Słowa kluczowe
ekokrytyka
widmontologia
geohistoria
Jak cytować
Abstrakt
Pierwsza część artykułu podejmuje teoretyczny namysł nad antropocenem jako epoką, w której nastąpiło radykalne wymieszanie czasu ludzkiego i geologicznego. W części tej przedstawione są wglądy formułowane w obrębie dyskursu antropocenu, a także ustalenia klimatologii. Skłaniają one do wypracowania widmontologii antropocenu jako epoki, w której „czas wypadł z ram”. Druga część artykułu przekłada ustalenia teoretyczne na praktykę literaturoznawczą (zwłaszcza ekokrytyczną). Autor rekonstruuje propozycje uprawiania ekokrytyki w czasach antropocenu sformułowane przez Timothy’ego Clarka oraz Lynn Keller i podejmuje wstępne próby przełożenia ich na kontekst literatury polskiej.
Bibliografia
Allenby, Braden R. i Daniel Sarewitz. The Techno-Human Condition. Cambridge: MIT Press, 2018.
Baldwin, Andrew. „Postcolonial Futures: Climate, Race, and the Yet-to-Come”. ISLE: Interdisciplinary Studies in Literature and Environment 24, nr 2 (2017): 292–305.
Barcz, Anna. „Przedmioty ekozagłady. Spekulatywna teoria hiperobiektów Timothy’ego Mortona i jej (możliwe) ślady w literaturze”. Teksty Drugie, nr 2 (2018): 75–87.
Barcz, Anna. Realizm ekologiczny. Od ekokrytyki do zookrytyki w literaturze polskiej. Katowice: Wydawnictwo Naukowe Śląsk, 2016.
Bińczyk, Ewa. Epoka człowieka. Retoryka i marazm antropocenu. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2018.
Boes, Tobias i Kate Marshall. „Writing the Anthropocene: An Introduction”. The Minnesota Review, nr 83 (2014): 60–72.
Buell, Lawrence. The Environmental Imagination: Thoreau, Nature Writing, and the Formation of American Culture. Cambridge–London: Harvard University Press, 1995.
Buell, Lawrence. The Future of Environmental Criticism: Environmental Crisis and Literary Imagination. Malden–Oxford–Carlton: Blackwell Publishing, 2005.
Buell, Lawrence. Writing for an Endangered World: Literature, Culture, and Environment in the U.S. and Beyond. Cambridge–London: Harvard University Press, 2001.
Chakrabarty, Dipesh. „Klimat historii. Cztery tezy”. Przetłumaczone przez Magda Szcześniak. Teksty Drugie, 5 (2014): 168–99.
Chakrabarty, Dipesh. „The Human Condition in the Anthropocene”. The Tanner Lectures in Human Values, 2015.
Clark, Timothy. Ecocriticism on the Edge. The Anthropocene as a Threshold Concept. London–New York: Bloomsbury, 2015.
Crutzen, Paul, Will Steffen i John R. McNeill. „The Anthropocene: Are Humans Now Overwhelming the Great Forces of Nature?”. Ambio 36, nr 8 (2007): 614–21.
Crutzen, Paul i Eugene Stoermer. „The Anthropocene”. IGBP Global Change Newsletter, 41 (2000): 17–18.
Derrida, Jacques. L’Animal que donc je suis. Paris: Galilée, 2006.
Derrida, Jacques. Séminaire La bête et le souverain, t. 1. Paris: Galilée, 2008.
Derrida, Jacques. Séminaire La bête et le souverain, t. 2. Paris: Galilée, 2010.
Derrida, Jacques. Widma Marksa. Stan długu, praca żałoby i nowa międzynarodówka. Przełożone przez Tomasz Załuski. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2016.
Environmental Humanities: Voices from the Anthropocene. Zredagowane przez Serpil Oppermann i Serenella Iovino. London–New York: Rowman and Littlefield, 2017.
Felstiner, John. Can Poetry Save the Earth? A Field Guide to Nature Poems. New Haven: Yale University Press, 2009.
Fiedorczuk, Julia. „Poezja samoświadomego antropocenu”. W Prognoza niepogody. Literatura polska w XXI wieku. Zredagowane przez Maciej Jakubowiak i Szymon Kloska, 81–93. Wołowiec: Czarne, 2020.
Fiedorczuk, Julia. Tlen. Wrocław: Biuro Literackie, 2009.
Fiedorczuk, Julia i Gerardo Baltrán. Ekopoetyka. Ekologiczna obrona poezji. Warszawa: Muzeum Historii Polskiego Ruchu Ludowego, Uniwersytet Warszawski, 2020.
Fisher, Mark. Ghosts of My Life: Writings on Depression, Hauntology and Lost Futures. Alresford: Zero Books, 2014.
Foster, John Bellamy. Marx’s Ecology. New York: Monthly Review Press, 2000.
Glosowitz, Monika. „Wspólnoty afektywne. Ilona Witkowska”. W Maszynerie afektywne. Literackie strategie emancypacji w najnowszej polskiej poezji kobiet, 198–223. Warszawa: Wydawnictwo IBL PAN, 2019.
Hamilton, Clive. Defiant Earth: The Fate of Humans in the Anthropocene. Crows Nest: Allen&Unwin, 2017.
Hamilton, Clive. „Human Destiny in the Anthropocene”. W The Anthropocene and the Global Environmental Crisis: Rethinking Modernity in a New Epoch. Zredagowane przez Clive Hamilton, Christophe Bonneuil i François Gemenne, 32–43. New York: Routledge, 2015.
Hamilton, Clive, Christophe Bonneuil i François Gemenne. „Thinking the Anthropocene”. W The Anthropocene and the Global Environmental Crisis: Rethinking Modernity in a New Epoch. Zredagowane przez Clive Hamilton, Christophe Bonneuil i François Gemenne, 1–13. New York: Routledge, 2015.
Haraway, Donna J. „Staying with the Trouble: Anthropocene, Capitalocene, Chthulucene”. W Anthropocene or Capitalocene? Nature, History, and the Crisis of Capitalism. Zredagowane przez Jason W. Moore, 34–76. Oakland: PM Press, 2016.
Heidegger, Martin. Die Grundbegriffe der Metaphysik. Welt-Endlichkeit-Einsamkeit. Frankfurt am Main: Vittorio Klostermann, 1983.
Hillis Miller, Joseph. „Anachronistic Reading”. Derrida Today 3, nr 1 (2010): 75–91.
Hiltner, Ken. „General Introduction”. W Ecocriticism. The Essential Reader. Zredagowane przez Ken Hiltner. London–New York: Routledge, 2015.
Jarzyna, Anita. Post-koiné. Studia o nieantropocentrycznych językach (poetyckich). Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, 2019.
Keller, Lynn. Recomposing Ecopoetics: North American Poetry of the Self-Conscious Anthropocene. Charlottesville–London: Univeristy of Virginia Press, 2017.
King, Michalea D., Ian M. Howat, Salvatore G. Candela, Myoung J. Noh, Seongsu Jeong, Brice P.Y. Noël, Michiel R. van den Broeke, Bert Wouters i Adelaide Negrete. „Dynamic ice loss from the Greenland Ice Sheet driven by sustained glacier retreat”. Communications Earth & Environment, nr 1 (2020).
Klimatyczne ABC. Zredagowane przez Magdalena Budziszewska, Aleksandra Kardaś i Zbigniew Bohdanowicz. Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, 2021.
Knickerbocker, Scott. Ecopoetics: The Language of Nature, the Nature of Language. Boston: University of Massachusetts Press, 2012.
Kujawa, Dawid. „Od stawania-się-zwierzęciem do stawania-się-molekularnym. Poezja w ujęciu ekozoficznym”. W Ekokrytyka. Zredagowane przez Krzysztof Wojciechowski. 81–91. Poznań: Wydawnictwo WBPiCAK, 2018.
Latour, Bruno. „Agency at the time of the Anthropocene”. New Literary History 45, nr 1 (2014): 1–18.
Latour, Bruno. Nigdy nie byliśmy nowocześni. Studium z antropologii symetrycznej. Przetłumaczone przez Maciej Gdula. Warszawa: Oficyna Naukowa, 2011.
Leggewie, Claus i Harald Welzer. Koniec świata, jaki znaliśmy. Klimat, przyszłość i szanse demokracji. Przetłumaczone przez Piotr Buras. Warszawa: Krytyka Polityczna, 2012.
Lewis, Simon L. i Mark A. Maslin. „Defining the Anthropocene”. Nature 519, nr 7542 (2015): 171–80.
McBrien, Justin. „Accumulating Extinction: Planetary Catastrophism in the Necrocene”. W Anthropocene or Capitalocene? Nature, History, and the Crisis of Capitalism. Zredagowane przez Jason W. Moore, 116–37. Oakland: PM Press, 2016.
Marzec, Andrzej. Widmontologia. Teoria filozoficzna i praktyka artystyczna ponowoczesności. Warszawa: Fundacja Bęc Zmiana, 2015.
Material Ecocriticism. Zredagowane przez Serenella Iovino i Serpil Oppermann. Bloomington: Indiana University Press, 2014.
Merwin, William Stanley i Julia Fiedorczuk. „Już tylko o ogrodach”. Tygodnik Powszechny, 2013. https://www.tygodnikpowszechny.pl/juz-tylko-o-ogrodach-19688. (dostęp: 11.06.2021)
Momro, Jakub. Widmontologie nowoczesności. Genezy. Warszawa: Wydawnictwo IBL PAN, 2014.
Moore, Jason W. Capitalism in the Web of Life: Ecology and the Accumulation of Capital. London: Verso, 2015.
Moore, Jason W. „Introduction: Anthropocene or Capitalocene? Nature, History, and the Crisis of Capitalism” . W Anthropocene or Capitalocene? Nature, History, and the Crisis of Capitalism. Zredagowane przez Jason W. Moore, 1–13. Oakland: PM Press, 2016.
Morton, Timothy. Dark Ecology: For a Logic of Future Coexistence. New York: Columbia University Press, 2016.
Morton, Timothy. Ecology without Nature. Rethinking Ecological Aesthetics. Cambridge–London: Harvard University Press, 2007.
Morton, Timothy. Hyperobjects: Philosophy and Ecology After the End of the World. Minneapolis–London: University of Minnesota Press, 2013.
Northcott, Michael. „Eschatology in the Anthropocene: From the Chronos of Deep Time to the Kairos of the Age of Humans”. W The Anthropocene and the Global Environmental Crisis: Rethinking Modernity in a New Epoch. Zredagowane przez Clive Hamilton, Christophe Bonneuil i François Gemenne, 100–111. London–New York: Routledge, 2015.
Oppermann, Serpil. „Introducing Migrant Ecologies in an (Un)bordered World”. ISLE: Interdisciplinary Studies in Literature and Environment 24, nr 2 (2017): 1–14.
Oppermann, Serpil. „Rethinking Ecocriticism in an Ecological Postmodern Framework: Mangled Matter, Meaning, and Agency”. W Literature, Ecology, Ethics: Recent Trends in Ecocriticism. Zredagowane przez Timo Müller i Michael Salter, 35–50. Heidelberg: Universtitatsverlag Winter, 2012.
Patel, Raj i Jason W. Moore. „Tania natura”. W O jeden las za daleko. Demokracja, kapitalizm i nieposłuszeństwo ekologiczne w Polsce. Zredagowane przez Przemysław Czapliński, Joanna B. Bednarek i Dawid Gostyński. Warszawa: Książka i Prasa, 2019.
Popkiewicz, Marcin i Szymon Malinowski. „Rozpad lądolodu Antarktydy Zachodniej nieunikniony”. Nauka o klimacie, 2015. https://naukaoklimacie.pl/aktualnosci/rozpad-ladolodu-antarktydy-zachodniej-nieunikniony-77.
Pranke, Michał. Rant. Łódź: Dom Literatury w Łodzi, 2018.
Reilly, Evelyn. Apocalypso. New York: Roof Books, 2012.
Reilly, Evelyn. „Eco-Noise and the Flux of Lux”. W Eco Language Reader. Zredagowane przez Brenda Iijima, 255–74. Brooklyn: Nightboat Books, 2010.
Retallack, Joan. „What Is Experimental Poetry & Why Do We Need It?” Jacket 32 (2007). http://jacketmagazine.com/32/p-retallack.shtml. (dostęp: 11.06.2021)
Rigby, Kate. „Earth, World, Text: On the (Im)possibility of Ecopoiesis”. New Literary History 35, nr 3 (2004): 427–42.
Rigby, Kate. „Ecocriticism”. W Introducing Criticism at the 21st Century. Zredagowane przez Julian Wolfreys, 151–78. Edinburgh: Edinburgh University Press, 2002.
Rockström, Johan, Will Steffen, Kevin Noone, Åsa Persson, F. Stuart Chapin, Eric Lambin, Timothy M. Lenton i in. „Planetary Boundaries: Exploring the Safe Operating Space for Humanity”. Ecology and Society 14, nr 2 (2009): 472–75.
Skurtys, Jakub. „Pieśń kopalin i tworzyw sztucznych (wokół «Wierszy organicznych» Kacpra Bartczaka)”. W Ekokrytyka. Zredagowane przez Krzysztof Wojciechowski, 22–36. Poznań: Wydawnictwo WBPiCAK, 2018.
Steffen, Will, Wendy Broadgate, Lisa Deutsch, Owen Gaffney i Cornelia Ludwig. „The Trajectory of the Anthropocene: The Great Acceleration”. The Anthropocene Review 2, nr 1 (2015): 81–98.
Ubertowska, Aleksandra. „«Mówić w imieniu biotycznej wspólnoty». Anatomie i teorie tekstu środowiskowego”. Teksty Drugie, nr 2 (2018): 17–40.
Walas, Teresa. Czy możliwa jest inna historia literatury? Kraków: Universitas, 1993.
Wallerstein, Immanuel. Koniec świata jaki znamy. Przetłumaczone przez Michał Bilewicz, Adam W. Jelonek i Krzysztof Tyszka. Warszawa: Wydawnictwo Scholar, 2004.
Wheeler, Wendy. „The Biosemiotic Turn: Abduction, or, the Nature of Creative Reason in Nature and Culture”. W Ecocritical Theory: New European Approaches. Zredagowane przez Axel Goodbody i Kate Rigby, 270–82. Charlottesville–London: University of Virginia Press, 2011.
Widma Derridy. Zredagowane przez Agata Bielik-Robson i Piotr Sadzik. Warszawa: Wydawnictwo IBL PAN, 2018.
Woods, Derek. „Scale Critique for the Anthropocene”. Minnesota Review, nr 83 (2014): 133–42.
„Working Group on the «Anthropocene»”, b.d. http://quaternary.stratigraphy.org/working-groups/anthropocene/. (dostęp: 11.06.2021)
Licencja
Za prawa cytowania fragmentów innych publikacji (tekstów, tabel, rycin oraz ilustracji) odpowiedzialni są autorzy artykułu.