Keywords
the Great War
central Poland
creation
transformation
decay
destruction
history
archaeology
remote sensing
natural-cultural phenomena and processes
difficult past
material warnings
contemporaneous archaeology
How to Cite
Abstract
In this article the outcomes of historical, archaeological, spatial and anthropological research concerning material remnants of the war cemeteries left by the Great War in Central Poland, in the area of Rawka and Bzura are presented. On the example of one of the four communes (Nowa Sucha) subjected to research under the project Archaeological Revival of Memory of the Great War (ARM), the processes of creation, transformation, decay, destruction and re-making present the resting places of the soldiers fallen between December 1914 and July 1915 are shown. In the first part, we sketch the output atmosphere that accompanied the primary context in which war cemeteries were established and place the war cemeteries in the network of social, formal and legal determinants. In the second part, we frame the historical and social contexts in which the resting places of the fallen soldiers of the German and Russian armies were massively created. Than, we show the difficulties associated with locating particular war cemeteries and signal strengths and obstacles in correlating results of archival research and use of remote sensing and archaeological methods in order to restore the memory of war cemeteries and establish their current and future condition as material warnings. Also we stress the looping of cultural and natural factors both in the process of protecting and destroying material condition of war cemeteries. Finally, on the example of one of the cemeteries we show how slow and arduous but at the same time promising can be the process of transformation from a forgotten/plowed cemetery into a place of/in memory, and as an agent struggling with the continuous nature-cultural transformations.References
Bennett, J. 2010 Vibrant matter: a political ecology of things. Durham – London: Duke University Press.
Challis, K., Howard, A. J. 2013 The role of lidar intensity data in interpreting environmental and cultural archaeological landscapes. W: R. S. Opitz, D. C. Cowley (red.), Interpreting archaeological topography: airborne laser scanning, 3D data and ground observation (s. 161–170). Oxford: Oxbow books.
Cowley, D. C, Opitz, R. S. 2013 Interpreting archaeological topography: lasers, 3D data, observation, visualization and applications. W: R. S. Opitz, D. C. Cowley (red.), Interpreting archaeological topography: airborne laser scanning, 3D data and ground observation (s. 1–12). Oxford: Oxbow books.
Crutchley, S., Crow, P. 2009 The light fantastic: using airborne laser scanning in archaeological survey. Swindon: English Heritage.
De-Lazari, A. [Де-Лазари, А.]1935 Химическое оружие на фронтах мировой войны 1914–1918 г. Москва: Госу-дарственное военное издательство.
Devereux, B. J., Amable, G. S., Crow, P., Cliff, A. D. 2005 The potential of airborne lidar for detection of archaeological features under woodland canopies. Antiquity, 79, 648–660.
Domańska, E. 2006a Historie niekonwencjonalne. Refleksja o przeszłości w nowej humanistyce. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie.
Domańska, E. 2006b O potrzebie przeszłości. W: D. M. Tworzowska, Ł. Olędzki (red.), Komu potrzebna jest przeszłość? Poznań: Koło Naukowe Studentów Archeologii, Instytut Prahistorii UAM, Stowarzyszenie Archeologiczne „Przeszłość dla Przyszłości”.
Domańska, E. 2017 Nekros. Wprowadzenie do ontologii martwego ciała. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Hanson, W. S., Oltean, I. A. 2013 A spy in the sky: the potential of historical aerial and satellite photography for archaeological research. W: W. S. Hanson, I. A. Oltean (red.), Archaeology from historical aerial and satellite archives (s. 3–10). New York – Heidelberg – Dordrecht – London: Springer Verlag.
Hauser, K. 2007 Shadow sites. Photography, archaeology, and the British landscape 1927–1955. Oxford: Oxford University Press.
Hesse, R. 2010 LiDAR-derived Local Relief Models – a new tool for archaeological prospection. Archaeological Prospection, 17(2), 67–72.
Kaliński, S. 2013 Łowicz, w poszukiwaniu miasta etapowego. Odkrywca, 3(170), 52–57.
Kaliński, S. 2015 Bolimów 1915. Warszawa: Bellona.
Karczewska, M. 2019 Cmentarze Wielkiej Wojny na terenie pola bitwy nad Rawką i Bzurą na podstawie materiałów niemieckiego ministerstwa spraw zagranicznych oraz Volksbund Deutsche Kriegsgräberfürsorge e.v. z lat 1923–1939. W: A. Zalewska (red.), Archeologiczne przywracanie pamięci o Wielkiej Wojnie w rejonie Rawki i Bzury (w druku).
Kiarszys, G., Banaszek, Ł. 2017 Dostrzec i zrozumieć. Porównanie wybranych metod wizualizacji danych ALS wykorzystywanych w archeologii. Folia Praehistorica Posnaniensia, 22, 233–270.
Kiarszys, G., Szalast, G. 2014 Archeologia w chmurze punktów. Porównanie rezultatów filtracji i klasyfikacji gruntu w projekcie ISOK z wynikami opracowanymi w oprogramowaniu LAStools i Terrasolid. Folia Praehistorica Posnaniensia, 19, 267–292.
Kobiałka, D., Kostyrko, M., Kajda, K. 2017 The Great War and its landscapes between memory and oblivion: the case of prisoners of war camps in Tuchola and Czersk, Poland. International Journal of Historical Archaeology, 21(1), 134–151.
Kokalj, Ž., Zakšek, K., Oštir, K. 2011 Application of sky-view factor for the visualization of historic landscape features in lidar-derived relief models. Antiquity, 85, 263–273.
Kraus, K., Pfeifer, N. 2001 Advanced DTM generation from LiDAR data. International Archives of Photogrammetry, Remote Sensing and Spatial Information Sciences, 34(3), 23–30.
Ludendorff, E. 1919 My war memories, 1914–1918. London: Hutchinson [Ludendorff, E. 2014. Moje wojenne wspomnienia 1914–1918 (cz. 1). Warszawa: Tetragon].
Martinez, D. 1996 Der Gaskrieg 1914–1918: Entwicklung, Herstellung und Einsatz chemischer Kampfstoffe. Bonn: Bernard & Graefe Verlag.
Minta-Tworzowska, D. 2012 Przeszłość we współczesności. W: S. Tabaczyński, A. Marciniak, D. Cyngot, A. Zalewska (red.), Przeszłość społeczna. Próba konceptualizacji (s. 1089–1098). Poznań: Wydawnictwo Poznańskie.
Morgenstern, O. 1951 Abraham Wald, 1902–1950. Econometrica, 19(4), s. 361–367.
Opitz, R. S. 2013 An overview of airborne and terrestrial laser scanning in archaeology. W: R. S. Opitz, D. C. Cowley (red.), Interpreting archaeological topography: airborne laser scanning, 3D data and ground observation (s. 13–31). Oxford: Oxbow books.
Richter, W. 1931 Das Danziger Infanterie Regiment Nr. 128. 1914–1918 I. und II. Teil. Aus Deutschlands großer Zeit. Heldentaten deutscher Regimenten. Zeulenroda: Sporn Verlag.
Risbøl, O. 2013 Cultivating the ‘wilderness’ – how lidar can improve archaeological landscape understanding. W: R. S. Opitz, D. C. Cowley (red.), Interpreting archaeological topography: airborne laser scanning, 3D data and ground observation (s. 51–62). Oxford: Oxbow books.
Rothe, A. 1929 Das Reserve-Infanterie-Regiment Nr. 61 im Weltkriege. Berlin: Verlag Tradition Wilhelm Kolk.
Rozdżestwieński, P. M., Wojewoda, J. 2013 Bzura Rawka 1914–1915. Wielka Wojna na terenie powiatu sochaczewskiego. Sochaczew: Wydawnictwo ZP.
Tarczyński, W. 2015 Nie wybiła godzina wybawienia z otchłani nieszczęść… Kronika dziejów Łowicza Władysława Tarczyńskiego. Oprac. M. Wojtylak. Seria: Wielka Wojna – codzienność niecodzienności. Biblioteka pamiętników z I wojny światowej z zasobów polskich archiwów państwowych (t. 4). Warszawa: Naczelna Dyrekcja Archiwów Państwowych.
Wolfowitz, J. 1952 Abraham Wald, 1902–1950. The Annals of Mathematical Statistics, 23(1), 1–13.
Zalewska, A. I. 2003 Archaeologies of the Contemporary Past, V. Buchli, G. Lucas (red.), London – New York 2001. Archeologia Polski, 48(1–2), 252–257.
Zalewska, A. I. 2012 Archeologia jako forma kreowania, pielęgnowania i odzyskiwania pamięci. W: S. Tabaczyński,
A. Marciniak, D. Cyngot, A. Zalewska (red.), Przeszłość społeczna. Próba konceptualizacji (s. 1178–1189). Poznań: Wydawnictwo Poznańskie.
Zalewska, A. I. 2013 Roadside lessons of historicity. The roles and the meanings of the material points of references to the Great War and in shaping historical sensitivity and awareness. Sensus Historiae, 13(4), 103–119.
Zalewska, A. I. 2014 Prospołeczna, partycypacyjna i „wspólnotowa” archeologia bliskiej przeszłości jako sposób na nadawanie sensu trwaniu (ludzi i rzeczy) oraz jako antidotum na niedostatki wiedzy i trywializację przeszłości. Studia Humanistyczne, 13(2), 19–39.
Zalewska, A. I. 2016a Archeologie współczesnych konfliktów zbrojnych jako praktykowanie prospołecznej archeologii. Przykład wartości epistemologicznej i aksjologicznej. W: A. I. Zalewska (red.), Archeologia współczesności (s. 125–140). Warszawa: Stowarzyszenie Naukowe Archeologów Polskich.
Zalewska, A. I. 2016b The ‘Gas-scape’ on the Eastern Front, Poland (1914–2014): exploring the material and digital landscapes and remembering those ‘twice-killed’. W: B. Stichelbaut, D. Cowley (red.), Conflict landscapes and archaeology from above (s. 147–165). Farnham, Burlington: Ashgate Publishing.
Zalewska, A. I. 2017 Archeologia czasów współczesnych i (nie)moc działania materialnych śladów Wielkiej Wojny w Polsce (Archaeology of the contemporaneous times and the power(lessness) of physical traces of the Great War in Poland). Ochrona Zabytków, 2, 47–77.
Zalewska, A. I. 2019a Historia użycia przez armię cesarstwa niemieckiego broni masowego oddziaływania (Massenwirkung) w rejonie Rawki i Bzury w styczniu 1915 roku. W: A. Zalewska (red.), Archeologiczne przywracanie pamięci o Wielkiej Wojnie w rejonie Rawki i Bzury (w druku).
Zalewska, A. I. 2019b Materialne pozostałości konfliktów i zbrodni XX w. jako prowokacje do refleksji nad naturą związków przeszłości z teraźniejszością i przyszłością. W: Materialne pozostałości konfliktów i zbrodni XX w. świetle najnowszych badań archeologicznych (w druku).
Zalewska, A. I., Cyngot, D. 2017 Problem zanikania pamięci o miejscach spoczynku żołnierzy poległych w walkach nad Rawką i Bzurą w latach 1914–1915. Acta Universitatis Lodziensis. Folia Archaeologica, 32, 119–156.
Zalewska, A. I., Cyngot, D. 2019 Aspekt śmierci i problem (nie)obecności śladów masowej śmierci – wyniki działań wojennych 1914–1915 nad Rawką i Bzurą. W: A. Zalewska (red.), Archeologiczne przywracanie pamięci o Wielkiej Wojnie w rejonie Rawki i Bzury (w druku).
Zalewska, A. I., Cyngot, D., Czarnecki, J., Kiarszys, G. 2018 Miejsca spoczynku poległych w toku Wielkiej Wojny nad Rawką i Bzurą – ich zaistnienie, trwanie i zanik… oraz poznanie i ochrona. W: M. Karczewska (red.), Cmentarze wojenne I wojny światowej po stuleciu. Stan badań i ochrony (s. 71–102). Seria: Archeologia Pamięci (t. 5). Białystok: Ośrodek Badań Europy Środkowo-Wschodniej.
Zalewska, A., Czarnecki, J. 2016 Ślady i świadectwa Wielkiej Wojny nad Rawką i Bzurą. Warszawa: Fundacja Przydrożne Lekcje Historii.
Zalewska, A., Czarnecki, J. 2019 W „bolimowskim worku”… zastój na całej linii. Historia ustanawiania linii frontu w rejonie Rawki i Bzury. W: A. Zalewska (red.), Archeologiczne przywracanie pamięci o Wielkiej Wojnie w rejonie Rawki i Bzury (w druku).
Zalewska, A. I., Czarnecki, J., Jakubczak, M. 2015 Archaeological revival of memory of the Great War. The role of LiDAR in tracing the boundaries of the WWI Rawka Battlefield Cultural Park. Archaeologia Polona, 53, 407–412.
Zalewska, A., Kiarszys, G. 2017 Absent presence of Great War cemeteries in the Municipality of Bolimów, Central Poland. W: A. Zalewska, J. M. Scott, G. Kiarszys (red.), The materiality of troubled pasts. Archaeologies of conflicts and wars (s. 55–81). Warszawa – Szczecin: Fundacja Przydrożne Lekcje Historii.
Zalewska, A., Kiarszys, G. 2019 Lokalizacja cmentarzy wojennych z okresu I wojny światowej poprzez korelacje danych archiwalnych, kartograficznych, teledetekcyjnych i archeologicznych (2014–2018). W: A. Zalewska (red.), Archeologiczne przywracanie pamięci o Wielkiej Wojnie w rejonie Rawki i Bzury (w druku).
Źródła elektroniczne
Źródła prawne
Ustawa 1933 1933 Ustawa z dnia 28 marca 1933 r. o grobach i cmentarzach wojennych, Dz.U. 1933 Nr 39, poz. 311 (http://prawo.sejm.gov.pl/isap.n/DocDetails.xsp?id=wdu19330390311
Archiwalia
AGBol – Archiwum Państwowe w Warszawie, Oddział w Łowiczu, Akta Gminy Bolimów, nr 58, k. 7, 7v.
Deutsche Gesandtschaft Warschau – Deutsche Gesandtschaft Warschau an das Auswärtige Amt. Anlage, S. 169, Berlin, 5. Mai 1927, PA, Berlin, sygn. 47996, strony niepaginowane.
Der Direktor des Zentralnachweisamts – Der Direktor des Zentralnachweisamts für Kriegerverluste und Kriegergräber an das Auswärtige Amt, Berlin, 16. September 1937, PA AA 14013, strony niepaginowane.
Kriegstagebuch – Kriegstagebuch der 9. Armee. Zeit 05/01/–23/04/1915 (Abschrift) [maszynopis].
Kuzniecow – Kuzniecow, A. [Кузнецов, A.] [1915] Фронтовой дневник рядового Андрея Кузнецова с 1914 по 1915 (maszynopis dostępny w archiwum projektu APP, brak paginacji. Tłumaczenie fragmentów wybranych przez A. Zalewską autorstwa A. Czapiuk).
Projekt einer weitgehenden Zusammenlegung – Projekt einer weitgehenden Zusammenlegung der deutschen Kriegergräber in der Wojewodschaft Warschau. VIII. Kreis Sochaczew, PA AA Berlin, sygn. 48011, strony niepaginowane.