Słowa kluczowe
Adam Mickiewicz
Francis Bacon
Johannes Kepler
natura i kultura
literatura i nauka
astronomia
Jak cytować
Abstrakt
Artykuł prezentuje, dekonstruując dychotomię natura–kultura, jak w okresie romantyzmu obraz natury filtrowany był przez kulturowe matryce – zwłaszcza związane z rozwojem nauk ścisłych, a więc z poznaniem, które postrzegano najczęściej jako oparte na zmysłach, czysto materialne. Nauka, sama uwikłana w kulturę i społeczeństwo, dostarczała tworzywa do nowej poetyki natury wraz z repertuarem kodów kulturowych. Na przykładzie Mickiewicza i Słowackiego ukazane zostanie, jak mogła współistnieć stara astronomia (poetycko i estetycznie atrakcyjna, choć powszechnie już odrzucona) obok nowszych odkryć (Kepler), a wraz z nowożytnym empiryzmem i materializmem (Bacon) można było zespolić spirytualizm, korzystając z tej samej metody poznawczej (indukcja).
Bibliografia
Bartoszewicz, Antonina. „Natura”. Hasło w Słownik literatury polskiej XIX wieku. Zredagowane przez Józef Bachórz i Alina Kowalczykowa, 593–598. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1991.
Bono, James J. „Science Studies as Cultural Studies”. W The Cambridge Companion to Literature and Science, red. Steven Meyer, 156–175. Cambridge: Cambridge University Press, 2018.
Brothers, Dometa Wiegand. The Romantic Imagination and Astronomy. On All Sides Infinity. Basingstoke: Palgrave Macmillan, 2015.
Coetzee, John Maxwell. Hańba. Przetłumaczone przez Michał Kłobukowski. Kraków: Wydawnictwo Znak, 2004.
Czajkowska, Agnieszka. „Poeci uczeni”. Związki nauki i literatury w twórczości romantyków. Częstochowa: Wydawnictwo im. S. Podobińskiego Akademii im. Jana Długosza w Częstochowie, 2016.
Dybizbański, Marek. Romantyczna futurologia. Kraków: Towarzystwo Przyjaciół Polonistyki Krakowskiej, 2005.
Fiedorczuk, Julia. Cyborg w ogrodzie. Wprowadzenie do ekokrytyki. Gdańsk: Wydawnictwo Naukowe Katedra, 2015.
Gaukroger, Stephen. „The Discovery and Consolidation of a Scientific Culture in the West in the Modern Era”. Historically Speaking 4, nr 2 (2013): 18–20.
Gromadzki, Juliusz. „Genezis z Ducha a teorie ewolucji przyrodniczej”. Przegląd Humanistyczny, nr 1/2 (2000): 57–66.
Janion, Maria. „Kuźnia natury”. W Prace wybrane, t. 1: „Gorączka romantyczna”, 275–322. Kraków: Universitas, 2000.
Kochanowska, Ewa. Romantyczna literatura wobec nauki. „Henryk Ofterdingen” Novalisa i „Genezis z Ducha” Słowackiego. Wrocław: Oficyna Wydawnicza ATUT – Wrocławskie Wydawnictwo Oświatowe, 2002.
Korespondencja Juliusza Słowackiego. Opracowane przez Eugeniusz Sawrymowicz, t. II. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1963.
Kuhn, Thomas S. The Copernican Revolution: Planetary Astronomy in the Development of Western Thought. Cambridge–London: Harvard University Press, 1985.
Latour, Bruno. We Have Never Been Modern. Cambridge: Harvard University Press, 1993.
Latour, Bruno i Steve Woolgar. Życie laboratoryjne. Konstruowanie faktów naukowych. Przetłumaczone przez Krzysztof Abriszewski, Paweł Gąska, Maciej Smoczyński i Adrian Zabielski. Warszawa: Narodowe Centrum Kultury, 2020.
Ławski, Jarosław. Ironia i mistyka. Doświadczenia graniczne wyobraźni poetyckiej Juliusza Słowackiego. Białystok: Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku, 2005.
Ławski, Jarosław. Mickiewicz. Mit – historia. Studia. Białystok: Wydawnictwo Uniwersyteckie Trans Humana, 2010.
Lewis, Clive Staples. Odrzucony obraz. Wprowadzenie do literatury średniowiecznej i renesansowej. Przetłumaczone przez Witold Ostrowski. Warszawa: Instytut Wydawniczy PAX, 1986.
Linde, Samuel Bogumił. Słownik języka polskiego, t. I, cz. II. Warszawa: Bogumił Linde, 1808.
Maistre, Joseph de. An Examination of the Philosophy of Bacon Wherein Different Questions of Rational Philosophy are Treated. Przetłumaczone przez Richard A. Lebrun. Montreal–Kingston–London–Buffalo: McGill-Queen’s University Press, 1998.
Mickiewicz, Adam. Dziady. Opracowane przez Stanisław Pigoń. Warszawa: Czytelnik, 1980.
Mickiewicz, Adam. Pan Tadeusz. Opracowane przez Stanisław Pigoń. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 2018.
Mickiewicz, Adam. „Wykład I”. W Dzieła, wydanie rocznicowe, t. VIII. Warszawa: Czytelnik, 1997.
Nowicka-Jeżowa, Alina, Elwira Buszewicz i Justyna Dąbkowska-Kujko. „Twórcy doby wczesnonowożytnej w poszukiwaniu natury”. W Obraz natury w kulturze intelektualnej, literackiej i artystycznej dobry staropolskiej. Zredagowanie przez Alina Nowicka-Jeżowa, Elwira Buszewicz, Justyna Dąbkowska-Kujko i Aleksandra Jakóbczyk-Gola, 7–18. Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, 2021.
Oleksowicz, Bolesław. „Kładę me dłonie na […] szklanych harmoniki kręgach”. W „Dziady”, historia, romantyzm. Studia i szkice , 165–183. Gdańsk: słowo/obraz terytoria, 2008.
Pickering, Andrew. „From Science as Knowledge to Science as Practice”. W Science as Practice and Culture. Zredagowane przez Andrew Pickering, 1–26. Chicago: University of Chicago Press, 1992.
Piwińska, Marta. „Mickiewicza jazdy gwiazd”. W Romantyzm – poezja – historia. Prace ofiarowane Zofii Stefanowskiej. Zredagowane przez Maria Prussak i Zofia Trojanowiczowa, 150-169. Warszawa: Instytut Badań Literackich PAN, 2002.
Płonka-Syroka, Bożena. „Imputacje kulturowe w kształtowaniu się obrazu natury w myśli europejskiej od XVI do końca XIX wieku. Zarys zagadnienia”. W Człowiek wobec natury – humanizm wobec nauk przyrodniczych. Zredagowane przez Jacek Sokolski, 207–236. Warszawa: Wydawnictwo Neriton, 2010.
Poezja i astronomia. Zredagowane przez Bogdan Burdziej i Grażyna Halkiewicz-Sojak. Toruń: Wydawnictwo Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, 2006.
Słowacki, Juliusz. [„Dialog troisty z Helionem, Helois i przeciwnikami”]. W Dzieła wszystkie. Zredagowane przez Juliusz Kleiner, 227–349. Wrocław: Zakład im. Ossolińskich, 1954, t. XIV.
Słowacki, Juliusz. Dzieła wszystkie. Zredagowane przez Juliusz Kleiner. Wrocław: Zakład im. Ossolińskich, 1955, t. XV.
Słowacki, Juliusz. Raptularz 1843–1849. Opracowane przez Marek Troszyński. Warszawa: Topos, 1996.
Strzyżewski, Mirosław. „Wokół harmonii sfer w Wielkiej Improwizacji Adama Mickiewicza”. W Romantyczne sfery muzykalne. Literackie konteksty idei „musica instrumentalis”, 65-95. Toruń: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, 2010.
Szturc, Włodzimierz. „Kosmos w Dziadach Adama Mickiewicza”. W Mickiewicz. W 190-lecie urodzin. Zredagowane przez Halina Krukowska, 185–194. Białystok: Dział Wydawnictw Filii UW, 1993.
Śniadecki, Jan. „O Koperniku”. W Dzieła Jana Śniadeckiego. Opracowane przez Michał Baliński, t. II, 93-206. Warszawa: August Emmanuel Glücksberg, 1839.
Śniadecki, Jan. Jeografia, czyli opisanie matematyczne i fizyczne ziemi. Wilno: Józef Zawadzki, 1818.
Tuczyński, Jan. „Kopernikanizm Słowackiego”. Zeszyty Naukowe Wydziału Humanistycznego Uniwersytetu Gdańskiego, nr 10-11 (1986): 311–319.
Ważyk, Adam. Cudowny kantorek. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1979.
Wordsworth, William. „The Prelude”. W The Poems of William Wordsworth. Zredagowane przez Jared Curtis, t. III. Penrith: Humanities-Ebook, 2009. PDF.
Wrzosek, Wojciech. Historia – kultura – metafora. Powstanie nieklasycznej historiografii. Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, 2010.
Wyrwicz, Karol. Geografia powszechna czasów teraźniejszych. Warszawa: Drukarnia I.K.Mci i Rzeczypospolitej in Collegio Soc. Jesu, 1773
Licencja
Za prawa cytowania fragmentów innych publikacji (tekstów, tabel, rycin oraz ilustracji) odpowiedzialni są autorzy artykułu.