Keywords
philosophy of philosophy
philosophical cognition
methodology
history of philosophy
How to Cite
Abstract
Metaphilosophy as a research discipline is concerned with the overall metatheoretical reflection of philosophy on its own subject matter, assumptions, methodology, and goals guiding this form of human intellectual activity. The aim of this article is to present a cross-sectional analysis of the main stages in the historical development of this discipline, and offer a general characterization of the current state of research. The means to achieving this goal of study is a confrontation between two partly competitive and partly complementary paradigmatic approaches to metaphilosophical reflection which currently determine a relatively wide range of interests in this theoretically promising and heuristically fertile field of philosophical analysis.
References
Adorno, Th.W. (1986). Dialektyka negatywna, tłum. K. Krzemieniowa. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Beierwaltes, W. (2003). Platonizm w chrześcijaństwie, tłum. P. Domański. Kęty: Wydawnictwo Antyk.
Beierwaltes, W. (2014). Proklos. Grundzüge seiner Metaphysik. Frankfurt am Main: Vittorio Klostermann.
Carnap, R. (1991). Przezwyciężenie metafizyki przez logiczną analizę języka, tłumaczenie anonimowe w oprac. B. Stanosz. W: B. Stanosz (red.), Empiryzm współczesny (ss. 52–74). Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego.
Choynowski, M. (1948). Czy filozofia jest nauką? Przegląd Filozoficzny, 1–3(XLIV), 198–217.
Chwal, J.F. (1998). Metafilozofia Adama Mahrburga. Warszawa: Wydawnictwo IFiS PAN.
Cieszkowski, A. (1972a). Bóg i palingeneza. Część pierwsza, krytyczna, tłum. A. Cieszkowski syn. W: idem, Prolegomena do historiozofii. „Bóg i palingeneza” oraz mniejsze pisma filozoficzne z lat 1838–1842, oprac. J. Garewicz, A. Walicki (ss. 107–208). Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Cieszkowski, A. (1972b). Prolegomena do historiozofii, tłum. A. Cieszkowski syn. W: idem, Prolegomena do historiozofii. „Bóg i palingeneza” oraz mniejsze pisma filozoficzne z lat 1838–1842, oprac. J. Garewicz, A. Walicki (ss. 1–105). Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Cieszkowski, A. (1972c). Rzecz o filozofii jońskiej jako wstęp do historii filozofii. W: idem, Prolegomena do historiozofii. „Bóg i palingeneza” oraz mniejsze pisma filozoficzne z lat 1838–1842, oprac. J. Garewicz, A. Walicki (ss. 245–290). Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Dąmbska, I. (1980). O niektórych poglądach z zakresu teorii nauki w szkole lwowsko-warszawskiej. Zeszyty Naukowe KUL, 23, 11–20.
Dąmbska, I. (1989). O niektórych koncepcjach metafilozoficznych w szkole lwowsko-warszawskiej. W: Jak filozofować? Studia z metodologii filozofii (ss. 22–29), zebrał i oprac. J. Perzanowski. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Derrida, J. (1993). Farmakon, tłum. K. Matuszewski. W: idem, Pismo filozofii (ss. 43–69), wybór B. Banasiak. Kraków: Inter Esse.
Descartes, R. (1960). Zasady filozofii, tłum. I. Dąmbska. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Descartes, R. (1988). Rozprawa o metodzie, tłum. W. Wojciechowska. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Descartes, R. (2001). Medytacje o pierwszej filozofii, tłum. M. i K. Ajdukiewiczowie. W: idem, Medytacje o pierwszej filozofii. Zarzuty uczonych mężów i odpowiedzi autora. Rozmowa z Burmanem (ss. 29–102). Kęty: Wydawnictwo Antyk.
Diogenes Laertios (1988). Żywoty i poglądy słynnych filozofów, tłum. I. Krońska, K. Leśniak, W. Olszewski. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Ducasse, C.J. (1941). Philosophy as a Science: Its Matter and Its Method. New York: Oskar Piest.
Fichte, J.G. (1996). O pojęciu Teorii Wiedzy, czyli tak zwanej filozofii, tłum. M.J. Siemek. W: idem, Teoria Wiedzy. Wybór pism, t. 1 (ss. 3–73). Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Gadamer, H.G. (1993). Prawda i metoda. Zarys hermeneutyki filozoficznej, tłum. B. Baran. Kraków: Inter Esse.
Gill, J.H. (1982). Metaphilosophy: An Introduction. Washington, D.C.: University Press of America.
Gutowski, P. (1995). Filozofia procesu i jej metafilozofia. Studium metafizyki Ch. Hartshorne’a. Lublin: Redakcja Wydawnictw KUL.
Hartman, J. (2001). Techniki metafilozofii. Kraków: Wydawnictwo Aureus.
Hegel, G.W.F. (1958). Wykłady z filozofii dziejów, t. 1, tłum. J. Grabowski, A. Landman. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Hegel, G.W.F. (1963). Fenomenologia ducha, t. 1, tłum. A. Landman. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Hegel, G.W.F. (1965). Fenomenologia ducha, t. 2, tłum. A. Landman. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Hegel, G.W.F. (1990). Encyklopedia nauk filozoficznych, tłum. Ś.F. Nowicki. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Hegel, G.W.F. (1994). Wykłady z historii filozofii, t. 1, tłum. Ś.F. Nowicki. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Heidegger, M. (1994). Bycie i czas, tłum. B. Baran. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Herder, J.G. (1962). Myśli o filozofii dziejów, t. 1–2, tłum. J. Gałecki. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Horkheimer, M. (1987a). Krytyka instrumentalnego rozumu, tłum. J. Doktór. W: idem, Społeczna funkcja filozofii. Wybór pism (ss. 244–413). Warszawa: PIW.
Horkheimer, M. (1987b). Teoria tradycyjna a teoria krytyczna, tłum. J. Łoziński. W: Szkoła frankfurcka, t. 2, cz. 1 (ss. 137–171), wybór J. Łoziński. Warszawa: Kolegium Otryckie.
Horkheimer, M., Adorno, Th.W. (1994). Dialektyka oświecenia, tłum. M. Łukasiewicz. Warszawa: Wydawnictwo IFiS PAN.
Husserl, E. (1975). Idee czystej fenomenologii i fenomenologicznej filozofii, ks. 1, tłum. D. Gierulanka. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Husserl, E. (1990). Idea fenomenologii. Pięć wykładów, tłum. J. Sidorek. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Husserl, E. (1992). Filozofia jako ścisła nauka, tłum. W. Galewicz. Warszawa: Fundacja Aletheia.
Husserl, E. (1999). Kryzys nauk europejskich i fenomenologia transcendentalna, tłum. S. Walczewska. Toruń: Wydawnictwo Rolewski. Jakiej filozofii Polacy potrzebują? (1970). Wybór i wstęp W. Tatarkiewicz. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Jaroński, F. (1970). Jakiej filozofii Polacy potrzebują? W: Jakiej filozofii Polacy potrzebują? (ss. 3–42), wybór i wstęp W. Tatarkiewicz. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Joll, N. (2010). Metaphilosophy. W: Internet Encyclopedia of Philosophy. https://iep.utm.edu/con-meta/ (ostatnia aktualizacja: 1.08.2017; dostęp: 22.02.2022).
Jusiak, J. (2006). Metafilozofia. W: Powszechna Encyklopedia Filozofii, t. 7 (ss. 83–90). Lublin: Polskie Towarzystwo Tomasza z Akwinu.
Kalinowski, J. (1993). Ku próbie konstrukcji metafilozofii. W: A.B. Stępień, T. Szubka (red.), Studia metafilozoficzne, t. 1: Dyscypliny i metody filozofii (ss. 327–331). Lublin: Towarzystwo Naukowe KUL.
Kamiński, J.N. (1830a). Czy nasz język jest filozoficzny? Haliczanin, 1, 71–108.
Kamiński, J.N. (1830b). Wywód filozoficzności naszego języka. Haliczanin, 2, 108–164.
Kant, I. (1957), Krytyka czystego rozumu, t. 1, tłum. R. Ingarden. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Kleszcz, R. (2013). Metoda i wartości. Metafilozofia Kazimierza Twardowskiego. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Semper.
Kleszcz, R. (2021). Logika, metafilozofia, filozofia religii. Siedem studiów filozoficznych. Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego.
Krajewski, W. (2005). Współczesna filozofia naukowa. Metafilozofia i ontologia. Warszawa: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego.
Kremer, J. (1877). Listy z Krakowa, t. 1. Warszawa: S. Lawental.
Kuczyński, J. (1989). Uniwersalizm jako metafilozofia, t. 1: Polskość i uniwersalistyczny socjalizm. Warszawa: Centralny Ośrodek Metodyczny Studiów Nauk Politycznych.
Kuczyński, J. (1990). Uniwersalizm jako metafilozofia, t. 2: Świadectwo i filozofia dialogu. Warszawa: Centralny Ośrodek Metodyczny Studiów Nauk Politycznych – Ośrodek Badań Społecznych.
Lazerowitz, M. (1964). Studies in Metaphilosophy. London: Routledge & Kegan Paul.
Lazerowitz, M. (1970). A note on „metaphilosophy”. Metaphilosophy, 1(1), 91.
Leibniz, G.W. (2001). Nowe rozważania dotyczące rozumu ludzkiego, tłum. I. Dąmbska. Kęty: Wydawnictwo Antyk.
Lessing G.E. (1959). Wychowanie rodzaju ludzkiego, tłum. H. Kohanowa. W: idem, Dzieła wybrane, t. 3 (ss. 529–555), wybór A. Sowiński. Warszawa: PIW.
Lyotard, J.F. (1997). Kondycja ponowoczesna. Raport o stanie wiedzy, tłum. M. Kowalska, J. Migasiński. Warszawa: Fundacja Aletheia.
Maritain, J. (1988). Naturalne doświadczenie mistyczne i próżnia, tłum. J. Fenrychowa. W: idem, Pisma filozoficzne (ss. 99–131). Kraków: Wydawnictwo Znak.
Marks, K. (1970). Posłowie do wydania drugiego. W: idem, Kapitał. Krytyka ekonomii politycznej, t. 1, ks. I: Proces wytwarzania kapitału (ss. 14–25). Warszawa: Książka i Wiedza.
Marks, K., Engels, F. (1975). Ideologia niemiecka, tłum. K. Błeszyński, S. Filmus. W: idem, Dzieła, t. 3 (ss. 9–619). Warszawa: Książka i Wiedza.
Massonius, M. (1902). Rozdwojenie myśli polskiej. W: W naszych sprawach. Szkice w kwestiach ekonomicznych i społecznych, cz. 3 (ss. 245–288). Warszawa: M. Radziszewski.
Mickiewicz, A. (1998). Literatura słowiańska. Kurs III (Wykład XVII z 2 maja 1843). W: idem, Dzieła, t. 10 (ss. 202–214). Warszawa: Spółdzielnia Wydawnicza „Czytelnik”.
Mittelstraß, J. (2013). Metaphilosophie. W: Enzyklopädie Philosophie und Wissenschaftstheorie, t. 5: Log–N. 2. Auflage. Stuttgart: J.B. Metzler.
Monteskiusz (1997). O duchu praw, tłum. T. Boy-Żeleński. Kęty: Wydawnictwo Antyk.
Overgaard, S., Gilbert, P., Burwood, S. (2013). An Introduction to Metaphilosophy. Cambridge: Cambridge University Press.
Pieróg, S. (1982). Maurycy Mochnacki. Studium romantycznej świadomości. Warszawa: PIW.
Pieróg, S. (1997). Idea „filozofii narodowej” w polskiej myśli dziewiętnastego wieku. W: R. Jadczak, J. Pawlak (red.), Rozprawy z historii filozofii nowożytnej i współczesnej (ss. 99–109). Toruń: Wydawnictwo Uniwersytetu Mikołaja Kopernika.
Pieróg, S. (2020a). Naród i filozofia. U źródeł polskiej filozofii narodowej. W: idem, Pokusa ideologii. Studia i szkice o filozofii polskiej epoki romantyzmu (ss. 299–322). Warszawa: Fundacja Augusta hr. Cieszkowskiego.
Pieróg, S. (2020b). Pokusa ideologii. Narodziny i kształtowanie się idei polskiej filozofii narodowej. W: idem, Pokusa ideologii. Studia i szkice o filozofii polskiej epoki romantyzmu (ss. 505–602). Warszawa: Fundacja Augusta hr. Cieszkowskiego.
Pieróg, S. (2020c). Projekt filozofii narodowej w świetle sporu Mariana Massoniusa z Bronisławem Trentowskim. W: idem, Pokusa ideologii. Studia i szkice o filozofii polskiej epoki romantyzmu (ss. 483–503). Warszawa: Fundacja Augusta hr. Cieszkowskiego.
Platon (1991). Państwo, t. 2, tłum. W. Witwicki. Warszawa: Wydawnictwo Akme.
Plotyn (2003). Enneady, 6, tłum. A. Krokiewicz. Warszawa: Wydawnictwo Akme.
Proklos (2002). Elementy teologii, tłum. R. Sawa. Warszawa: Wydawnictwo Akme.
Rembierz, M. (2011). Metamorfozy metafilozofii. W: M. Woźniczka (red.), Metafilozofia – nieporozumienie czy szansa filozofii? (ss. 129–174). Kraków: Wydawnictwo «scriptum».
Rescher, N. (2006). Philosophical Dialectics: An Essay on Metaphilosophy. New York: State University of New York Press.
Rorty, R. (1994). Filozofia a zwierciadło natury, tłum. M. Szczubiałka. Warszawa: Wydawnictwo Spacja – Fundacja Aletheia.
Rorty, R. (2014). Mind, Language, and Metaphilosophy: Early Philosophical Papers, S. Leach, J. Tartaglia (red.). Cambridge: Cambridge University Press.
Sarnowski, S. (1991). O filozofii i metafilozofii. Bydgoszcz: Wydawnictwo Uczelniane WSP.
Sarnowski, S., Korzeniowska, M., Chlewicki, M. (2007). O metafilozofii jako filozofii filozofii. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar.
Schelling, F.W.J. (1979). System idealizmu transcendentalnego, tłum. K. Krzemieniowa. W: idem, System idealizmu transcendentalnego. O historii nowszej filozofii (Z wykładów monachijskich) (ss. 1–374). Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Schlick, M. (1991). Punkt zwrotny w filozofii, tłum. A. Marek. W: B. Stanosz (red.), Empiryzm współczesny (ss. 13–19). Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego.
Sitnicki, I. (2018). Metafilozofia kosmizmu i transhumanizmu. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Semper.
Spinoza, B. (1969). Traktat o uzdrowieniu rozumu oraz o drodze, która najlepiej wiedzie ku prawdziwej znajomości rzeczy, tłum. L. Kołakowski. W: idem, Pisma wczesne (ss. 339–393). Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Stępień, A.B. (1993a). Co to jest metafilozofia? W: A.B. Stępień, T. Szubka (red.), Studia metafilozoficzne, t. 1: Dyscypliny i metody filozofii (ss. 343–347). Lublin: Towarzystwo Naukowe KUL.
Stępień, A.B. (1993b). Konwersatorium metafilozoficzne. W: A.B. Stępień, T. Szubka (red.), Studia metafilozoficzne, t. 1: Dyscypliny i metody filozofii (ss. 335–341). Lublin: Towarzystwo Naukowe KUL.
Stępień, A.B., Szubka, T. (1993). Przedmowa. W: A.B. Stępień, T. Szubka (red.), Studia metafilozoficzne, t. 1: Dyscypliny i metody filozofii (ss. 5–6). Lublin: Towarzystwo Naukowe KUL.
Stępień, A.B., Wojtysiak, J. (2002). Przedmowa. W: A.B. Stępień, J. Wojtysiak (red.), Studia metafilozoficzne, t. 2: Kategorie filozoficzne. Istnienie i sąd (ss. 5–6). Lublin: Towarzystwo Naukowe KUL.
Szubka, T. (1989). Od redaktora. W: S. Kamiński, Pisma wybrane, t. 1: Jak filozofować? Studia z metodologii filozofii klasycznej (ss. 5–7), do druku przygotował T. Szubka. Lublin: Redakcja Wydawnictw KUL.
Szubka, T. (2001). Antyrealizm semantyczny. Studium analityczne. Lublin: Redakcja Wydawnictw KUL.
Szubka, T. (2010). Michael Dummett i jego filozofia. W: M. Dummett, Natura i przyszłość filozofii, tłum. M. Iwanicki, T. Szubka (ss. VII–XL). Warszawa: Wydawnictwo IFiS PAN.
Tatarkiewicz, W. (1970). Między Oświeceniem a mesjanizmem. W: Jakiej filozofii Polacy potrzebują?, wybór i wstęp W. Tatarkiewicz (ss. VII–XXXIII). Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Trentowski, B.F. (1842). Chowanna, czyli system pedagogiki narodowej jako umiejętności wychowania, nauki i oświaty, słowem wykształcenia naszej młodzieży, t. 1–2. Poznań: Księgarnia Nowa.
Trentowski, B.F. (1970). Chowanna, czyli system pedagogiki narodowej jako umiejętności wychowania, nauki i oświaty, słowem wykształcenia naszej młodzieży, t. 1–2. Wrocław–Warszawa–Kraków: Zakład Narodowy im. Ossolińskich – Wydawnictwo PAN.
Trentowski, B.F. (1978). Podstawy filozofii uniwersalnej, tłum. M. Żułkoś-Rozmaryn. W: idem, Podstawy filozofii uniwersalnej. Wstęp do nauki o naturze (ss. 1–326). Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Wawrzynowicz, A. (2021). Humanistyka akademicka w dobie postnauki. Kilka uwag o filozofii reform szkolnictwa wyższego w Polsce. Człowiek i Społeczeństwo, 52, 91–106.
Wittgenstein, L. (1972). Dociekania filozoficzne, tłum. B. Wolniewicz. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Wolak, Z. (red.). (1995). Logika i metafilozofia. Tarnów–Kraków: Wydawnictwo Biblos – Ośrodek Badań Interdyscyplinarnych.
Woleński, J. (1985). Filozoficzna szkoła lwowsko-warszawska. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Woleński, J. (1989). Kierunki i metody filozofii analitycznej. W: Jak filozofować? Studia z metodologii filozofii (ss. 30–77), zebrał i oprac. J. Perzanowski. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Woleński, J. (1998). Metafilozofia. W: S. Blackburn, Oksfordzki słownik filozoficzny, red. nauk. J. Woleński, tłum. C. Cieśliński i in., hasła dodane do edycji polskiej oprac. J. Woleński (s. 233). Warszawa: Wydawnictwo „Książka i Wiedza”.
Woleński, J. (2004). Metafilozofia. W: J. Hartman (red.), Słownik filozofii (s. 135). Kraków: Wydawnictwo Zielona Sowa.
Woleński, J. (2011). Metafilozofia a filozofia. W: M. Woźniczka (red.), Metafilozofia – nieporozumienie czy szansa filozofii? (ss. 15–30). Kraków: Wydawnictwo «scriptum».
Woźniczka, M. (2011). Metafilozofia a dydaktyka filozofii. Analiza koncepcji filozofii jako zaplecze teoretyczne dla konwencji kształcenia filozoficznego. W: M. Woźniczka (red.), Metafilozofia – nieporozumienie czy szansa filozofii? (ss. 253–293). Kraków: Wydawnictwo «scriptum».
Woźniczka, M. (red.). (2011). Metafilozofia – nieporozumienie czy szansa filozofii? Kraków: Wydawnictwo «scriptum».
License
1. W momencie złożenia pracy celem rozpoczęcia postępowania w sprawie publikacji, Licencjodawca, zwany dalej Autorem, akceptuje wszystkie zasady umieszczone na stronie internetowej czasopisma “Człowiek i Społeczeństwo”, udzielając Licencjobiorcy, zwanego dalej Wydawcą, niewyłącznej i nieodpłatnej licencji na korzystanie z Utworu. Licencja zakłada tym samym brak ograniczeń terytorialnych, czasowych oraz ilościowych na następujących polach eksploatacji (art. 50 ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych):
a. utrwalanie Utworu;
b. zwielokrotnienie Utworu drukiem i w wersji cyfrowej;
c. wprowadzenie do obrotu, użyczenie lub najem oryginału/zwielokrotnionych egzemplarzy Utworu;
d. publiczne wykonanie, wystawienie, wyświetlenie, odtworzenie oraz nadawanie i reemitowanie, a także publiczne udostępnianie Utworu w taki sposób, aby każdy mógł mieć do niego dostęp w miejscu i w czasie przez siebie wybranym;
e. włączenie Utworu w skład utworu zbiorowego;
f. wprowadzenie Utworu w postaci elektronicznej na platformy elektroniczne lub inne wprowadzenie Utworu w postaci elektronicznej do Internetu, Intranetu, Extranetu lub innej sieci;
g. rozpowszechnianie Utworu w wersji elektronicznej w Internecie, Intranecie, Extranecie lub innej sieci, w pracy zbiorowej, a także samodzielnie w formule Open Access w oparciu o licencję Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowa Licencja Publiczna (CC BY 4.0), a także inną wersję językową tej licencji, lub którąkolwiek późniejszą wersję tej licencji.
2. Założenia licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowa Licencja Publiczna (CC BY 4.0), udzielają Wydawcy upoważnienia do kopiowania, zmieniania, rozprowadzania, przedstawiania i wykonywania Utworu jedynie pod warunkiem uznania autorstwa.
3. Wraz z dostarczeniem Utworu, Autor zobowiązuje się do wypełnienia, podpisania oraz odesłania skanu umowy