Słowa kluczowe
prisoner of war camp
Czersk
trench art
archaeology
Jak cytować
Abstrakt
This article discusses the results of archaeological and anthropological research concerning material remains of a prisoner of war camp in Czersk (Pomeranian province, Poland) (Kriegsgefangenenlager Czersk). In the first part, I sketch a broader historical context related to building and functioning of the camp in forests around Czersk between 1914–1919. After that, the role and meaning of archaeological research on such type of archaeological sites are presented. In the third part, I focus on a very special category of the camp heritage which is called trench art. The last part of this paper is a case study where an assemblage of objects classified as trench art that was found at the camp is described and interpreted. This text aims at highlighting the value of such prisoners and camp’s heritage. Such material culture is a material memory of extraordinary prisoners’ creativity behind barbed wire. It makes one aware of how every piece of trash, rubbish was re-cycled during day-to-day life behind barbed wire.
Bibliografia
Bączyk, J., Kaczmarek, M., Usurski, M. 2018 Obóz jeniecki w Pile 1914–1919: wspomnienia jeńców. Piła: Muzeum Stanisława Staszica w Pile.
Buchli, V., Lucas, G. (red.) 2001 Archaeologies of the Contemporary Past. London – New York: Routledge.
Burström, M.2009 Looking into the Recent Past: Extending and Exploring the Field of Archaeology. Current Swedish Archaeology, 15–16, 21–36.
Bystryk, R. 2016 Lager Czersk 1914–1919. Zeszyty Czerskie, 4, 23–41.
Czarnowicz, M., Ochał-Czarnowicz, A., Kołodziejczyk, P. 2016 Ślady Wielkiej Wojny w Karpatach. Badania i dokumentacja elementów umocnień w rejonie Jaślisk i Moszczańca w latach 2015–2016. Wiadomości Konserwatorskie, 46, 110–118.
Carr, G., Mytum, H. (red.) 2012a Cultural Heritage and Prisoners of War: Creativity behind Barbed Wire. New York:Routledge.
Carr, C., Mytum, H. 2012b The Importance of Creativity behind Barbed Wire. Setting a Research Agenda. W: G. Carr, H. Mytum (red.), Cultural Heritage and Prisoners of War: Creativity behind Barbed Wire (s. 1–15). New York: Routledge.
Cesarani, D., Kushner, T. (red.) 1993 The Internment of Aliens in Twentieth Century Britain. London: Frank Cass.
Cresswell, Y. 2005 Behind the Wire: The Material Culture of Civilian Internment on the Isle of Man in the First World War. W: R. Dove (red.), ‘Totally Un-English’? Britain’s Internment of ‘Enemy Aliens’ in Two World Wars (s. 45–61). New York: Rodopi.
Dąbrowski, J. 2015 Wielka Wojna 1914–1918. Oświęcim: Napoleon V.
Hubacz, Ł. J. 2017 Manierki jeńców wojennych 1914–1918 na tle manierek państw zaborczych/ Canteens of Prisoners of War 1914–1918 Compared with the Ones of Occupants. Mińsk Mazowiecki: Muzeum Ziemi Mińskiej.
Karczewski, M., Karczewska, M. 2014 Archeologia I wojny światowej na giżyckim odcinku frontu wschodniego. W: R. Kempa (red.), Wielka Wojna na Mazurach 1914–1915. Studia z dziejów frontu wschodniego I wojny światowej (s. 393–403). Giżycko: Towarzystwo Miłośników Twierdzy Boyen.
Karski, K., Różycki, S., Schwarz, A. 2017 Memories of Recent Past. Objectives and Results of Non-invasive Archaeological Research Project at KL Plaszow Memorial Site. Analecta Archaeologica Ressoviensia, 12, 221–246.
Karpus, Z., Rezmer, W. 1997 Tuchola. Obóz jeńców i internowanych 1914–1923 (t. 1, cz. 1). Toruń: Wydawnictwo UMK.
Karpus, Z., Rezmer, W. 1998 Tuchola. Obóz jeńców i internowanych 1914–1923 (t. 1, cz. 2). Choroby zakaźne i walka z nimi (1920–1922). Toruń: Wydawnictwo UMK.
Karpus, Z., Wiszka, E., Sribniak, I. 2007 Tuchola. Obóz jeńców i internowanych 1914–1923 (t. 1, cz. 3). Warunki życia jeńców i internowanych. Toruń: Wydawnictwo UMK.
Kobiałka, D. 2017 Biografia zapisana na manierce. Archeologia Żywa, 2(64), 60–63.
Kobiałka, D. 2018a 100 Years Later: The Great War, Memory, Woodlands and a prisoner of war Camp in Czersk, Poland, as Dark Heritage. Antiquity, 92(363), 772–787.
Kobiałka, D. 2018b Sztuka okopowa: doświadczenia i wspomnienia wojenne utrwalone w materii. Archeologia Żywa, 2(68), 76–80.
Kobiałka, D., Kostyrko, M., Kajda, K. 2016 Archeologia poza archaīos. Przykład obozu jeńców wojennych i internowanych w Tucholi (woj. kujawsko-pomorskie). Folia Praehistorica Posnaniensia, 21, 177–200.
Kobiałka, D., Kostyrko, M., Kajda, K. 2017a The Great War and its Landscapes between Memory and Oblivion: The Case of Prisoners of War Camps in Tuchola and Czersk, Poland. International Journal of Historical Archaeology, 21(1), 134–151.
Kobiałka, D., Kostyrko, M., Kajda, K. 2017b Inconspicuous and Forgotten Material Memories of the First World War: The Case of a POW Camp in Czersk, Poland. W: A. Zalewska, J. Scott, G. Kiarszys (red.), The Materiality of Troubled Pasts. Archaeologies of Conflicts and Wars (s. 23–39). Warszawa – Szczecin: Department of Archaeology, Szczecin University, Roadside History Lessons Foundation.
Kola, A. 2000 Bełżec: the Nazi Camp for Jews in the Light of Archaeological Sources. Excavations 1997–1999. Warsaw: Council of Protection of Memory of Combatant Martyrdom.
Kostyrko, M. 2018 Biografia przeszłych krajobrazów wobec danych teledetekcyjnych [Niepublikowana dysertacja doktorska. Poznań: Instytut Archeologii UAM w Poznaniu].
Majorek, M., Grupa, M. 2015 Auschwitz II Birkenau. Wyniki badań archeologicznych infrastruktury obozowej zwierciadłem życia więźniów. W: O. Ławrynowicz, J. Żelazko (red.), Archeologia totalitaryzmu. Ślady represji 1939–1956 (s. 169–184). Łódź: Instytut Archeologii Uniwersytetu Łódzkiego, Instytut Pamięci Narodowej Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu Oddział w Łodzi.
Marcinkiewicz, A. 2016 Śmiertelność jeńców wojennych w latach 1914–1918 na terenie Prus Wschodnich. Koło Historii, 19, 115–125.
Minta-Tworzowska, D. 1994 Klasyfikacja w archeologii jako sposób wyrażania wyników badań, hipotez i teorii archeologicznych. Poznań: Wydawnictwo Naukowe UAM.
Moshenska, G., Myers, A. 2011 An Introduction to Archaeologies of Internment. W: A. Myers, G. Moshenska (red.), Archaeologies of internment (s. 1–19). New York: Springer.
Myers, A., Moshenska, G. (red.) 2011 Archaeologies of Internment. New York: Springer.
Myers, A., Moshenska, G. 2014 Confinement and Detention in Political and Social Archaeology. W: C. Smith (red.), Encyclopedia of Global Archaeology (s. 1623–1633). London – New York: Springer.
Mytum, H. 2014 Internment and Prisoners of War in Historical Archaeology. W: C. Smith (red.), Encyclopedia of Global Archaeology (s. 4006–4011). London – New York: Springer.
Mytum, H., Carr, G. (red.) 2013a Prisoners of War: Archaeology, Memory, and Heritage of 19th- and 20th-Century Mass Internment. New York: Springer.
Mytum, H., Carr, G. 2013b Prisoner of War Archaeology. W: H. Mytum, G. Carr (red.), Prisoners of War: Archaeology, Memory, and Heritage of 19th- and 20th-century Mass Internment (s. 1–19). New York: Springer.
Nagornaja, O., Mankoff, J. 2009 United by Barbed Wire: Russian POWs in Germany, National Stereotypes, and International Relations, 1914–22. Kritika: Explorations in Russian and Eurasian History, 10(3), 475–498.
Olivier, L. 2011 The Dark Abyss of Time: Archaeology and Memory. Lanham, MD: AltaMira Press.
Olsen, B., Witmore, C. 2014 Sværholt: Recovered Memories from a POW Camp in the far North. W: B. Olsen, Þ. Pétursdóttir (red.), Ruin Memories: Materialities, Aesthetics and the Archaeology of the Recent Past (s. 162–190). London – New York, NY: Routledge.
Pawlicka-Nowak, Ł. 2015 Badania archeologiczne na terenie byłego niemieckiego ośrodka zagłady w Chełmnie nad Nerem. W: O. Ławrynowicz, J. Żelazko (red.), Archeologia totalitaryzmu. Ślady represji 1939–1956 (s. 135–168). Łódź: Instytut Archeologii Uniwersytetu Łódzkiego, Instytut Pamięci Narodowej Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu Oddział w Łodzi.
Panikowski, M. 2014 Tajemnica drewnianej szkatułki i obóz jeniecki w Czersku. Nasza Historia, 10(11), 14–17.
Pope-Hennessy, U. B. 1920 Map of the Main Prison Camps in Germany and Austria. London: Nisbet & Co. Ltd.
Rola, J., Stasiak, M., Kwiatkowska, M. 2015 Badania sondażowe na terenie obozu jenieckiego z I wojny światowej w Pile. Wielkopolskie Sprawozdania Archeologiczne, 16, 253–258.
Saunders, N. 2000 Bodies of Metal, Shells of Memory: ‘Trench Art’, and the Great War Re-cycled. Journal of Material Culture, 5, 43–67.
Saunders, N. 2003 Trench Art: Materialities and Memories of War. Oxford: Berg.
Saunders, N. 2004 Material Culture and Conflict: the Great War, 1914–2003. W: N. Saunders (red.), Matters of conflict. Material culture, memory and the First World War (s. 1–25). London – New York, NY: Routledge.
Saunders, N. 2010 Killing Time: Archaeology and the First World War. Stroud: Sutton.
Smagliński, F. 1993 Utuliła ich pomorska ziemia. Echo Czerska. Miesięcznik Komitetu Obywatelskiego, 11(43), 1.
Sturdy Colls, C. 2015 Holocaust Archaeologies: Approaches and Future Directions. New York: Springer.
Tomczyszyn, P. 2004 A Material Link between War and Peace: First World War Silk Postcards. W: N. Saunders (red.), Matters of Conflict: Material Culture, Memory and the First World War (s. 123–133). London: Routledge.
Usurski, M. 2018 Obóz jeniecki w Pile 1914–1919: wystawa. Piła: Muzeum Stanisława Staszica w Pile.
Wąsiewski, J. 2017 Księga pamięci. Jeńcy wojenni zmarli podczas Wielkiej Wojny 1914–1918 w Kriegsgefangenenlager Czersk. Gdynia – Czersk – Czarna Woda: Józef Wąsiewski.
Wężyk, P. (red.) 2014 Podręcznik dla uczestników szkoleń z wykorzystaniem produktów LiDAR. Warszawa: Główny Urząd Geodezji i Kartografii.
Wroniecki, P., Jaworski, M., Kostyrko, M. 2015 Exploring Free LiDAR Derivatives. A User’s Perspective on the Potential of Readily Available Resources in Poland. Archaeologia Polona, 53, 611–616.
Zalewska, A. 2016 The ‘Gas-scape’ on the Eastern Front, Poland (1914–2014). Exploring the Material and Digital Landscapes and Remembering those ‘Twice-killed’. W: B. Stichelbaut, D. Cowley (red.), Conflict Landscapes and Archaeology from Above (s. 147–165). Farnahm, Burlington: Routledge.
Zalewska, A., Cyngot, D. 2017 Problem zanikania pamięci o miejscach spoczynku żołnierzy poległych w walkach nad Rawką i Bzurą w latach 1914–1915. Acta Universitatis Lodziensis. Folia Archaeologica, 32, 131–173.
Źródła elektroniczne
Gilead, I., Haimi, Y., Mazurek, W. 2010 Excavating Nazi Extermination Centres. PresentPasts, 1, 1–12. Pobrano z: http://www.presentpasts.info/article/view/pp.12/2
http://www.auschwitz.org/galeria/sztuka-obozowa-i-poobozowa/