Kto dziś wierzy w wodniki? Ekologiczne inspiracje w ponowoczesnej literaturze czeskiej (przypadek Miloša Urbana)
PDF
PDF (English)

Słowa kluczowe

„zielona literatura”
słowiańska demonologia
kryzys ekologiczny
etyka środowiskowa
utopia postpastoralna

Jak cytować

Gawarecka, A. (2021). Kto dziś wierzy w wodniki? Ekologiczne inspiracje w ponowoczesnej literaturze czeskiej (przypadek Miloša Urbana). Forum Poetyki, (24), 140–161. https://doi.org/10.14746/fp.2021.24.30236

Abstrakt

Miloš Urban, czeski prozaik, kojarzony przede wszystkim z postmodernistycznymi grami z konwencjami thrillera metafizycznego, opublikował w 2001 r. nagrodzoną prestiżową nagrodą Magnesia Litera powieść Hastrman, włączając się tym samym w nurt tak zwanej literatury zielonej. Niepokój wywołany coraz bardziej nasilającą się degradacją środowiska naturalnego północnych Czech skierował uwagę pisarza w stronę wypracowania metody twórczej, zdolnej – bez zbyt jednoznacznego pouczania czytelnika – do wskazania zagrożeń związanych z kryzysem ekologicznym. Sięgając po wzorce genologiczne dziewiętnastowiecznej powieści etnograficznej, łącząc je z elementami horroru oraz współczesnej political fiction oraz – w największej mierze – umieszczając w centrum świata przedstawionego tekstu (w funkcji narratora i protagonisty) wodnika, a zatem figurę nie tylko głęboko zakorzenioną w czeskiej pamięci kulturowej, lecz także obdarzoną dualną zwierzęco- bądź demono-ludzką charakterystyką ontologiczną, Urban uzyskał efekt swoistej etycznej nierozstrzygalności poczynań bohatera. Tytułowy hastrman działa „w słusznej – ekologicznej – sprawie”, ale by zadanie swe zrealizować, korzysta ze zbrodniczych, stricte terrorystycznych, metod. Dzięki temu powieść, zamiast formułować stanowcze odpowiedzi, stawia raczej pytania, zmuszając odbiorcę do przemyślenia własnej postawy i do zaproponowania narzędzi ocalenia stopniowo, ale nieuchronnie zanikającego tradycyjnego porządku, bazującego na harmonijnej współpracy człowieka z otaczającą go przyrodą.

https://doi.org/10.14746/fp.2021.24.30236
PDF
PDF (English)

Bibliografia

Balaštík, Miroslav. „Literatura a politika. Poznámky k tematu”. Dokořán, č. 22 (2002): 25–27.

Barcz, Anna. Realizm ekologiczny. Od ekokrytyki do zookrytyki w literaturze polskiej. Katowice: Śląsk, 2016.

Böhme, Gernot. Filozofia i estetyka przyrody w dobie kryzysu środowiska naturalnego. Przetłumaczone przez Jarosław Merecki. Warszawa: Oficyna Naukowa, 2002.

Braidotti, Rosi. „Poprzez nomadyzm”. Przetłumaczone przez Aleksandra Derra. Teksty Drugie, nr 6 (2007): 107–127.

Domańska, Ewa. „Humanistyka ekologiczna”. Teksty Drugie, nr 1–2 (2013): 13–32.

Domańska, Ewa. „Wiedza o przeszłości – pespektywy na przyszłość”. Kwartalnik Historyczny, nr 2 (2013): 221–274.

Dosoudilová, Anna. Kánon zelené literatury. Co a jak čtou „pestří a zelení”? Diplomová práce, FFUK, Praha 2013. https://is.cuni.cz/webapps/zzp/detail/134158?lang=en (dostęp: 23.02.2021).

Fiedorczuk, Julia. Cyborg w ogrodzie. Wprowadzenie do ekokrytyki. Gdańsk: Katedra. Wydawnictwo Naukowe, 2015.

Frydryczak, Beata. „Estetyka przyrody: nowe pojmowanie natury”. Estetyka i Krytyka, nr 15/16 (2008–2009): 41–55.

Horáčková, Alice. „Urban: Jen počkejte, ztrestám vás svým románem!” https://www.idnes.cz/kultura/vytvarne-umeni/urban-jen-pockejte-ztrestam-vas-svym-romanem.A010515_175240_vytvarneum_cfa (dostęp: 22.03.2021).

Janoušek, Pavel. Hravé a dravé. Kritikova abeceda. Praha: Academia, 2009.

Kopecký, Petr. Robinson Jeffers a John Steinbeck.Vzdálení i blízcí. Brno: Host, 2012.

Krajewski, Marek. „Dyskretna niezgoda. Opór i kultura materialna”. Kultura Współczesna, nr 2 (2010): 35–50.

Kronenberg, Anna. Geopoetyka. Związki literatury i środowiska. Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, 2015.

Marx, Leo. „Pastoralizm w Ameryce”. Przetłumaczone przez Marek Paryż. W Kultura, tekst, ideologia. Dyskursy współczesnej amerykanistyki. Zregagowane przez Agata Preis-Smith, 95–132. Kraków: Universitas, 2004.

Nagy, Ladislav. „Po černém gotickém románu – román zelený

Miloš Urban: Hastrman”, 2003, http://www.iliteratura.cz/Clanek/10849/urban-milos-hastrman (dostęp: 21.02.2021).

Nycz, Ryszard. Poetyka doświadczenia. Teoria – nowoczesność – literatura. Warszawa: Instytut Badań Literackich PAN, 2012.

Pasamonik, Barbara. „Fundamentalizm kulturowy jako współczesna kontrkultura. Na przykładzie konwersji na islam”. W Kultury kontestacji. Dziedzictwo kontrkultury i nowe ruchy społecznego sprzeciwu. Zredagowane przez Tomasz Maślanka i Rafał Wiśniewski, 57–72. Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, 2015.

Rak, Jiří. Bývali Čechové. České historické mýty a stereotypy. Jinočany: Nakladatelství H&H, 1994.

Reifová, Irena. „Jsem na straně krásné lži. Rozhovor s Milošem Urbanem”. Přítomnost, Zima (2002): 51.

Salwa, Mateusz. „Znaczenie estetyki przyrody dla etyki środowiskowej”. Etyka, nr 56 (2018): 29–50.

Sowa, Jan. „Co jest wywrotowe?”. Kultura Współczesna, nr 2 (2010): 11–23.

Stibral Karel. Estetika přírody. K historii estetického ocenění krajin. Červený Kostelec: Pavel Mervart, 2019.

Sulima, Roch. Głosy tradycji. Warszawa: DiG, 2001.

Šidák, Pavel. „Člověk mezi zvířetem a démonem, lidským a ne-lidským. Jedna interpretace tématu vodníka v české literatuře”. W Polidštěné zvíře. Kapitoly ke středoevropskému myšlení o literaturę. Zredagowane przez Jiří Hrabal, 47–58. Olomouc: Vydavatelství Filozofické fakulty Univerzity Palackého v Olomouci, 2017.

Šidák, Pavel. Mokře chodí v suše. Vodník v české literatuře. Praha: Academia, 2018.

Urban, Miloš. Hastrman. Zelený román. Praha: Argo, 2001.

Urban, Miloš. „Jak jsem dal spálit parlament”. Host, č. 7 (2008): 2.

Změlík, Richard. „Reálná a fukční krajina v díle Miloše Urbana (Hastrman)”. W Česká literatura v intermediální perspektivě. Zredagowane przez Stanislava Fedrová, 323–332. Praha: Akropolis, 2010