Słowa kluczowe
autobiographical narrative
constructionism
sense of meaning in life
Jak cytować
Abstrakt
The aim of the article is to present the concept and research on the development of autobiographical narrative in the course of a person’s life. Reference was made to basic concepts important for the analysis of the topic: the definition of narrative, constructionist assumptions, understanding the process of creating self-narrative and the definition of autobiographical narrative. The considerations also include the issue of autobiographical memory and the discussion on understanding autobiographical narrative as monolithic vs. polyphonic. The following subchapters discuss the predispositions and development of early narrative competences, the beginnings of constructing an autobiographical narrative, the mechanisms of shaping and changing the autobiographical narrative in adulthood, including the characteristic features of self-narratives in late adulthood. The review of research presented in the article documents the mechanisms of shaping the autobiographical narrative, the directions of its changes in the life course and selected relationships important for understanding the process of these changes (e.g. the issue of increasing the ability to reflect biographically with age, fulfilling the need for generativity, the effect of intentionally minimizing unpleasant feelings in senior age, the concept of gerotranscendence, etc.). The article ends with reflections on the importance of constructing an autobiographical narrative in the modern world, the availability of autobiographical reflection and its meaning-creating value.
Bibliografia
Baltes, P.B., Staudinger, U.M., Maercker, A., Smith, J. (1995). People Nominated as Wise: A Comparative Study of Wisdom-related Knowledge. Psychology and Aging, 10(2), 155–166. DOI: https://doi.org/10.1037/0882-7974.10.2.155
Banasik, N. (2012). Rozumienie wypowiedzi ironicznych przez dzieci. Konstrukcja narzędzia Zadanie Rozumienia ironii. Badania wstępne. Niepublikowana praca magisterska. Wydział Psychologii Uniwersytetu Warszawskiego.
Bauer, J.J., McAdams, D.P., Sakaeda, A.R. (2005). Interpreting the Good Life: Growth Memories in the Lives of Mature, Happy People. Journal of Personality and Social Psychology, 88(1), 203–217. DOI: https://doi.org/10.1037/0022-3514.88.1.203
Bauman, Z. (2001). Tożsamość – jaka była, jest i po co. W: A. Jaworska (red.), Wokół problemów tożsamości (ss. 8–25). Warszawa: Wydawnictwo LTW.
Berger, P. (1985). Tożsamość jako problem socjologii wiedzy. W: A. Chmielewski, S. Czernik, J. Niżniak (wybór tekstów), Problemy socjologii wiedzy (ss. 478–489). Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Berger, P.L., Luckmann, Th. (1983). Społeczne tworzenie rzeczywistości. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy.
Białecka-Pikul, M. (2011). Teoria umysłu z perspektywy badań nad narracją. W: E. Dryll, A. Cierpka (red.), Psychologia narracyjna. Tożsamość, dialogowość, pogranicza (ss. 133–147). Warszawa: Eneteia Wydawnictwo Psychologii i Kultury.
Bluck, S., Habermas, T. (2000). The Life Story Schema. Motivation and Emotion, 24(2), 121–147. DOI: https://doi.org/10.1023/A:1005615331901
Bokus, B., Hernik, M. (2015). Pojęcie zamiaru z perspektywy badań nad rozwojem poznawczym. Czasopismo Psychologiczne – Psychological Journal, 21(1), 27–32. DOI: https://doi.org/10.14691/CPPJ.21.1.27
Bruner, J. (1975). The Ontogenesis of Speech Acts. Journal of Child Language, 10, 1–19. DOI: https://doi.org/10.1017/S0305000900000866
Budziszewska, M. (2007). Tryb opowiadania dorastającej młodzieży o swoich rodzicach i jego uwarunkowania. Psychologia Rozwojowa, 12(1), 77–91.
Budziszewska, M. (2008). Obraz rodziców w opowiadaniach młodzieży gimnazjalnej. Psychologia Rozwojowa, 13, 81–94.
Budziszewska, M., Dryll, E. (2013). Narratives About Relationships with Parents from the Perspective of Middle-aged and Older Adults. Journal of Social and Personal Relationships, 30(3), 217–236. DOI: https://doi.org/10.1177/0265407512453785
Cierpka, A. (2012). Narrative Identity in Late Adulthood. Psychology of Language and Communication, 16(3), 237–252. DOI: https://doi.org/10.2478/v10057-012-0016-6
Cierpka, A. (2013). Tożsamość i narracje w relacjach rodzinnych. Warszawa: Eneteia Wydawnictwo Psychologii i Kultury.
Cohler, B.J. (1993). Aging, Morale, and Meaning: The Nexus of Narrative. W: T.R. Cole, W.A. Achenbaum, P.L. Jakobi, R. Kastenbaum (red.), Voices and Visions of Aging: Toward a Critical Gerontology (ss. 107–133). New York: Springer.
Conway, M.A. (1995). Autobiographical Knowledge and Autobiographical Memories. W: D.C. Rubin (red.), Remembering Our Past: Studies in Autobiographical Memory (ss. 67–93). New York: Cambridge University Press. DOI: https://doi.org/10.1017/CBO9780511527913.003
Cowan, N., Davidson, G. (1984). Salient Childhood Memories. Journal of Genetic Psychology, 145(1), 101–107. DOI: https://doi.org/10.1080/00221325.1984.10532254
Dryll, E. (2004). Homo narrans. Wprowadzenie. W: E. Dryll, A. Cierpka (red.), Narracja. Koncepcje i badania psychologiczne (ss. 7–20). Warszawa: Wydawnictwo Instytutu Psychologii PAN.
Dryll, E.M. (2006). Rozwój zdolności rozumienia metafor charakteryzujących ludzi. Niepublikowana praca magisterska. Wydział Psychologii Uniwersytetu Warszawskiego.
Dryll, E. (2010). Wielkie i małe narracje w życiu człowieka. W: M. Straś-Romanowska, B. Bartosz, M. Żurko (red.), Badania narracyjne w psychologii (ss. 163–182). Warszawa: Eneteia Wydawnictwo Psychologii i Kultury.
Dryll, E., Cierpka, A. (red.). (2004). Narracja. Koncepcje i badania psychologiczne. Warszawa: Wydawnictwo Instytutu Psychologii PAN.
Dryll, E., Cierpka, A. (red.). (2011). Psychologia narracyjna. Tożsamość, dialogowość, pogranicza. Warszawa: Eneteia Wydawnictwo Psychologii i Kultury.
Dryll, E., Cierpka, A., Małek, K. (red.). (2021). Psychologia narracyjna o mądrości, miłości i cierpieniu. Warszawa: Wydawnictwo Liberi Libri. DOI: https://doi.org/10.47943/lib.9788363487461
Erikson, E. (2004). Tożsamość a cykl życia. Poznań: Zysk i S-ka Wydawnictwo.
Erikson, E.H., Erikson, J.M. (2012). Dopełniony cykl życia. Wersja rozszerzona o nowe rozdziały autorstwa Joan M. Erikson poświęcone dziewiątemu etapowi rozwoju osobowości człowieka. Gliwice: Helion.
Fivush, R. (2007). Maternal Reminiscing Style and Children’s Developing Understanding of Self and Emotion. Clinical Social Work Journal, 35, 37–46. DOI: https://doi.org/10.1007/s10615-006-0065-1
Fivush, R., Buckner, J.P. (2003). Creating Gender and Identity Through Autobiographical Narratives. W: R. Fivush, C. Haden (red.), Autobiographical Memory and the Construction of a Narrative Self: Developmental and Cultural Perspectives (ss. 149–169). Hillsdale, NJ: Erlbaum. DOI: https://doi.org/10.4324/9781410607478
Fivush, R., Haden, C., Reese, E. (1995). Remembering Recounting Reminiscing: The Development of Autobiographical Memory in Social Context. W: D. Rubin (red.), Remembering Our Past (ss. 341–359). Cambridge: Cambridge University Press. DOI: https://doi.org/10.1017/CBO9780511527913.014
Fivush, R., Haden, C., Reese, E. (2006). Elaborating on Elaborations: Role of Maternal Reminiscing Style in Cognitive and Socioemotional Development. Child Development, 77(6), 1568–1588. DOI: https://doi.org/10.1111/j.1467-8624.2006.00960.x
Fivush, R., McDermott Sales, J., Bohanek, J.G. (2008). Meaning Making in Mothers’ and Children’s Narratives of Emotional Events. Memory, 16(6), 579–594. DOI: https://doi.org/10.1080/09658210802150681
Frankl, V. (1984). Homo patiens. Warszawa: Instytut Wydawniczy PAX.
Glinka, K., Staudinger, U., Voelcker-Rehage, C., Godde, B. (2020). Neural Processing of Arousing Emotional Information is Associated with Executive Functioning in Older Adults. Emotions, 20(4), 541–556. DOI: https://doi.org/10.1037/emo0000560
Grant, J.B., Suddendorf, Th. (2010). Young Children’s Ability to Distinguish Past and Future Changes in Physical and Mental States. British Journal of Developmental Psychology, 28(4), 853–870. DOI: https://doi.org/10.1348/026151009X482930
Grossmann, I., Na, J., Varnum, M., Park, D., Kitayama, S., Nisbett, R. (2010). Reasoning About Social Conflicts Improves into Old Age. Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America, 107(16), 7246–7250. DOI: https://doi.org/10.1073/pnas.1001715107
Habermas, T. (2007). How to Tell a Life: The Development of the Cultural Concept of Biography Across the Lifespan. Journal of Cognition and Development, 8(1), 1–31. DOI: https://doi.org/10.1080/15248370709336991
Habermas, T., Bluck, S. (2000). Getting a Life: The Emergence of the Life Story in Adolescence. Psychological Bulletin, 126(5), 748–769. DOI: https://doi.org/10.1037/0033-2909.126.5.748
Habermas, T., Ehlert-Lerche, S., Silveira, C., de (2009). The Development of the Temporal Macrostructure of Life Narratives Across Adolescence: Beginnings Linear Narrative Form and Endings. Journal of Personality, 77(2), 527–559. DOI: https://doi.org/10.1111/j.1467-6494.2008.00557.x
Habermas, T., Negele, A., Brenneisen, F. (2010). „Honey, you’re jumping about” – Mothers’ Scaffolding of Their Children’s and Adolescents’ Life Narration. Cognitive Development, 25(4), 339–351. DOI: https://doi.org/10.1016/j.cogdev.2010.08.004
Hermans, H.J.M. (1996). Voicing the Self: From Information Processing to Dialogical Interchange. Psychological Bulletin, 119(1), 31–50. DOI: https://doi.org/10.1037/0033-2909.119.1.31
Hutto, D. (2017). Memory and Narrativity. W: S. Bernecker, K. Michaelian (red.), The Routledge Handbook of Philosophy of Memory (ss. 192–204). London: Routledge. DOI: https://doi.org/10.4324/9781315687315-16
Janusz, B., Gdowska, K., Barbaro, B., de (red.). (2008). Narracja. Teoria i praktyka. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Kroger, J. (2000). Identity Development: Adolescence Through Adulthood. Thousand Oaks, CA: Sage Publications, Inc.
Maruszewski, T. (2005). Pamięć autobiograficzna. Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.
McAdams, D.P. (1990). The Person: An Introduction to Personality Psychology. San Diego, CA: Harcourt Brace Jovanovich.
McAdams, D.P. (1993). The Stories We Live by: Personal Myths and the Making of the Self. New York: The Guilford Press.
McAdams, D.P. (1996). Personality, Modernity and the Storied Self: A Contemporary Framework for Studying Persons. Psychological Inquiry, 7(4), 295–321. DOI: https://doi.org/10.1207/s15327965pli0704_1
McCabe, A., Peterson, C. (1991). Developing Narrative Structure. Hillsdale, NJ: Lawrence Erlbaum Associates Publishers.
McLean, K.C. (2008). Stories of the Young and the Old: Personal Continuity and Narrative Identity. Developmental Psychology, 44(1), 254–264. DOI: https://doi.org/10.1037/0012-1649.44.1.254
McLean, K.C. (2016). The Co-authored Self: Family Stories and the Construction of Personal Identity. New York: Oxford University Press. DOI: https://doi.org/10.1093/acprof:oso/9780199995745.001.0001
McLean, K.C., Fournier, M.A. (2008). The Content and Processes of Autobiographical Reasoning in Narrative Identity. Journal of Research in Personality, 42(3), 527–545. DOI: https://doi.org/10.1016/j.jrp.2007.08.003
Mead, G.H. (1975). Umysł, osobowość i społeczeństwo. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Muchnik, M., Stavans, A. (2019). Telling the Same Story to Your Child: Mothers’ Versus Fathers’ Storytelling Interactions. Women and Language, 32(1), 60–69.
Niedźwieńska, A. (2000). Pamięć autobiograficzna. W: A. Gałdowa (red.), Tożsamość człowieka (ss. 111–126). Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Oleś, P. (2011). Psychologia człowieka dorosłego. Ciągłość – zmiana – integracja. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Oppenheim, D., Emde, R., Wamboldt, F. (1996). Associations Between 3-year-olds’ Narrative Co-constructions with Mothers and Fathers and Their Story Completions About Affective Themes. Early Development and Parenting, 5(3), 149–160. DOI: https://doi.org/10.1002/(SICI)1099-0917(199609)5:3<149::AID-EDP127>3.0.CO;2-J
Pasupathi, M., Hoyt, T. (2009). The Development of Narrative Identity in Late Adolescence and Emergent Adulthood: The Continued Importance of Listeners. Developmental Psychology, 45(2), 558–574. DOI: https://doi.org/10.1037/a0014431
Pasupathi, M., Mansour, E. (2006). Adult Age Differences in Autobiographical Reasoning in Narratives. Developmental Psychology, 42(5), 798–808. DOI: https://doi.org/10.1037/0012-1649.42.5.798
Pillemer, D. (1998). Momentous Events, Vivid Memories. Cambridge, MA: Harvard University Press. DOI: https://doi.org/10.4159/9780674042155
Reese, E., Fivush, R. (1993). Parental Styles of Talking About the Past. Developmental Psychology, 29(3), 596–606. DOI: https://doi.org/10.1037/0012-1649.29.3.596
Ricoeur, P. (1975). Egzystencja i hermeneutyka. Warszawa: Instytut Wydawniczy PAX.
Ricoeur, P. (1989). Język, tekst, interpretacja. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy.
Schütz, A. (1979). Potoczna i naukowa interpretacja ludzkiego działania. Studia Filozoficzne, 6(163), 55–93.
Soroko, E. (2007). Poziom autonarracyjności wypowiedzi i użyteczność wybranych sposobów ich generowania. Rozprawa doktorska napisana pod kierunkiem prof. dr. hab. W.J. Paluchowskiego, Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, Instytut Psychologii.
Sparks, A., Carmiol, A., Ríos, M. (2013). High Point Narrative Structure in Mother–Child Conversations About the Past and Children’s Emergent Literacy Skills in Costa Rica. Actualidades en Psicología, 27(115), 93–111. DOI: https://doi.org/10.15517/ap.v27i115.9868
Staudinger, U. (2001). Life Reflection: A Social-Cognitive Analysis of Life Review. Review of General Psychology, 5(2), 148–160. DOI: https://doi.org/10.1037/1089-2680.5.2.148
Straś-Romanowska, M. (2008). Tożsamość w czasach dekonstrukcji. W: B. Zimoń-Dubowik, M. Gamian-Wilk (red.), Oblicza tożsamości: perspektywa interdyscyplinarna (ss. 19–30). Wrocław: Wydawnictwo Naukowe Dolnośląskiej Szkoły Wyższej.
Straś-Romanowska, M. (red.). (2000). Metody jakościowe w psychologii współczesnej. Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego.
Straś-Romanowska, M., Bartosz, B., Żurko, M. (red.). (2010a). Badania narracyjne w psychologii. Warszawa: Eneteia Wydawnictwo Psychologii i Kultury.
Straś-Romanowska, M., Bartosz, B., Żurko, M. (red.). (2010b). Psychologia małych i wielkich narracji. Warszawa: Eneteia Wydawnictwo Psychologii i Kultury.
Tekcan, A., Kaya-Kizilos, B., Odaman, H. (2012). Life Scripts Across Age Groups: A Comparison of Adolescents, Young Adults, and Older Adults. Memory, 20(8), 836–847. DOI: https://doi.org/10.1080/09658211.2012.710431
Tomasello, M. (2002). Kulturowe źródła ludzkiego poznawania, tłum J. Rączaszek. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy.
Tornstam, L. (2011). Maturing into Gerotranscendence. The Journal of Transpersonal Psychology, 43(2), 166–180.
Trzebiński, J. (red.). (2002). Narracja jako sposób rozumienia świata. Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.
Tulving, E. (1983). Elements of Episodic Memory. New York: Oxford University Press.
Tulving, E. (1985). How Many Memory Systems Are There? American Psychologist, 40(4), 385–398. DOI: https://doi.org/10.1037/0003-066X.40.4.385
Weststrate, N.M., Glück, J. (2017). Hard-earned Wisdom: Exploratory Processing of Difficult Life Experience is Positively Associated with Wisdom. Developmental Psychology, 53(4), 800–814. DOI: https://doi.org/10.1037/dev0000286
Wygotski, L. (1978). Narzędzie i znak w rozwoju dziecka. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Zalewska M. (1998). Dziecko z autoportretu z zamalowaną twarzą. Psychiczne mechanizmy zaburzeń rozwoju tożsamości u dziecka głuchego i u dziecka z opóźnionym rozwojem mowy. Warszawa: Wydawnictwo Santorski & Co.
Licencja
Prawa autorskie (c) 2023 Elżbieta Dryll, Anna Cierpka
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.
1. W momencie złożenia pracy celem rozpoczęcia postępowania w sprawie publikacji, Licencjodawca, zwany dalej Autorem, akceptuje wszystkie zasady umieszczone na stronie internetowej czasopisma “Człowiek i Społeczeństwo”, udzielając Licencjobiorcy, zwanego dalej Wydawcą, niewyłącznej i nieodpłatnej licencji na korzystanie z Utworu. Licencja zakłada tym samym brak ograniczeń terytorialnych, czasowych oraz ilościowych na następujących polach eksploatacji (art. 50 ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych):
a. utrwalanie Utworu;
b. zwielokrotnienie Utworu drukiem i w wersji cyfrowej;
c. wprowadzenie do obrotu, użyczenie lub najem oryginału/zwielokrotnionych egzemplarzy Utworu;
d. publiczne wykonanie, wystawienie, wyświetlenie, odtworzenie oraz nadawanie i reemitowanie, a także publiczne udostępnianie Utworu w taki sposób, aby każdy mógł mieć do niego dostęp w miejscu i w czasie przez siebie wybranym;
e. włączenie Utworu w skład utworu zbiorowego;
f. wprowadzenie Utworu w postaci elektronicznej na platformy elektroniczne lub inne wprowadzenie Utworu w postaci elektronicznej do Internetu, Intranetu, Extranetu lub innej sieci;
g. rozpowszechnianie Utworu w wersji elektronicznej w Internecie, Intranecie, Extranecie lub innej sieci, w pracy zbiorowej, a także samodzielnie w formule Open Access w oparciu o licencję Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowa Licencja Publiczna (CC BY 4.0), a także inną wersję językową tej licencji, lub którąkolwiek późniejszą wersję tej licencji.
2. Założenia licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowa Licencja Publiczna (CC BY 4.0), udzielają Wydawcy upoważnienia do kopiowania, zmieniania, rozprowadzania, przedstawiania i wykonywania Utworu jedynie pod warunkiem uznania autorstwa.
3. Wraz z dostarczeniem Utworu, Autor zobowiązuje się do wypełnienia, podpisania oraz odesłania skanu umowy