnie przeciwko prawosławnym w NDH nigdy nie zostały ukarane. Zwracano uwagę na liczbę ofiar, często zawyżając liczbę zamordowanych w Jasenovacu. Dyskusje o ludobójstwie, które w ówczesnej Serbii często określano mianem „zapomnianego”, odnosiły się do ówczesnego klimatu politycznego w republice. Czołowi politycy serbscy ostro wypowiadali się na ten temat, ukazywały się liczne publikacje o charakterze naukowym i quasi-naukowym. Wielokrotnie manipulowano liczbą ofiar. W odniesieniu do działań narodowych chorwackich rozwijano przekaz o „przebudzeniu duchów ustaszy”. Antychorwacka retoryka nasiliła się wraz z wprowadzeniem systemu wielopartyjnego w Jugosławii (1989) i nasileniem dążeń secesjonistycznych w poszczególnych republikach. Tematy dotyczące Jasenovaca były rozwijane w kontekście ówczesnego kryzysu politycznego w Jugosławii i aspiracji elit serbskich w kierunku narodowego jednoczenia Serbów wokół przekazów martyrologicznych.
Bibliografia
Hrvatski Državni Arhiv, 2031 Vjesnikova Novinska Dokumentacija:
MO 839, teczka 2224 (Spomenici i spomen obilježja iz NOB u SR Hrvatskoj)
MO 858, teczka 2237 (Jasenovac - obljetnice, komemoracije)
Konwencja w sprawie Zapobiegania i Karania Zbrodni Ludobójstwa Organizacji Narodów Zjednoczonych z 9.12.1948.
Biserko S., Hronologija događaja 1966–2006, Beograd 2006.
Blagojević M., The Migration of Serbs from Kosovo during the 1970s and 1980s: Trauma and/or Catharsis [w:] The Road to War in Serbia. Trauma and Catharsis, red. Nebojsa Popov, Budapest 2000. DOI: https://doi.org/10.1515/9789633865446-010
Blagosavljević S., The Unresolved Genocide [w:] The Raod to War in Serbia. Trauma and Catharsis, red. Nebojsa Popov, Budapest 2000. DOI: https://doi.org/10.1515/9789633865446-007
Cesarz M., Doktryna rasowa Niezależnego Państwa Chorwackiego (1941–1945), „Studia nad Faszyzmem i Zbrodniami Hitlerowskimi” 2010, t. XXXII.
Dedijer V., The Yugoslav Auschwitz and the Vatican. The Croatian Massacre of the Serbs during World Wars II, New York-Freiburg, 1992.
Dragović-Soso J., „Spasioci nacije”. Intelektualna opozicija Srbije i oživljavanje nacionalizma, Beograd 2004.
Dulić T., Ethnic Violence in Occupied Yugoslavia: Mass killing from above and below [w:] New Perspectives on Yugoslavia, red. D. Djokić, J. Ker Lindsay, London-New York 2011.
Dupalo A., Banija i Sisak u NOP-u 1941.: događaji, svjedočanstva, dokumenti, Zagreb 2014.
Đokić D., Unutaretničko pomirenje i nacionalna homogenizacija: Diskursi o pomirenju u Srbiji i Hrvatskoj krajem 80-ih i početkom 90-ih, „Reč. Časopis za kulturu i književnost” 2003, t. 70, nr 16.
Falski M., Rawski T., Jasenovac, Bleiburg, Vukovar: miejsca pamięci a dyskurs publiczny [w:] Obóz¬–muzeum. Trauma we współczesnym wystawiennictwie, pod red. M. Fabiszak, M. M. Owsińskiego, Kraków 2013.
Goldstein I, Hrvatska povijest, Zagreb 2008.
Goldstein I., Jasenovac, Novi Sad 2021.
Goldstein I., O broju žrtava jasenovačkog logorskog kompleksa [w:] S. Goldstein, Jasenovac. Tragika, mitomanija, istina, Zagreb 2016.
Goldstein S., Jasenovac: tragika, mitomanija, istina, Zagreb 2016.
Jurić B., Jasenovačke žrtve i uspostava nacionalnog programa u Srbiji (1986. – 1995.), „Radovi” 2017, t. 49. DOI: https://doi.org/10.17234/RadoviZHP.49.7
Koljanin M., The Role of Concentration Camps in the Policies of the Independent State of Croatia (NDH) in 1941, „Balcanica. Annual of the Institute fior Balkan Studies” 2015, t. 46. DOI: https://doi.org/10.2298/BALC1546315K
Korzeniewska-Wiszniewska M., Geneza konfliktu serbsko-albańskiego w Kosowie w latach 1968–1998 na tle wewnętrznej polityki Jugosławii – próba analizy, „Studia z Dziejów Rosji i Europy Środkowo-Wschodniej” 2013, t. 48.
Lemkin R., Rządy państw Osi w okupowanej Europie, Warszawa 2023.
Marković T., Kulturni pluralizam i mnonizam. Između višeglasnja i duha apsolutnog jedinstva [w:] Jugoslavija. Poglavlje 1980–1991, red. S. Biserko, Beograd 2021.
Milosavljević O., Od Memoranduma do „kolektivne” odgovornosti [w:] Helsinške sveske, nr 1 (Srpska elita), Beograd 2009.
Muić V., Organizacija i borbeno djelovanje snaga NDH na području kotara Glina i Vrginmost tijekom 1941. godine [w:], Glina 1941.; tragedije i traume u pamćenju i zaboravu - zbornik znanstvenih radova s međunarodnim sudjelovanjem, red. N. Globačnik, M. Radanović, I. Ranić, D. Roksandić, Zagreb 2022.
Popov N., Traumatology of the Party State [w:] The Road to War in Serbia. Trauma and Catharsis, red. Nebojsa Popov, Budapest 2000. DOI: https://doi.org/10.1515/9789633865446
Popović S., Poslednja instanca, t. 3, Beograd 2003.
Radić R., Crkva u politici i polityka u Crkvi [w:] Helsinške sveske, nr 1 (Srpska elita), Beograd 2009.
Radić R., Srpska pravoslavna crkva tokom 90-tih, „Poznańskie Studia Slawistyczne” 2016, t. 10. DOI: https://doi.org/10.14746/pss.2016.10.17
Radić R., The Church and the ‘Serbian Question’ [w:], The Road to War in Serbia. Trauma and Catharsis, red. Nebojsa Popov, Budapest 2000. DOI: https://doi.org/10.1515/9789633865446-011
Rekść M., Mit II wojny światowej w polityce historycznej serbskich i chorwackich nacjonalistów [w:] Mity historyczno-polityczne, wyobrażenia zbiorowe, polityka historyczna. Studia i materiały, red. E. Ponczek, A. Sepkowski, t. 2, Toruń 2012.
Stojanović A., A Beleaguered Church. The Serbian Orthodox Church in the Independent State of Croatia (NDH) 1941–1945, „Balcanica. Annual of the Institute for Balkan Studies” 2017, t. 48. DOI: https://doi.org/10.2298/BALC1748269S
Stryjek T., Wobec II wojny światowej i Wojny Ojczyźnianej. Kwestia zbrodni masowych z lat 1941–1945 w polityce pamięci w Chorwacji od 1991 r., „Rocznik Polsko-Niemiecki” 2016, t. 24/2. DOI: https://doi.org/10.35757/RPN.2016.24.16
Stryjek T., Współczesna Serbia i Chorwacja wobec własnej historii, Warszawa 2000.
Tomasevich J., Rat i revolucija u Jugoslaviji 1941–1945. Okupacija i kolaboracija, Zagreb 2010.
Tuđman F., Povijedna sudba naroda, Zagreb 1996.
Zirojević, Kosovo in the Collective Memory [w:] The Road to War in Serbia. Trauma and Catharsis, red. Nebojsa Popov, Budapest 2000. DOI: https://doi.org/10.1515/9789633865446-009
Žerjavić V., Manipulacije žrtvama drugog svjetskog rata, Zagreb 1993.
Žerjavić V., Opsesije i megalomanije oko Jasenovca i Bleiburga, Zagreb 1992.
Udruženje „Jadovno 1941”, http://jadovno.com/arhiva/eng-lat_glina/articles/kalendar-genocida-28-jul-1941-svjedocenje-ljuban-jednak-seliste-glina-l.html [dostęp: 17.07.2023].
United States Holocaust Memorial Museum, https://encyclopedia.ushmm.org/content/en/article/jasenovac, [dostęp: 17.07.2023].
Yad Vashem, https://collections.yadvashem.org/en/about/o6358 [dostęp: 17 VII 2023].
Licencja
Prawa autorskie (c) 2023 Mateusz Sokulski
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
- Autor oświadcza, że przysługują mu osobiste i majątkowe prawa autorskie do Utworu oraz że nie są one ograniczone w zakresie objętym niniejszą Umową, oraz że utwór jest dziełem oryginalnym i nie narusza majątkowych lub osobistych praw autorskich innych osób.
- Autor udziela Uniwersytetowi im. Adama Mickiewicza w Poznaniu niewyłącznej i nieodpłatnej licencji na korzystanie z Utworu bez ograniczeń terytorialnych i przez czas nieokreślony na następujących polach eksploatacji:
2.1. wytwarzanie określoną techniką egzemplarzy Utworu, w tym techniką drukarską, reprograficzną, zapisu magnetycznego oraz techniką cyfrową;
2.2. wprowadzanie do obrotu, użyczenie lub najem oryginału albo egzemplarzy Utworu;
2.3. publiczne wykonanie, wystawienie, wyświetlenie, odtworzenie oraz nadawanie i reemitowanie, a także publiczne udostępnianie Utworu w taki sposób, aby każdy mógł mieć do niego dostęp w miejscu i w czasie przez siebie wybranym;
2.4. włączenie Utworu w skład utworu zbiorowego;
2.5. wprowadzanie Utworu w postacie elektronicznej na platformy elektroniczne lub inne wprowadzanie Utworu w postaci elektronicznej do Internetu, Intranetu, Extranetu lub innej sieci;
2.6. rozpowszechnianie Utworu w postaci elektronicznej w Internecie, Intranecie, Extranetu lub innej sieci, w pracy zbiorowej jak również samodzielnie;
2.7. udostępnianie Utworu w wersji elektronicznej w taki sposób, by każdy mógł mieć do niego dostęp w miejscu i w czasie przez siebie wybranym, w szczególności za pośrednictwem Internetu, Intranetu, Extranetu lin innej sieci;
2.8. udostępnianie Utworu zgodnie z wzorcem licencji Attribution-NoDerivatives 4.0 International (CC BY-ND 4.0) lub innej wersji językowej tej licencji lub którejkolwiek późniejszej wersji tej licencji, opublikowanej przez organizację Creative Commons. - Autor zezwala Uniwersytetowi im. Adama Mickiewicza w Poznaniu na:
3.1. nieodpłatne korzystanie i rozporządzanie prawami do opracowań Utworu i tymi opracowaniami.
3.2. wysyłanie metadanych Utworu oraz Utworu do komercyjnych i niekomercyjnych baz danych indeksujących czasopisma. - Autor upoważnia i zobowiązuje Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu do udzielania osobom trzecim dalszych licencji (sublicencji) do Utworu oraz do innych materiałów, w tym utworów zależnych lub opracowań zawierających lub powstałych w oparciu o Utwór, przy czym postanowienia takich sublicencji będą tożsame z wzorcem licencji Attribution-NoDerivatives 4.0 International (CC BY-ND 4.0) lub innej wersji językowej tej licencji lub którejkolwiek późniejszej wersji tej licencji, opublikowanej przez organizację Creative Commons Tym samym uprawnia wszystkich zainteresowanych do korzystania z utworu wyłącznie w celach niekomercyjnych pod następującymi warunkami:
4.1. uznanie autorstwa czyli obowiązek podania wraz z rozpowszechnionym utworem informacji, o autorstwie tytule, źródle (odnośniki do oryginalnego utworu, doi) oraz samej licencji;
4.2. na tych samych warunkach, wolno rozpowszechniać utwory zależne jedynie na licencji identycznej to tej, na jakiej udostępniono utwór oryginalny. - Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu jest zobowiązany do:
5.1. udostępniania Utworu w taki sposób, aby każdy mógł mieć do niego dostęp w miejscu i w czasie przez siebie wybranym bez ograniczeń technicznych;
5.2. poprawnego informowania osób, którym Utwór będzie udostępniany o udzielonych im sublicencjach w sposób umożliwiający odbiorcom zapoznanie się z nimi.