Słowa kluczowe
Bośnia i Hercegowina
kryzys wschodni
polityczna i kulturalna fragmentacja
mozaika religijna
Jak cytować
Abstrakt
The aim of this paper is to present a paradigm according to which Bosnia and Herzegovina can be seen as a mirror in which the multifaceted problems of Turkey as the ”sick person of Europe” are reflected. Contributing to the Turkish withdrawal from the Balkans, however, the Ottoman legacy characterized by political and cultural fragmentation permanently became a part of the history of the Balkans and influenced its fate in the 21st century. The author, on the basis of the studies of the American, Polish, Turkish, Bosnian, Serbian and Croatian historians examines the factors that determined the end of Ottoman rule in the Balkans. Bosnia and Herzegovina should be considered the key to the analysis of the Eastern crisis (1875-1878), which proved to be a mere preludes prelude to the end of the Ottoman Empire. The characteristic feature of this province was its permanent insubordination against Turkey, visible in a great number of revolts and uprisings of different provenance against the Turkish government. Already at the beginning of the 17th century, increasing corruption and taxes imposed on the Muslim population led to the first protests against the government. In the 17th century the great uprisings of Bosnian Muslims took place in the following years: 1636, 1650, 1682. In Herzegovina unrest and riots were reported in the following years: 1711, 1727, 1728, 1729, 1732. The Ottoman sources confirmed the occasional participation of the Christian population in those riots. On the one hand, the Muslim feudal lords, who were opposed to the reforms of the Sultan and fought to maintain their privileges, acted against the central power. On the other hand, rebellions had the character of the people’s liberation movement. The largest peasant revolt against the Muslim feudal lords from 1875 in Herzegovina rapidly evolved into the rise of Christian peasants all over Bosnia and Herzegovina, at the same time, the uprising became the South Slavic war of liberation from Turkish rule, contributing to the collapse of the Ottoman Empire.
Bibliografia
Aronson Theo, Zwaśnieni monarchowie. Europejskie trony w przeddzień katastrofy 1914 roku, Wyd. Literackie, Kraków 2014.
Batowski Henryk, Państwa bałkańskie 1800 – 1923. Zarys historii dyplomatycznej i rozwoju terytorialnego, Skł. gł.: Kasa im. Mianowskiego w Warszawie, Kraków 1938.
Batowski Henryk, Podstawy sojuszu bałkańskiego 1912. Studia z historii dyplomatycznej 1806-1912, Polskie Towarzystwo dla Badań Europy Wschodniej i Bliskiego Wschodu, Kraków 1939.
Bazin Marcel, Tapia de Stéphane, Turcja geografia wschodzącej potęgi, Dialog, Warszawa 2014.
Donia Robert J., Sarajevo: biografija grada, Institut za Istoriju u Sarajevu, Sarajevo 2006.
Donia Robert J., Fine, Jr., John V. A., Bosna i Hercegovina: iznevjerena tradicija, Institut za Istoriju u Sarajevu, Sarajevo 2011.
Džaja M., Srećko, Konfesionalnost i nacionalnost Bosne i Hercegovine. Predemancipacijsko razdoblje 1463.-1804., ZIRAL, Mostar 1999. Dzieje gospodarcze i społeczne imperium osmańskiego 1300-1914, red. Halil Inalcik, Donald Quataert, Wyd. Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2008.
Ekmečić Milorad, Ustanak u Bosni, Veselin Masleša, Sarajevo 1960. Екмечић Mилорд, Радови из историје Босне и Херцеговине XIX века, БИГЗ, Београд, 1997.
Felczak Wacław, Wasilewski Tadeusz, Historia Jugosławii, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław 1985.
Filipović Muhamed, Bosna i Hercegovina, najvažnije geografske, demografske, historijske, kulturne i političke činjenice, Compact-E, Sarajevo 1997.
Giza Antoni, Idea jugoslawizmu w latach 1800-1918, Wyd. Naukowe US, Szczecin 1992.
Glenny Misha, The Balkans 1804-1999. Nationalism, War and the Great Power, Viking, London 2000.
Hadžijahić Muhamed, Neki rezultati ispitivanja etničkih kretanja u Bosni u XVIII i prvoj polovici XIX stoljeća, „Prilozi Instituta za istoriju”, br. 11/12, 1976.
Identitet Bosne i Hercegovine kroz historiju. Zbornik Radova, T. 2, Institut za Istoriju u Sarajevu, Sarajevo 2011. Imamović Mustafa, Historija države i prava, Magistrat Sarajevo, Sarajevo 2003.
Jelavich Barbara, Historia Bałkanów. Wiek XVIII i XIX, T. I., Wyd. Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2005.
Kamberović Husnija, Husein-kapetan Gradaščević (1802-1834): Biografija uz dvjestu godišnjicu rođenja, BZK Preporod, Gradačac 2002.
Konflikty militarne i niemilitarne na Bałkanach w XX i XXI wieku w perspektywie polemologicznej, pod red. Danuty Gibas-Krzak i Andrzeja Krzaka, Wyd. Zapol, Szczecin-Warszawa 2013.
Koseski Adam, Albania. Krótki zarys dziejów, Książka i Wiedza, Warszawa 1988.
Kraljačić Tomislav, Kalajev režim u Bosni i Hercegovini 1882-1903, Veselin Masleša, Sarajevo 1987. 103
Le régime politique d’Autrichee-Hongrie en Bosnie-Herzégovine et les procès de haute trahison, Imprimerie Nouvelle, Annemasse 1916.
Lewis Bernard, Narodziny nowoczesnej Turcji, PWN, Warszawa 1972.
Malcolm Noel, Bosnia. A short history, Pan Books, London 2002.
Mitrović R. Ljubiša, Balkan. Granica i most među narodima. (Ogledi iz sociologije regionalnog razvoja), Zavod za udžbenike i nastavna sredstva, Beograd 2000.
Morawski Wojciech, Szawłowska Sylwia, Wojny rosyjsko-tureckie od XVII do XX wieku, Wyd. Trio, Warszawa 2006.
Пејановић Ђорђе, Становништво Босне и Херцеговинe, Cpпска Академија Наука, Београд 1955.
Prelog Milan, Povijest Bosne u doba osmanlijske vlade. I. Dio (1463-1739.), Izdavač Fortuna d. o.o., Sarajevo 1924 (reprint z 2009).
Skowronek Jerzy, Tanty Mieczysław, Wasilewski Tadeusz, Historia Słowian Południowych i Zachodnich, PWN, Warszawa 1988.
Танасковић Dapкo, Неоосманизам – повратак Турске на Балкан: доктрина и спољнополитичка пракса, Службени гласник, Београд 2010.
Tanty Mieczysław, Konflikty bałkańskie w latach 1878-1918, Państwowe Zakłady Wydawnictw Szkolnych, Warszawa 1968.
Tanty Mieczysław, Bosfor i Dardanele w polityce mocarstw, PWN, Warszawa 1982.
Tanty Mieczysław, Bałkany w XX wieku. Dzieje polityczne, Książka i Wiedza, Warszawa 2003.
Weibel Ernest, Histoire et géopolitique des Balkans de 1800 à nos jours, Ellipses, Paris 2002.
Wituch Tomasz, Tureckie przemiany. Dzieje Turcji 1878-1923, PWN, Warszawa 1980.
Wróbel Piotr, Krzyż i Półksiężyc. Zachodnie Bałkany wobec Turcji w latach 1444-1463, Wyd. Historia Iagellonica, Kraków 2000.
Wróbel Piotr, Oblicza islamizacji na terenach Bośni w XV i połowie XVI wieku, „Balcanica Posnaniensia. Acta et studia” nr XVIII, 2001.
Zürcher J. Erik, Turcja. Od sułtanatu do współczesności, Wyd. Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2013.
Licencja
- Autor oświadcza, że przysługują mu osobiste i majątkowe prawa autorskie do Utworu oraz że nie są one ograniczone w zakresie objętym niniejszą Umową, oraz że utwór jest dziełem oryginalnym i nie narusza majątkowych lub osobistych praw autorskich innych osób.
- Autor udziela Uniwersytetowi im. Adama Mickiewicza w Poznaniu niewyłącznej i nieodpłatnej licencji na korzystanie z Utworu bez ograniczeń terytorialnych i przez czas nieokreślony na następujących polach eksploatacji:
2.1. wytwarzanie określoną techniką egzemplarzy Utworu, w tym techniką drukarską, reprograficzną, zapisu magnetycznego oraz techniką cyfrową;
2.2. wprowadzanie do obrotu, użyczenie lub najem oryginału albo egzemplarzy Utworu;
2.3. publiczne wykonanie, wystawienie, wyświetlenie, odtworzenie oraz nadawanie i reemitowanie, a także publiczne udostępnianie Utworu w taki sposób, aby każdy mógł mieć do niego dostęp w miejscu i w czasie przez siebie wybranym;
2.4. włączenie Utworu w skład utworu zbiorowego;
2.5. wprowadzanie Utworu w postacie elektronicznej na platformy elektroniczne lub inne wprowadzanie Utworu w postaci elektronicznej do Internetu, Intranetu, Extranetu lub innej sieci;
2.6. rozpowszechnianie Utworu w postaci elektronicznej w Internecie, Intranecie, Extranetu lub innej sieci, w pracy zbiorowej jak również samodzielnie;
2.7. udostępnianie Utworu w wersji elektronicznej w taki sposób, by każdy mógł mieć do niego dostęp w miejscu i w czasie przez siebie wybranym, w szczególności za pośrednictwem Internetu, Intranetu, Extranetu lin innej sieci;
2.8. udostępnianie Utworu zgodnie z wzorcem licencji Attribution-NoDerivatives 4.0 International (CC BY-ND 4.0) lub innej wersji językowej tej licencji lub którejkolwiek późniejszej wersji tej licencji, opublikowanej przez organizację Creative Commons. - Autor zezwala Uniwersytetowi im. Adama Mickiewicza w Poznaniu na:
3.1. nieodpłatne korzystanie i rozporządzanie prawami do opracowań Utworu i tymi opracowaniami.
3.2. wysyłanie metadanych Utworu oraz Utworu do komercyjnych i niekomercyjnych baz danych indeksujących czasopisma. - Autor upoważnia i zobowiązuje Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu do udzielania osobom trzecim dalszych licencji (sublicencji) do Utworu oraz do innych materiałów, w tym utworów zależnych lub opracowań zawierających lub powstałych w oparciu o Utwór, przy czym postanowienia takich sublicencji będą tożsame z wzorcem licencji Attribution-NoDerivatives 4.0 International (CC BY-ND 4.0) lub innej wersji językowej tej licencji lub którejkolwiek późniejszej wersji tej licencji, opublikowanej przez organizację Creative Commons Tym samym uprawnia wszystkich zainteresowanych do korzystania z utworu wyłącznie w celach niekomercyjnych pod następującymi warunkami:
4.1. uznanie autorstwa czyli obowiązek podania wraz z rozpowszechnionym utworem informacji, o autorstwie tytule, źródle (odnośniki do oryginalnego utworu, doi) oraz samej licencji;
4.2. na tych samych warunkach, wolno rozpowszechniać utwory zależne jedynie na licencji identycznej to tej, na jakiej udostępniono utwór oryginalny. - Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu jest zobowiązany do:
5.1. udostępniania Utworu w taki sposób, aby każdy mógł mieć do niego dostęp w miejscu i w czasie przez siebie wybranym bez ograniczeń technicznych;
5.2. poprawnego informowania osób, którym Utwór będzie udostępniany o udzielonych im sublicencjach w sposób umożliwiający odbiorcom zapoznanie się z nimi.