Słowa kluczowe
kontakty językowe
czas gramatyczny
konstrukcje mieć z imiesłowami
gramatykalizacja
Jak cytować
Abstrakt
W niniejszym artykule przeanalizowano z perspektywy diachronicznej i synchronicznej możliwe wpływy języka niemieckiego na kaszubski system gramatyczny. Zróżnicowane zależności słowiańskiego substratu językowego i niemieckiego adstratu, uwarunkowane geograficznym położeniem i sytuacją historyczną kaszubszczyzny, widoczne są doskonale w kaszubskim systemie czasów gramatycznych. Temporalny substrat słowiański przejawiający się w zachowaniu analitycznych form słowiańskiego perfectum i jego dalszej analizie do postaci typu jô béł występuje w kaszubszczyźnie obok połączeń czasowników mieć i bëc z imiesłowami biernymi, dla których – przynajmniej po części – zakładać można pochodzenie z języka niemieckiego. Badane w tym artykule konfrontatywnie z konstrukcjami polskimi i niemieckimi peryfrastyczne połączenia miec i bëc z imiesłowami stanowią kolejny dowód na unikalne ukształtowanie kaszubskiego systemu językowego łączącego elementy różnej proweniencji.
Bibliografia
Bartelik P. (2011a), Die kaschubischen sein (bëc-) und haben (miec)-Konstruktionen aus der Sicht des Sprachwandels und im Sprachkontrast, [w:] Geschichte und Typologie der Sprachsysteme, wyd. M.L. Kotin, E. Kotorova, Heidelberg, s. 189–197.
Bartelik P. (2011b), Zum Archetyp deutsch-polnisch-kaschubischer Sprachkontakte in Bezug auf das kaschubische Lexikon in statu nascendi, [w:] Wort – Bedeutung, Sinn und Wirkung. Festschrift für Prof. Dr. habil. O. Prokopczuk zum 70. Geburtstag, wyd. M. Smolińska, Słupsk, s. 21–30.
Bartnicka E., Hansen B., Klemm W., Lehmann V., Satkiewicz H. (2004), Grammatik des Polnischen, München.
Biskupski L. (1883), Die Sprache der Brodnitzer Kaschuben im Kreise Karthaus (West-Preussen), Leipzig.
Breza E., Treder J. (1981), Gramatyka kaszubska. Zarys popularny, Gdańsk.
Engel U. 1999, Deutsch-polnische kontrastive Grammatik, Warszawa.
Giger M. (2003), Resultativkonstruktionen im modernen Tschechischen (unter Berücksichtigung der Sprachgeschichte und der übrigen slavischen Sprachen), Berno.
Giger M. (2009a), Der Resultativ in den slavischen Sprachen, [w:] Die slavischen Sprachen. Ein internationales Handbuch zu ihrer Struktur, ihrer Geschichte und ihrer Erforschung, wyd. S. Kempgen, P. Kosta, T. Berger, K. Gutschmidt, Berlin, s. 269–274.
Giger M. (2009b), Aspekte des Sprachkontakts bei Genus verbi und Resultativ im Westslawischen, [w:] Von Zuständen, Dynamik und Veränderung bei Pygmäen und Giganten. Festschrift für Walter Breu zu seinem 60. Geburtstag, wyd. L. Scholze, B. Wiemer, Bochum, s. 111–128.
Gogolewski S. (1963), Wpływy niemieckie na kaszubski system czasów przeszłych, „Rozprawy Komisji Językowej ŁTPN”, nr 9, s. 69–75.
Graves N. (2000), Macedonian a language with three perfects? [w:] Tense and Aspect in the Languages of Europe, red. Ö. Dahl, Berlin, s. 479–494.
Hilferding A. (1862), Остатки славян на южном берегу Балтийского Моря, Sankt-Petersburg [polskie wydanie: Hilferding A. (1989), Resztki Słowian na południowym wybrzeżu Morza Bałtyckiego, tłum. N. Perczyńska, oprac. J. Treder, Gdańsk].
Hinze F. (1965), Wörterbuch und Lautlehre der deutschen Lehnwörter im Kaschubischen (Pomoranischen), Berlin.
Jocz L. (2011), Wpływ fonetyczny i fonologiczny języka niemieckiego na łużycczyznę i kaszubszczyznę w kontekście słowiańskim. Wybrane aspekty na tle porównawczym, „Acta Cassubiana”, XIII, s. 67–84.
Jocz L. (2012), Wpływ fonetyczny i fonologiczny języka niemieckiego na łużycczyznę i kaszubszczyznę w kontekście słowiańskim. Wybrane aspekty na tle porównawczym II, „Acta Cassubiana”, XIV, s. 39–52.
Kątny A. (2009), Zu Resultativ und Modalverben in epistemischer Lesart aus kontrastiver Sicht, [w:] Modalität/Temporalität in typologischer und kontrastiver Sicht, wyd. A. Kątny, A. Socka, Frankfurt am Main., s. 59–77.
Kątny A. (2011), Zum possessiven Resultativ in ausgewählten slawischen Sprachen, [w:] Geschichte und Typologie der Sprachsysteme, wyd. M. L. Kotin, E. Kotorova, Heidelberg, s. 181–189.
Klemensiewicz Z., Lehr-Spławiński T., Urbańczyk S. (1981), Gramatyka historyczna języka polskiego, Warszawa.
Kuroda S. (1999), Die historische Entwicklung der Perfektkonstruktionen im Deutschen, Hamburg.
Lempp A. (1986), Mieć „to have” in Modern Polish, München.
Lorentz F. (1903), Slovinzische Grammatik, St. Petersburg.
Lorentz F. (1919), Kaschubische Grammatik, Gdańsk.
Lorentz F. (1927), Gramatyka pomorska, z. 1–8, Poznań.
Lötzsch R. (1967), Das Tempussystem des Slovinzischen im Vergleich zu dem des Sorbischen und Deutschen, „Lětopis”, A14, s. 23–46.
Lötzsch R. (1968), Někotre wuskutki němskeho wliwa na werbalny system serbšćiny, [w:] Přinoški k serbskemu rěčespytej (Beiträge zur sorbischen Sprachwissenschaft), red. H. Faßke, R. Lötzsch, Budziszyn, s. 337–344.
Łaziński M. (2001), Was für ein Perfekt gibt es im modernen Polnisch? Bemerkungen zum Artikel „Gibt es ein Perfekt im modernen Polnisch?“ von H. Weydt und A. Kaźmierczak, „Linguistik online”, 8, 1/01, www.linguistik-online.com/1_01/Lazinski.html, (22.04.2010).
Mendoza I. (2014), Verhinderte Grammatikalisierung? Zur Diachronie von Resulatativkonstruktionen mit mieć ′haben′ im Polnischen, www.academia.edu/5677127/Verhinderte_Grammatikalisierung_Zur_Diachronie_von_Resultativkonstruktionen_mit_miec_haben_im_Polnischen, (15.09. 2014).
Nitsch K. (1913), Nowy czas przeszły złożony, „Język Polski”, nr 1, s. 102–106.
Nomachi M. (2006), Polska konstrukcja rezultatywno-posesywna mam to zrobione a kaszubskie jô móm to zrobioné, „Język Polski” nr 86, s. 173–183.
Pisarkowa K. (1964), Składniowa funkcja imiesłowów z czasownikiem mieć, „Język Polski”, nr 44, s. 231–237.
Piskorz J., Abraham W., Leiss E. (2013), Doppelter Grammatikalisierungzyklus und funktionale Universalgrammatik. Am Beispiel des analytischen Perfekts und des Präteritums in der Sprachgeschichte im Polnischen, „Die Welt der Slaven”, LVIII, 2013, s. 276–307.
Popowska-Taborska H. (1980), Kaszubszczyzna. Zarys dziejów, Warszawa.
Popowska-Taborska H., Boryś W. (1996), Leksyka kaszubska na tle słowiańskim, Warszawa.
Popowska-Taborska H., Feleszko E. (2009), Dialekty kaszubskie w świetle XIX-wiecznych materiałów archiwalnych, Warszawa.
Rospond S. (2005), Gramatyka historyczna języka polskiego z ćwiczeniami, Warszawa.
Treder J. (1996), Kaszubska i pomorska frazeologia pochodzenia niemieckiego (na tle słowiańskim), [w:] Problemy frazeologii europejskiej I, red. A. Lewicki, Warszawa, s. 131–146.
Treder J. (2005), Historia kaszubszczyzny literackiej. Studia, Gdańsk.
Weydt H., Kaźmierczak A. (1999), Gibt es ein Perfekt im modernen Polnisch? „Linguistik online”, 4, 3/99, www.linguistik-online.com/3_99/weydt.html, (22.04.2010).
Licencja
Autorzy
Autorzy tekstów przyjętych do publikacji w czasopiśmie Gwary Dziś są zobowiązani do wypełnienia, podpisania i odesłania na adres redakcji umowy o udzielenie nieodpłatnej licencji do utworów, z zobowiązaniem do udzielania sublicencji CC.
Zgodnie z umową, autorzy tekstów opublikowanych w czasopiśmie Gwary Dziś udzielają Uniwersytetowi im. Adama Mickiewicza w Poznaniu niewyłącznej i nieodpłatnej licencji oraz zezwalają na użycie sublicencji Creative Commons Attribution-NoDerivatives 4.0 International (CC BY-ND 4.0).
Autorzy zachowują prawa do dalszego, swobodnego rozporządzania utworem.
Użytkownicy
Zainteresowani użytkownicy internetu uprawnieni są do korzystania z utworów opublikowanych od 2015 r. w Gwarach Dziś pod następującymi warunkami:
uznanie autorstwa - obowiązek podania wraz z rozpowszechnionym utworem, informacji, o autorstwie, tytule, źródle (odnośniki do oryginalnego utworu, DOI) oraz samej licencji;
bez tworzenia utworów zależnych - utwór musi być zachowany w oryginalnej postaci, nie można bez zgody twórcy rozpowszechniać np. tłumaczeń, opracowań.
Do wszystkich tekstów opublikowanych przed 2015 r. prawa autorskie są zastrzeżone.
Inne
Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu zachowuje prawo do czasopisma jako całości (układ, forma graficzna, tytuł, projekt okładki, logo itp.).