Słowa kluczowe
dialekt wielkopolski
języki łużyckie
polsko-łużyckie pogranicze językowe
Jak cytować
Abstrakt
Atlas języka i kultury ludowej Wielkopolski dosyć znacznie wzbogaca wiedzę o związkach językowych Łużyc z zachodnią i południowo-zachodnią Wielkopolską. W komentarzach do 42 map (zob. II.1.) zawarto ustalenia i sugestie, których w większości nie znajdziemy w dotychczas wydanych monografiach dialektologicznych oraz w artykułach. Mogą to być rzeczywiste związki językowe łączące Łużyce z Wielkopolską i północno-zachodnim Śląskiem, ale nie można również hipotetycznie wykluczyć, że są to przynajmniej częściowo rodzime elementy językowe po przesiedleńcach z Łużyc, którzy dawno temu językowo się spolonizowali. Wydaje się, że znajomość związków językowych łużycko-wielkopolskich mogą pogłębić wnikliwe badania porównawcze z łużycczyzną. Chodzi o 11 komentarzy do map (zob. II.4.). Na uwagę zasługują również wspólne zwyczaje łączące Łużyce z zachodnią oraz południową Wielkopolską (zob. II.5.).
Bibliografia
AGWK, Dejna K. (1962–1968), Atlas gwarowy województwa kieleckiego, t. 1–6, Łódź.
AJK, Atlas językowy kaszubszczyzny i dialektów sąsiednich (1964–1978), oprac. przez Zespół Zakładu Słowianoznawstwa PAN, t. I–VI pod kier. Z. Stiebera, t. VII–XV pod kier. H. Popowskiej-Taborskiej, Wrocław.
AJKLW, Atlas języka i kultury Wielkopolski (1979–2005), oprac. zespołowo pod red. Z. Sobierajskiego i J. Burszty, t. I–XI, Wrocław–Poznań.
AJŚ. Zaręba A. (1969–1989). Atlas językowy Śląska, t. 1–7, Warszawa.
Budz, Budziszewska W. (1965), Słowiańskie słownictwo dotyczące przyrody żywej, Wrocław.
Dej, Dejna K. (1973), Dialekty polskie, Wrocław.
ESJČS, Machek V. (1957), Etymologický slovník jazyka českého a slovenského, Praha.
Fischer A. (1932), Etnografia słowiańska – Łużyczanie, Lwów.
Gruchmanowa M. (1957), Związki językowe dialektu Kramsk z Łużycami, „Język Polski”, nr 4, s. 241–252.
Gruchmanowa M. (1963), Nawiązania łużyckie w kresowych gwarach zachodniej Wielkopolski, „Z polskich studiów slawistycznych”, Seria 2, Językoznawstwo, s. 311–318.
Gruchmanowa M. (1968), Nawiązania łużyckie i ich zasięgi w gwarach Wielkopolski, [w:] Přinoški k serbskemu rěčespytej (Beiträge zur sorbischen Sprachwisenschaft, Budyšin–Bautzen, s. 35–51.
GruchKr, Gruchmanowa M. (1969), Gwary Kramsk, Podmokli i Dąbrówki w województwie zielonogórskim, Zielona Góra.
Gruch, Gruchmanowa M. (1970), Gwary zachodniej Wielkopolski, Poznań.
Gruchmanowa M. (1978), Łużycko-wielkopolska izomorfa nom.-acc.-voc. pl. dny, „Z polskich studiów slawistycznych”, Seria 5, Językoznawstwo, s. 35–39 + mapa.
Gruchmanowa M. (1981), Pogranicze językowe śląsko-wielkopolsko-łużyckie w świetle dotychczasowych badań, „Kwartalnik Opolski”, nr 4, s. 5–15.
Hórnik M. (1878), Delnjoserbske słowa ze słownika H. Megisera, „Časopis Maćicy Serbskeje” XXXI, s. 46–67.
Jak, Jakubaš F. (1954), Hornjoserbsko-němski słownik. Obersorbisch-deutsches Wörterbuch, Budyšin–Bautzen.
Krupa M. (2001), O wsi Chwalim, czyli Wendowie w Wielkopolsce, „Zeszyty Łużyckie”, nr 32/33, s. 78–83.
Leskien A. (1876), Das sorbische „Neue Testament” von 1948, „Archiv für slavische Philologie” IV, s. 161–249.
Lewaszkiewicz T. (2007), Sporne problemy języka dolnołużyckiego przekładu Nowego Testamentu Jakubicy (1548), „Z polskich studiów slawistycznych”, Seria 11, Językoznawstwo, s. 111–118.
Lewaszkiewicz T. (2011), Przeszłość językowa Łużyc Wschodnich, [w:] Łużyce po obu stronach Nysy/Die Lausitz auf beiden Seiten der Neiße, red. W. Jamrożek, I. Kumor-Pilarczyk, J. Tarniowy, Żary, s. 14–24.
Lewaszkiewicz T. (2012), Polsko-łużyckie kontakty językowe od X/XI do XXI wieku, „Z polskich studiów slawistycznych”, Seria 12, Językoznawstwo, s. 97–104.
Lewaszkiewicz T. (2015), Polnisch-sorbische Sprachkontakte vom 10./11. Jahrhundert bis zur Gegenwart, „Lětopis” 62/1, s. 56–71.
Lewaszkiewicz T. (2016), Regionalizmy pochodzenia łużyckiego w dialekcie zachodniowielkopolskim, [w:] Język w regionie, region w języku, red. B. Osowski, J. Kobus, P. Michalska-Górecka, A. Piotrowska-Wojaczyk, Poznań, s. 63–77.
Lor, Lorentz F. (1908), Slovinzisches Wörterbuch, I, Petersburg.
MAGP, Mały atlas gwar polskich (1957–1970), t. I–XIII, pod red. K. Nitscha i M. Karasia, Wrocław.
Malepszak S. (2001), Osadnictwo łużyckie w gminie Włoszakowice na przykładzie Bukówca Górnego, „Zeszyty Łużyckie”, nr 32/33, s. 71–76.
Malepszak S. (2007), Bukówiec Górny. 800 lat dziejów, Bukówiec Górny.
Mětšk F. (1958), Serbsko-pólska rěčna hranica w 16. a 17. lětstotku, „Lětopis B”, s. 3–25.
Mucke E. (1891), Historische und vergleichende Laut- und Formenlehre der niedersorbischen/niederlausitzisch – wendischen Sprache. Mit besonderer Berücksichtigung der Grenzdialekte und des Obersorbischen, Leipzig.
Muka A. (1909), Mikławš Jakubica a jeho podrěč, „Časopis Maćicy Serbskeje”, s. 97–112.
Muka, Muka E. (1911–1928), Słownik dolnoserbskeje rěcy a jeje narěcow, I, Petrohrad 1911–1915, Praha 1926; II, Praha 1928; III, Praha 1928.
Nitsch K. (1912), Rzekomi Wendowie w Wielkopolsce, „Ziemia”, nr 3, s. 834–838.
Nitsch K. (1923), Dialekty języka polskiego, [w:] T. Benni, J. Łoś, K. Nitsch, J. Rozwadowski, H. Ułaszyn, Gramatyka języka polskiego, Kraków, s. 409–518.
NitschDPŚ, Nitsch K. (1939), Dialekty polskie Śląska, Kraków.
Nitsch K. (1951), Dialekt chwalimski, „Przegląd Zachodni” VII, nr 11/12, s. 428–449.
Nitsch K. (1954), Stosunki pokrewieństwa języków lechickich, [w:] K. Nitsch, Wybór pism polonistycznych, t. III, Wrocław–Kraków, s. 5–46.
Nowak H. (1982), Związki językowe pogranicza Wielkopolski i Śląska z obszarem Łużyc, [w:] H. Nowak, Gwary południowej Wielkopolski, Poznań, s. 58–71.
Olesch R. (1956), Zur Mundart von Chwalim in der früheren Grenzmark Posen-Westpreussen, [w:] Abhandlungen der Akademie der Wissenschaften und der Literatur in Mainz, Geistesund sozialwissenschaftliche Klasse 6, Wiesbaden, s. 345–372; [przedruk w:] R. Olesch, Gesammelte Aufsätze II. Cetera Slavica. Hrsg von A. Lauhus, Slavistische Forschungen 59/II, Köln–Weimer–Wien 1992, s. 131–156.
Popowska-Taborska H. (1965), Dawne pogranicze językowe polsko-dolnołużyckie (w świetle danych toponomastycznych), Wrocław.
Popowska-Taborska H. (2004), Na marginesie rozważań o nawiązaniach łużyckich w kresowych gwarach zachodniej Wielkopolski, [w:] H. Popowska-Taborska, Z językowych dziejów słowiańszczyzny, Warszawa, s. 79–84.
Schuster-Šewc H. (1967), Das niedersorbische Testament des Miklawuš Jakubica 1548 [wydanie i wstęp], Berlin.
Schuster-Šewc H. (1974), Górnołużycko-zachodniopolska paralela słownikowa: (gł. bónčawa »Nymphaea«, pol. buńczewie, wkpol. bunovˊe, bunovˊo »Nymphaea, Nuphar luteum«), „Prace Filologiczne” 25, s. 335–338.
Schuster, Schuster-Šewc, SchusterHEW, Schuster-Šewc H. (1978–1996), Historisch-etymologisches Wörterbuch der ober- und niedersorbischen Sprache, t. 1–5 (H. 1–24 + Register), Bautzen.
Schuster-Šewc H. (2001), Przekład Nowego Testamentu Mikołaja Jakubicy z roku 1548 i starania Łużyczan o stworzenie własnego języka literackiego, [w:] Nowy Testament w dziejach Europy. 450 rocznica przekładu Nowego Testamentu przez Mikołaja Jakubicę na język dolnołużycki, red. T. Jaworski i W. Pyżewicz, Zielona Góra, s. 65–74.
SGP, Karłowicz J. (1910–1911), Słownik gwar polskich, t. 1–6, Kraków.
SGP PAN, Słownik gwar polskich (1978 nn.), pod red. M. Karasia, od t. II pod red. J. Reichana, Wrocław.
Sław, Sławski F. (1952–1982), Słownik etymologiczny języka polskiego, t. I–V, Kraków.
SPrasł, Słownik prasłowiański (1974 nn.), t. 1–8, pod red. F. Sławskiego, Wrocław.
SSA, Sorbischer Sprachatlas (1965–1996), t. 1–15, Bautzen.
SStp– Słownik staropolski (1953–2002), Red. S. Urbańczyk, t. 1–11, Kraków.
Stan-Buf, Stano M., Buffa F. (1975), Pol’sko-slovenský a slovensko-pol’ský slovník, Bratislava.
Stieber Z. (1934), Stosunki pokrewieństwa języków łużyckich, Kraków.
Sułk, Simoni-Sułkowska J. (1972), Zróżnicowanie słowotwórcze i leksykalne nazw z zakresu transportu i komunikacji w gwarach polskich, Wrocław.
SWM, Studia warmińsko-mazurskie, pod red. W. Doroszewskiego, t. 1: J. Siatkowski, (1958), Słownictwo Warmii i Mazur. Budownictwo i obróbka drewna, Wrocław.
Sych, Sychta B. (1967–1976), Słownik gwar kaszubskich, t. I–VII, Wrocław.
SzymS, Szymczak M. (1962–1973), Słownik gwary Domaniewka w powiecie łęczyckim, cz. 1–8, Wrocław.
Šewc H. (1997), Mikławša Jakubicowy přełožk Noweho zakonja do serbšćiny z lěta 1548. Pospyt noweho hladanja na wosobinu přełožowarja a jeho rěč, „Lětopis” 44, s. 31–52.
Tomaszewski A. (1934), Mowa ludu wielkopolskiego, Poznań.
Tomaszewski A. (1937), rec.: P. Wirth, Beiträge zum sorbischen (wendischen) Sprachatlas, „Slavia Occidentalis” 16, s. 295–303.
Tomaszewski A. (1938), Sprawozdanie z badań językowych w Niemczech, „Sprawozdania Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk” 31/1, s. 18–19.
Vydra, Vydra B. (1947), Polsko-český slovník, Praha.
ZagZw, Zagórski Z. (1964), Związki językowe północnej Wielkopolski i Krajny z kaszubszczyzną i językiem dolnołużyckim, Poznań.
ZarS, Zaręba A. (1960), Słownik Starych Siołkowic w powiecie opolskim, Warszawa.
Zaręba A. (1973), Ze związków językowych polsko-łużyckich, „Język Polski”, nr 4, s. 208–218.
Zem, Zeman H. (1967), Słownik górnołużycko-polski, Warszawa.
Licencja
Autorzy
Autorzy tekstów przyjętych do publikacji w czasopiśmie Gwary Dziś są zobowiązani do wypełnienia, podpisania i odesłania na adres redakcji umowy o udzielenie nieodpłatnej licencji do utworów, z zobowiązaniem do udzielania sublicencji CC.
Zgodnie z umową, autorzy tekstów opublikowanych w czasopiśmie Gwary Dziś udzielają Uniwersytetowi im. Adama Mickiewicza w Poznaniu niewyłącznej i nieodpłatnej licencji oraz zezwalają na użycie sublicencji Creative Commons Attribution-NoDerivatives 4.0 International (CC BY-ND 4.0).
Autorzy zachowują prawa do dalszego, swobodnego rozporządzania utworem.
Użytkownicy
Zainteresowani użytkownicy internetu uprawnieni są do korzystania z utworów opublikowanych od 2015 r. w Gwarach Dziś pod następującymi warunkami:
uznanie autorstwa - obowiązek podania wraz z rozpowszechnionym utworem, informacji, o autorstwie, tytule, źródle (odnośniki do oryginalnego utworu, DOI) oraz samej licencji;
bez tworzenia utworów zależnych - utwór musi być zachowany w oryginalnej postaci, nie można bez zgody twórcy rozpowszechniać np. tłumaczeń, opracowań.
Do wszystkich tekstów opublikowanych przed 2015 r. prawa autorskie są zastrzeżone.
Inne
Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu zachowuje prawo do czasopisma jako całości (układ, forma graficzna, tytuł, projekt okładki, logo itp.).